Οι Δωδεκανήσιοι και το έπος του ‘40

Μικρή συμβολή στους παλιούς ποιητές μας

Τον Σεπτέμβριο του 1939, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήδη έχει αρχίσει. Στις 28 Οκτωβρίου 1940, η Ιταλία κηρύσσει τον πόλεμο στην Ελλάδα που απαντά με το υπερήφανο “ΟΧΙ”.

Οι Έλληνες γράφουν σελίδες δόξας στο αλβανικό μέτωπο. Δωδεκανήσιος είναι και ο πρώτος νεκρός πολέμου, ο υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος από τη Χάλκη, που πολέμησε στα υψώματα της Τσούκας. Την ίδια περίοδο οι Ιταλοί συγκεντρώνουν σε στρατόπεδο στη μεσαιωνική τάφρο όλους τους άρρενες Έλληνες υπηκόους.

Στις 9 Νοεμβρίου 1940 ιδρύεται από Δωδεκανησίους που ζουν στην υπόλοιπη Ελλάδα, καθώς και απ’ όσους κατορθώνουν να αποδράσουν από τα νησιά, το Σύνταγμα Εθελοντών Δωδεκανησίων, με πρωτεργάτη τον Ιωάννη Καζούλλη και πρώτο διοικητή τον ταγματάρχη Μάρκο Κλαδάκη από τη Σύμη.

Οι Δωδεκανήσιοι που κατοικούσαν εκτός των νησιών τους, ανέπτυξαν μια σημαντικότατη πατριωτική αντιστασιακή δράση κατά των Ιταλών και των άλλων κατακτητών.

Πρωταγωνιστική μορφή ο γιατρός από την Κάλυμνο Σκεύος Ζερβός που δεν έπαψε σε όλη τη διάρκεια της ιταλικής κατοχής να αγωνίζεται με κάθε τρόπο και κάθε μέσο. ‘Εγραψε διάφορα άρθρα ακόμα και ποιήματα για να ενημερώσει αφενός μεν την κοινή-διεθνή γνώμη ότι είναι άδικο τα Δωδεκάνησα να βρίσκονται κάτω από τον ιταλικό ζυγό και αφετέρου να εμψυχώσει τους σκλαβωμένους Δωδεκανήσιους.

Πύρινα άρθρα έγραφε ο αρχιμανδρίτης Αλέξανδρος Γεωργιάδης.
Μερικά αποσπάσματα από διάφορα ποιήματα εκείνης της περιόδου, δημοσιευμένα σε βιβλία ή σε εφημερίδες όπως “Αυγή Δωδεκανήσου” κ.ά.:

Ποιήματα έγραφαν οι: Ν. Κισθίνιος όπως το “Ύμνος προς τα σκλαβωμένα Δωδεκάνησα”:
Ηλιόφωτα μυριόπνοα δανδελλωτά
δροσόλουστα νησιά-δώδεκα κι ένα
λεβέντικα λευκόσπιτα, καμαρωτά
μ’ ανάξια κι απερίγραπτα θλιμμένα
οι ζαφειρόπετρες σας σκοτεινές
καταχνασμένες σκλαβωμένες τώρα.

Ένας με το ψευδώνυμο “Ορφεύς” με το ποίημα “Εμπρός παιδιά για τα Νησιά”, αφιερωμένο στους εθελοντές στρατιώτες του Δωδεκανησιακού Συντάγματος ψάλλει:
Τι τιμή στο στρατιώτη,
όταν πρώτος στη φωτιά σκοτωθή
για την πατρίδα
για τα Δώδεκα Νησιά!

Ο Θάνος Τράγκας με το ποίημα “Νέος Νέρων”:
σαν το Νέρωνα και σε να κάψης θέλεις
κι υψώνεις σαν Δον Κιχώτης το κεφάλι
θρησκεία σου το ψέμα, η απάτη,
και δεν ξέρεις
τι λεν για την “Εξοχότητά” σου οι άλλοι.
Η Πολύμνια Γ. Σέρβη έχει γράψει:
Γλυκοχαράζει η αυγή
στα Δωδεκάνησά μας
κι αρματωμένα φεύγουσι
με πόθο τα παιδιά μας
Το πολυβόλο του εχθρού
το άγριο δεν τα φοβίζει

Και τόσοι άλλοι που θα χρειαζόταν ανάλογος χώρος
Ακόμα και ο δρ. Σκεύος Ζερβός έγραφε ποιήματα. Να ένα από αυτά:
Πατρίς μου γλυκιά
Σε αγαπάω Εσένα λατρεύω
σ’ Εσένα πιστεύω Και στο Θεό.
πόνους Σου και μαρτύρια
τυρράννους και βασανιστήρια θε
να στα βγάλω εγώ.

Ένας ακόμα ποιητής που υπογράφει με τη λέξη Μεπ.:
Χρόνια και χρόνια μόνη σου
σταυρό κρατάς μαρτυρικό
χρόνια πολλά τ’ αγκάθινο
στεφάνι σου ματώνει,
τ’ αγγελικό σου πρόσωπο
μα συ τον πόνο έχεις μυστικό
τον Γολγοθά τον αντικρύζεις γελαστή.

Ο Πάνος Γολέτας, στην ποιητική του συλλογή “Πόνου Κραυγές”, αφιερώνει ένα ποίημά του με τίτλο Ωδή στη Δωδεκάφωτη Δωδεκάνησο:
Θωρώ μιας Δωδεκάφωτης
λυχνίας θρυαλλίδες
να σμίγουν και ν’ αποτελούν
το φως τους δυνατά
π’ αν τρομοφέγγη ζωηρές
σκορπά γύρω του αχτίδες
και το σκοτάδι διαπερνά,
τ’ απαίσιο το φριχτό

Τα ποιήματα αυτά αποπνέουν μια αισιοδοξία, γιατί νικούν όσοι πιστεύουν ότι θα νικήσουν. Ο αισιόδοξος βλέπει μόνο την καρυδόψιχα, ο απαισιόδοξος το καρύδι ολόκληρο (Θεόκριτος).

Να μη ξεχάσουμε και τους απλούς ανθρώπους του λαού μας, που κρατώντας τη λύρα ή το λαούτο ή το βιολί, τραγουδούσαν μαντινάδες με νόημα μπροστά στους Ιταλους.

Ωστόσο πρέπει να επισημάνουμε πως η ποίηση μπορεί να μην έχει σχέση με τα όπλα, αλλά είναι αυτή που εμψυχώνει και ενθαρύνει τους αγωνιστές και τους σκλάβους.

Γιατί το ζητούμενο ήταν η ελευθερία των νησιών μας. Τα κείμενα των ανθρώπων αυτών ποιήματα ή πεζά έφταναν παντού και λειτουργούσαν ως βραδύκαυστο φυτίλι.

Ας μη ξεχνάμε και το άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανυπολοχαγό της Αλβανίας του σπουδαίου ποιητή Οδ. Ελύτη, που γράφτηκε μετά τον πόλεμο.
Η ποίηση γράφεται με δάκρυα, η πεζογραφία με αίμα και η ιστορία με αόρατο μελάνι. Και ο αγώνας είναι εκείνος που μπορεί να φέρει αποτέλεσμα.

Πρέπει να σημειώσουμε πως η ιταλική κατοχή στα Δωδεκάνησα κράτησε ως τις 5 Μαΐου 1945. Μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας τα Δωδεκάνησα πέρασαν στην αγγλική στρατιωτική διοίκηση που κράτησε ως τις 31 Μαρτίου 1947.

Του Κυριάκου Μ. Χονδρού,
λαογράφου