Οι Καρπάθιοι της Αμερικής κοντά στην παράδoση
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΚΕ 956 ΦΟΡΕΣ
Το μνημόσυνο τέλεσε ο ιερατικός προϊστάμενος Παναγιώτη Σουριζίδης και ο Καρπάθιος αρχιμανδρίτης Ιωάννης Ανδρεάδης, που παρά τα 93 του χρόνια συμμετέχει σε όλες τις Καρπαθιακές ιεροτελεστίες.
Το Παγκαρπαθιακό μνημόσυνο καθιερώθηκε, το 1988, από το Παγκαρπαθιακό Ίδρυμα για να τιμήσει την μνήμη των αποθανόντων μελών και ευεργετών του Ιδρύματος και όλων των συμπατριωτών μας, στων οποίων την μνήμη έγιναν δωρεές προς το Ίδρυμα. Όλες οι εισπράξεις διατίθενται για πολιτιστικούς, κοινωφελείς και φιλανθρωπικούς σκοπούς και υποτροφίες.
Σήμερα ο κατάλογος των μνημονευομένων έφτασε τους 626, οι περισσότεροι είναι Καρπάθιοι της Αμερικής και αρκετοί από την Ελλάδα. Μεταξύ των προαναφερθέντων, επιπρόσθετη μνεία έγινε για αυτούς που υπηρέτησαν στις Αμερικανικές Ένοπλες Δυνάμεις. Επίσης μνημονεύθηκαν και αυτοί που έχασαν τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης.
Μετά την Θεία λειτουργία και το μνημόσυνο ακολούθησε δεξίωση στην αίθουσα εκδηλώσεων της εκκλησίας, όπου προσφέρθηκε γεύμα, προσφορά του Μανώλη Ι. Νιοτή εις μνήμη της μητέρας του και παραδοσιακά Καρπαθιακά φαγητά (κουλούρια, λαχανόπιτες, γλυκά), φρούτα, καφές, αναψυκτικά όλα από δωρεές συμπατριωτών μας στην μνήμη αποθανόντων συγγενών τους. Όπως και στα προηγούμενα χρόνια, η Ολυμπία Σκούλου έφτιαξε το κόλυβο, η Ρίκα Κωνσταντινίδη-Missbrenner πρόσφερε τα centerpieces και ο Θανάση Σταυράκης τα τυπογραφικά, εις μνήμη αποθανόντων συγγενών τους.
Το πολιτισμικό πρόγραμμα που ακολούθησε παρουσίασε ο τέως πρόεδρος του Παγκαρπαθιακού Ιδρύματος Φρίξος Βόζος. Στην ομιλία του ο νυν πρόεδρος του Ιδρύματος οδοντίατρος Βάσος Ν. Χαλκιάς, μεταξύ των άλλων τόνισε: "...
Το μνημόσυνο μας δίνει την ευκαιρία να εκφράσουμε σεβασμό και τιμή προς αγαπημένα μας πρόσωπα, γονείς, αδέλφια, συζύγους, συγγενείς και φίλους και να θυμηθούμε όλους τους πατριώτες μας που εργάστηκαν για το Ιδρυμα, αλλά και εκείνους που δόθηκαν δωρεές στη μνήμη τους. ...
Σήμερα κληθήκαμε να θυμηθούμε τις πράξεις τους και να αντλήσουμε διδάγματα για τη συνέχιση της προσπάθειας των προκατόχων μας. Η ζωή τους ήταν γεμάτη προσφορά, μεστή σε μηνύματα και ολοκληρωμένη απο το αίσθημα του καθήκοντος και της ευθύνης που άφησαν πίσω τους. ...
Η ζωή δίνει σε όλους μας μια κόλλα χαρτί. Κάποιοι γράφουν επάνω της, άλλοι ξεχνούν που την έχουν φυλάξει. Οι άνθρωποι που μνημονεύουμε σήμερα γέμισαν πολλές κόλλες χαρτί γράφοντας για τη διάσωση της κληρονομιάς μας, με την ευχή ότι οι νεώτεροι αν δεν γράψουν επάνω τους, τουλάχιστον θα τις διαβάσουν και θα τις διαφυλάξουν...."
