Ανθρωποι με “συμπλέγματα”

Γράφει η Μαρία Καρίκη Ψυχολόγος Τι είναι τα «συμπλέγματα»; Είναι ένα σύνολο από συνειρμούς ή παρορμήσεις που συνδέονται μη συνειδητά με τις σκέψεις και τη συμπεριφορά ενός ατόμου ως προς ένα συγκεκριμένο θέμα. Τα πιο γνωστά ψυχολογικά συμπλέγματα είναι το «Οιδιπόδειο» σύμπλεγμα και εκείνο της Ηλέκτρας. Αυτά όμως που δυσκολεύουν ιδιαίτερα τις ανθρώπινες σχέσεις είναι το σύμπλεγμα ανωτερότητας ή αντίστοιχα κατωτερότητας. Στην κοινώς καθομιλουμένη γλώσσα είναι γνωστά ως «κόμπλεξ». Πώς καταλαβαίνουμε ότι ένας άνθρωπος έχει κάποιου είδους σύμπλεγμα; Καταρχήν να ξεκαθαρίσουμε ότι λίγο πολύ όλοι κουβαλάμε ως ένα βαθμό τέτοιου είδους ψυχολογικά κατάλοιπα και ότι όσο δεν «βλάπτουν», προσβάλλουν ή απαξιώνουν τους άλλους γύρω μας θεωρούνται ανεκτά και φυσιολογικά. Όταν όμως μας ορίζουν σε μεγάλο βαθμό, τότε συναντούμε προβλήματα. Για παράδειγμα, η υπερβολική ευθιξία ή ενόχλησή μας γύρω από ένα θέμα, το περιορισμένο επίπεδο ανοχής μας ως προς αυτό, η υπερβολική τάση μας να παρεμβαίνουμε, να κάνουμε παρατηρήσεις, να κάνουμε τους ειδήμονες ή να ασκούμε μια άκριτη κριτική απλά και μόνο για να «επιδειχθούμε» σημαίνουν κάτι! Η ανάγκη μας να προβάλλουμε το «εγώ» μας, τον τίτλο μας ή τη θέση μας, η μη αποδοχή της διαφορετικής τοποθέτησης και οπτικής γωνίας του καθενός μετατρέπει την ανθρώπινη αλληλεπίδραση σε μια σχέση μη ισότιμη και μη ελεύθερη. Δεν είμαστε παντογνώστες, δεν είμαστε πανεπιστήμονες. Από την άλλη δεν μπορούμε να ακυρώνουμε ανθρώπους με ειδίκευση, κατάρτιση και εμπειρία στον τομέα τους. Σεβόμαστε τη γνώση που κουβαλάνε και ζητάμε ή όχι συνεργασία. Η μη αποδοχή της πολυφωνίας και της ανομοιογένειας «κρύβουν» δικά μας συμπλέγματα και δικές μας προβολές. Η επιλογή (συνειδητή ή μη) να υποτιμούμε ανθρώπους με ό,τι εκείνοι αντιπροσωπεύουν μας κάνει και μας μέρος ενός φαύλου κύκλου που αναπαράγει συμπλεγματικές συμπεριφορές. Μπορούμε να κάνουμε διάλογο εποικοδομητικό και ουσιαστικό ή αυτοσκοπός είναι η παρέμβασή μας και η κριτική για την κριτική; Όταν απουσιάζει ο σεβασμός στη διαφορετικότητα και η ενσυναίσθηση, τότε ο διάλογος γίνεται στείρος και εκβιάζεται προς μια συγκεκριμένη μονόδρομη κατεύθυνση. Όταν ο ενθουσιασμός γίνεται μένος, όταν ο διάλογος γίνεται μέσο επιβολής και αυτοπροβολής, τότε μπορεί ο συνομιλητής να αρχίσει να αισθάνεται άβολα και να υιοθετεί μια στάση άμυνας. Οι συμπλεγματικοί άνθρωποι χτίζουν τις δομές της ψυχολογίας τους πάνω στα βιώματά τους, κυρίως (και όχι μόνο) των παιδικών τους χρόνων. Όταν μας ακολουθούν συμπλέγματα ανωτερότητας, υιοθετούμε μια έπαρση αυθεντίας, εξουσίας και παντοδυναμίας. Τίποτα πέρα από τη δική μας γνώμη, πέρα από τη κοσμοθεωρία που ασπαζόμαστε δεν μοιάζει ορθό και σωστό και «πρέπει» να κάνουμε το παν για να το αποδείξουμε και να το επιδείξουμε στους άλλους. Κυριαρχεί μέσα μας σθεναρά η ανάγκη να αποδείξουμε ότι οι άλλοι είναι λάθος! Γιατί όμως; Γιατί έτσι προστατεύουμε και ενισχύουμε την υπέρμετρη αυτοπεποίθηση μας, που στην ουσία «καμουφλάρει», καλύπτει ανασφάλειες, ανεπάρκειες και ελλείψεις μας. Κανένας άνθρωπος που είναι ισορροπημένος με τον εαυτό του δεν έχει ανάγκη διακαώς να αποδείξει και να αυτοπροβληθεί! Από την άλλη μεριά, όσοι έχουν αναπτύξει συμπλέγματα κατωτερότητας είναι εκείνοι που για χρόνια υπήρχαν δίπλα σε ανθρώπους με συμπλέγματα ανωτερότητας. Νιώθουν «λίγοι» και «μικροί» γιατί κάποιοι άλλοι τους «έπεισαν» για αυτό! Νιώθουν έτσι γιατί κάποιους βόλευε αυτό το συναίσθημα, για κάποιους μια τέτοια κατάσταση «τάιζε» το αρρωστημένο Εγώ τους. Δεν είναι εύκολο να δεις κατάματα τα συμπλέγματά σου. Προαπαιτείται αυτογνωσία και αυτοκριτική. Πρέπει να είσαι έτοιμος να παραδεχτείς, να ζητήσεις συγγνώμη, να αναθεωρήσεις. Δεν το κάνουν πολλοί. Ωστόσο, μέσα στα πλαίσια της ωριμότητας και της εσωτερικής αναζήτησης θεωρεί η ψυχολογία ότι μπορεί να ξεκινήσει ένας εσωτερικός διάλογος στον καθένα, ο οποίος θα κάνει όλο και πιο συνειδητό το σύμπλεγμα, αλλά και την απαρχή του. Ποια είναι τα πρώτα σημάδια που μας δείχνουν ότι αρχίζουμε και «δουλεύουμε» με τα συμπλέγματά μας; Όταν αρχίζουμε να πιστεύουμε ότι δεν έχουμε πάντα και μόνο δίκιο, ότι δεν είναι μοναδική η δική μας θεώρηση και αλήθεια. Όταν από την άλλη καταφέρνουμε ταυτόχρονα να διατηρούμε την αίσθηση αυτοαξίας και αυτοσεβασμού μας. Τότε θα νιώσουμε πραγματικά ότι κάνουμε ένα βήμα πέρα και πάνω από τα συμπλέγματά μας, χωρίς αυτά να μας ορίζουν «ερήμην» μας…