Ακολούθησε το φωτοακουστικό πρόγραμμα το οποίο για αρκετά χρόνια δημιούργησε, αναβάθμισε, επιμελείται και συνεχώς βελτιώνει η Φανή Βόζου και το οποίο παρουσίασε ο Μανώλης Βόζος. Την ώρα που προβάλλονταν οι φωτογραφίες με τα βιογραφικά των μνημονευομένων οι Γεννάδιος Κασσώτης, Νίκος Σκούλος, Ειρήνη Κωνσταντίνου, Μαρία Χαλκιά, Μαρία Λιτού, Φωτεινή Χαλκιά και Γεωργία Βόζου διάβαζαν τα ονόματα τους.
Στην συνέχεια η Πόπη Πειλίδη και η Σοφία Λογοθέτη, στην στιγμή που προβάλονταν οι φωτογραφίες των, διάβαζαν τα βιογραφικά των Καρπαθίων της Αμερικής που έχασαν την ζωή τους στο πεδίον της μάχης και αποσπάσματα της αλληλογραφίας ενός εξ αυτών, Δημήτρη Δαλιάνη, με τις μητέρα και αδελφή του.
Επίσης η σοπράνο Νικολέτ Μαυρολέων τραγούδησε το "Ave Maria" του Fran Schubert και η Καλλιόπη Αλεξιάδη απάγγηλε το ποίημα Do Not Stand at My Grave and Weep (Μη κάθεσαι δίπλα στο μνήμα μου και κλαίς) της Elizabeth Mary Frye. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους οι δημοτικοί σύμβουλοι ιατρός Μιχάλης Ηλία Λιτός και Χαρής Σεβδαλής οι οποίοι, μεταξύ των άλλων, μετέφεραν τον χαιρετισμό του Δημάρχου Καρπάθου Ηλία Λάμπρου.
Γράμματα από το Μέτωπο
Αγνοείται η τύχη του
Ο Δημήτρης Δαλιάνης, ο πρωτογιός του Ευθυμίου Δαλιάνη και της Μαρίας Παντελή από την Κάρπαθο, κλήθηκε να υπηρετήσει στο Αμερικανικό στρατό το 1942. Τοποθετήθηκε, αρχικά, στο Fort Carson, για την βασική του εκπαίδευση, μίλια και μίλια μακριά απο την οικογένειά του, που την αγαπούσε ιδιαίτερα και την αναπολούσε νοσταλγικά.
Στην αλληλογραφία του, που την διεφύλαξε με ευλαβική αγάπη, η αδελφή του, υπάρχει έκδηλη η έγνοια των γονιών και των αδελφών για το στρατευμένο τους παιδί και αντίστοιχα η αγάπη, ο σεβασμός και η φρόνιμη έγνοια του γιου προς τους γονείς και τ’ αδέλφια του, καθώς και η αδημονία του για την ημέρα του γυρισμού. Το «νόστιμον ήμαρ».
Μέσα σε εκείνα τα γράμματα - καταθέσεις ψυχής - αποκαλύπτεται η ευαισθησία, η αφοσίωση και η ψυχική ευγένεια του Δημήτρη. Όπως επίσης η υψηλή αίσθηση καθήκοντος προς την οικογένεια και την χώρα την οποίαν κλήθηκε να υπηρετήσει εφόσον μάλιστα, οι αξίες για τις οποίες αγωνιζόταν η νέα του πατρίδα, τον εξέφραζαν απόλυτα.
«Δεν βρίσκω λόγια να περιγράψω πόση χαρά δοκίμασα παίρνοντας γράμμα από το σπίτι μας», γράφει στην αδελφή του από το Fort Carson. Μαντεύει την λαχτάρα και την αγωνία της μάνας του και προσπαθεί να την καθησυχάσει: «Μη στενοχωριέσαι μάνα για μένα, το φαγητό και το κρεβάτι μου είναι καθαρό. Το Colorado είναι ένας όμορφος τόπος».
Ενάμισι χρόνο μετά, ο Δημήτρης έχει συμπληρώσει την εκπαίδευσή του και τον Μάιο του 1944, η μεραρχία του μετακινείται στο Fort George με προορισμό την Ευρώπη, στα πεδία των μαχών δηλαδή, αφού η μεγάλη απόβαση στη Νορμανδία έχει αποφασιστεί να γίνει στης 6 Ιουνίου του ίδιου χρόνου.
Το σύνθημα για την έναρξη της απόβασης δόθηκε με στίχους του Βερλαίν: (δραματικός πρόλογος του σπαραγμού που θα δημιουργούσαν στις καρδιές χιλιάδων ανθρώπων οι απώλειες αυτού του πολέμου).
«Οι μακρόσυρτοι λυγμοί των φθινοπωρινών βιολιών, σπαράσσουν την καρδιά μου»
Ο Δημήτρης Δαλιάνης (κέντρο) με την οικογένειά του. Δεύτερη από αριστερά η αδελφή του (με τον γιο της) Αφροδίτη Δαλιάνη-Δεμερζιδάκη. Τέταρτη από αριστερά η μητέρα του Μαρία Παντελή-Δαλιάνη
Εξ αιτίας της κρισιμότητας των ημερών εκείνων, απαιτείτο απόλυτη μυστικότητα σε ό,τι αφορούσε τον τόπο και τον χρόνο της απόβασης. Επιβλήθηκε (αναγκαία) λογοκρισία στα γράμματα των στρατιωτών, στους οποίους επετράπη η αναφορά αποκλειστικά σε προσωπικά τους θέματα.
Το βράδυ της 6ης Ιουνίου ανακοινώθηκε η απόβαση στην Νορμανδία κι ήταν εύκολο για τους δικούς τους να μαντέψουν τον προορισμό του. Στις 20 Ιουνίου, πριν ξεκινήσει για την Ευρώπη, ο Δημήτρης στέλνει το τελευταίο του γράμμα από την Αμερική.
Στις 21 Ιουνίου, του γράφει η αδελφή του: «Διαβάζοντας το γράμμα σου, κατάλαβα ότι βρίσκεσαι στην Ανατολική Ακτή με προορισμό την Ευρώπη». Δυο μέρες αργότερα, στις 23 Ιουνίου, συνεχίζει: «Η μητέρα ήλθε και έφερε το γράμμα σου. Το διαβάσαμε και νιώσαμε μεγάλη χαρά. Πριν από τρεις εβδομάδες είδε ένα όνειρο και πιστεύει ότι σε τρεις μήνες θα τελειώσει ο πόλεμος.
Ήδη κάνει σχέδια να νοικιάσει το Trianon ή το Aragon για να γιορτάσουμε την επιστροφή σου» και επανερχόμενη στην πραγματικότητα συνεχίζει: «Αγόρι μου, προσεύχομαι να σφραγιστεί η τύχη του Χίτλερ προτού φθάσεις στο μέτωπο». Στις 7 Ιουλίου γράφει η μητέρα του: «Ελπίζουμε να πάρουμε σύντομα γράμμα σου. Καταλαβαίνουμε ότι πολλές φορές είναι αδύνατο να γράψεις. Εσύ να μη στενοχωριέσαι για μας».
Στις 8 Ιουλίου γράφει στην μητέρα: «Μετά από αρκετές μέρες αφότου σας έστειλα το τελευταίο μου γράμμα φεύγοντας από την Αμερική έφτασα στην Αγγλία. Δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά. Μιλούν με διαφορετική προφορά, αλλά δεν είναι δύσκολο να τους καταλάβεις.
Θα σας γράφω τακτικά, δεν υπάρχει λόγος να στενοχωριέσαι». Τρεις μέρες αργότερα η μητέρα του γράφει: «Για αρκετό διάστημα δεν πήρα γράμμα σου. Εύχομαι να λάβω σύντομα. Σε παρακαλώ γιε μου, να μη στενοχωριέσαι, μια από τις επόμενες μέρες θα τελειώσει ο πόλεμος».
Μερικές μέρες αργότερα ο Δημήτρης αποβιβάστηκε στην Γαλλία. Οι συνθήκες στο Μέτωπο είναι εντελώς διαφορετικές από κείνες της βασικής εκπαίδευσης. Σε λίγες μέρες έμαθε περισσότερα απ’ όσα τον προηγούμενο ενάμισι χρόνο.
Πολλοί νεοφερμένοι στρατιώτες δεν προφθάνουν να γνωρίσουν τον στρατιώτη στο διπλανό τους χαράκωμα και στη πρώτη μάχη χάνουν τη ζωή τους. Αντίθετα με όσα συμβαίνουν γύρω του, στις 23 Ιουλίου, γράφει στην μητέρα του:
«Πως τα πηγαίνει ο πατέρας στο μαγαζί του; Ας κάμει λίγη υπομονή, φαίνεται πως σύντομα θα τελειώσει αυτή η κατάσταση και όλοι θα γυρίσουμε πίσω να τον βοηθήσουμε. Μητέρα, αισθάνομαι πως ανησυχείς για μένα, αλλά σε παρακαλώ, υποσχέσου μου πως δεν θα στενοχωριέσαι. Όλα θα πάνε καλά».
Την ίδια μέρα γράφει στην αδελφή του: «Ναι, πράγματι έχω και εξακολουθώ να απολαμβάνω καλή υγεία. Αφού εγώ νιώθω ασφαλής δεν βλέπω τον λόγο που εσείς πρέπει να αισθάνεστε διαφορετικά. Από τότε που αναχώρησα από την Αμερική δεν πήρα γράμμα σας, όμως είμαι βέβαιος πως όλοι σας μου γράψατε, αλλά δεν μένω στο ίδιο μέρος αρκετό διάστημα για να πάρω τα γράμματα σας, αλλά κάποτε θα με προφθάσουν.
Τώρα πια έχω συνηθίσει στο περιβάλλον, η Γαλλία δεν είναι άσχημη χώρα αλλά θα προτιμούσα να βρισκόμουνα κάπου αλλού. Μη ξεχνάς να κρατάς υψηλά το ηθικό της μητέρας και του πατέρα. Είμαι βέβαιος πως μπορείς να τα καταφέρεις.
Την ίδια μέρα, του γράφει η μητέρα του: «Πήραμε το πρώτο γράμμα που μας έστειλες, αφότου αναχώρησες από την Αμερική. Δεν περιγράφεται η ανακούφιση που ένιωσα μαθαίνοντας ότι έφτασες ασφαλής στο προορισμό σου». Και, πιο πολύ, απευθυνόμενη στον εαυτό της συνεχίζει:
«Έχε δύναμη και κουράγιο, μην απελπίζεσαι, η κατάσταση στην Ευρώπη θα αλλάξει πιο γρήγορα απ’ ότι νομίζουμε. Τότε, όταν θα έλθει ειρήνη και όλα τα παιδιά θα γυρίσουν στα σπίτια τους, θα γιορτάσουμε. Όπως έγραψα και προηγουμένως θα νοικιάσω το Trianon ή το Aragon και θα ’χουμε πανηγύρι».
Στις 31 Ιουλίου, μέσα στην αντάρα της μάχης, ο Δημήτρης βρήκε τον καιρό να γράψει λίγες γραμμές στους δικούς του. Ήταν τα τελευταία γράμματα που έστειλε. Στην μητέρα του γράφει: «Δεν πήρα ακόμη γράμμα σας, αλλά μη στενοχωριέστε, θα πάρω σύντομα.
Για άλλη μια φορά θέλω να σε βεβαιώσω ότι βρίσκομαι πολύ καλά στην υγεία μου, τρώμε καλά και κοιμούμαστε αρκετά». Και, αστειευόμενος, συνεχίζει: «Αισθάνομαι αργόσχολος, ξεσυνήθισα να δουλεύω και τεμπελιάζω, μετά τον πόλεμο θα είναι δύσκολο να ξαναδουλέψω».
Στην αδελφή του γράφει: «Βρίσκομαι κάπου στην Γαλλία και υγιαίνω. Μη στενοχωριέστε για μένα, αλλά για κάθε ενδεχόμενο, θα τ’ αφήσω σε σένα να μιλήσεις στην μητέρα όπως καταλαβαίνεις. Θα προσπαθήσω να σας γράφω όσο πιο συχνά μπορώ».
Την 1η Αυγούστου, η μητέρα του γράφει: «Μόλις πήρα το γράμμα σου από την Αγγλία, εγώ και ο πατέρας σου είμαστε πολλοί στενοχωρημένοι, αλλά τι να κάμουμε, συνεχίζουμε να ελπίζουμε. Κάθε Κυριακή πηγαίνω στην εκκλησία και προσεύχομαι για όλα τα παιδιά που υπηρετούν. Εσύ να μη στενοχωριέσαι, έχω την αίσθηση ότι ο πόλεμος θα τελειώσει γρήγορα και όλα τα παιδιά θα γυρίσουν στα σπίτια τους».
Και δυο μέρες αργότερα, στις 3 Αυγούστου, του ξαναγράφει: «Σήμερα το πρωί πήρα το αγαπημένο γράμμα σου που μας γέμισε χαρά, αλλά λυπήθηκα που δεν πήρες ακόμη γράμμα μας. Εμείς σου στέλνουμε οκτώ γράμματα την εβδομάδα. Είμαστε τόσο χαρούμενοι που μας γράφεις, κάθε φορά που παίρνουμε γράμμα σου, νιώθουμε σαν παιδιά από την χαρά μας.
Εύχομαι να τελειώσει γρήγορα ο πόλεμος όπως λες. Μερικές φορές θέλω να πάω στο μέτωπο να σκοτώσω όλους τους Ναζί και όλα τα παιδιά να γυρίσουν στα σπίτια τους. Μόνο τότε θα είναι όλος ο κόσμος χαρούμενος και ευτυχισμένος».
Καμιά αγάπη – ούτε η μεγάλη και μυστηριακή αγάπη της μάνας – δεν μπορεί να αντιστρέψει τις βουλές εκείνης της «απρόσωπης παντοδυναμίας» που ονομάζουμε Μοίρα. Του Δημήτρη η μοίρα είχε, ήδη, σφραγιστεί: σκοτώθηκε στις 4 Αυγούστου του 1944.
Οι γονείς και τ’ αδέλφια του που τον λαχταρούν και τον περιμένουν εξακολουθούν να του γράφουν: «Διαβάζω όλες τις εφημερίδες και δεν βρίσκω καμιά αναφορά στην Μεραρχία σου. Αποφάσισα να πηγαίνω σε όλους τους κινηματογράφους να βλέπω τα επίκαιρα από το μέτωπο. Σκέψου τι χαρά θα νιώσω αν σε δω. Σ’ αποθύμησα. Εμείς εδώ πιστεύουμε ότι μέχρι τα Χριστούγεννα θα είσαι σπίτι μας.
Κουράγιο αγόρι μου, το ίδιο κάνουμε κι εμείς. Αυτοί οι ελεεινοί οι Γερμανοί δεν μπορούν να κρατήσουν για πολύ. Στην μητέρα γράφε τακτικά. Προσπαθώ να την πείσω να βλέπει τα νέα από την καλή τους μεριά. ‘Μήτρο’ πρόσεχε. Κάμε υπομονή και έλα γρήγορα πίσω στο σπίτι μας».
Μετά από μερικές μέρες, η οικογένεια του Δημήτρη ενημερώθηκε, από την αρμόδια στρατιωτική υπηρεσία: «αγνοείται η τύχη του σε πολεμική επιχείρηση», και στις 26 Σεπτεμβρίου, έρχεται το μοιραίο τηλεγράφημα: «Ο Υπουργός των Στρατιωτικών εκφράζει την μεγάλη του λύπη για την απώλεια του υιού σας Δημήτρη Δαλιάνη, για τον οποίο προηγουμένως είχε ανακοινωθεί ότι ‘αγνοείτο η τύχη του σε πολεμική επιχείρηση’, νεώτερη ανακοίνωση αναφέρει ότι στις 4 Αυγούστου σκοτώθηκε σε πολεμική επιχείρηση στη Γαλλία».
Όσοι κι αν υπήρχαν κεραυνοί, πάνω τους έπεσαν. Η μάνα που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την αλήθεια, θέλει να πιαστεί από κάπου. Πιστεύει ότι έγινε κάποιο λάθος. Ο Δημήτρης είναι ζωντανός, θα γυρίσει κοντά τους.
Τελικά, στις 17 Ιανουαρίου 1945, η αρμόδια υπηρεσία ενημέρωσε την οικογένεια: «ο Δημήτριος Δαλιάνης σκοτώθηκε στις 4 Αυγούστου 1944». Χάθηκε και η τελευταία ελπίδα.
Την Κυριακή στις 16 Ιουλίου του 1945, η οικογένεια του Δημήτρη – τραγικές φιγούρες – βρίσκεται συγκεντρωμένη στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα. Κάνει μνημόσυνο για το αγαπημένο της παιδί, που δεν θα γυρίσει.
Δύστυχη Μάνα που νοιαζόσουν αν κοιμάται σε καθαρό κρεβάτι ο ακριβός σου.
Του Μανώλη Κασσώτη
Ακολουθήστε τη Ροδιακή στο Google News
