Κρατική ευσέβεια και πολιτειοκρατία

Γράφει ο
Κώστας Εμμ. Μηνέττος
Συντ/χος Εκπαιδευτικός



Η ορκωμοσία της νέας Κυβέρνησης και των μελών του ελληνικού κοινοβουλίου, μετά τις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου, έφερε στην επιφάνεια και πάλι το θέμα του θρησκευτικού όρκου. Απόψεις ακούστηκαν αρκετές. Επιχειρήματα υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης, πειστικά και μη, επιστρατεύτηκαν ουκ ολίγα. Επιπλέον, έμμεσα και συνειρμικά με το θέμα του όρκου, επανέκαμψαν και τα θέματα της κρατικής ευσέβειας και των σχέσεων Πολιτείας και Εκκλησίας, θέματα που εδώ και αρκετά χρόνια εμφανίζονται κατά καιρούς. Αρμόδιοι και αναρμόδιοι πήραν θέση και σ’ αυτά, καθένας με βάση τα πολιτικά και θρησκευτικά του πιστεύω.

Μαζί με όσα ακούσαμε και διαβάσαμε, θα άξιζε, νομίζω, να μελετηθούν προσεκτικά οι απόψεις του αειμνήστου Μιχαήλ Γαλανού, νομικού και θεολόγου, κήρυκα του Ευαγγελίου και Μεγάλου Διδασκάλου, πληρεξούσιου στις αναθεωρητικές βουλές του 1910 και 1911, όπως εκτίθενται στο περισπούδαστο βιβλίο του με τίτλο: «Μελέται περί της κρατικής ευσέβειας και των σχέσεων Πολιτείας και Εκκλησίας» του 1946.

Το βιβλίο περιλαμβάνει πέντε μελέτες:
1.- Η κρατική ευσέβεια στην αρχαία Αθήνα
2.- Η κρατική ευσέβεια στα σύγχρονα δημοκρατικά συντάγματα Ευρώπης και Αμερικής
3.- Οι σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας στις σύγχρονες δημοκρατίες
4.- Το αυτόνομο πολίτευμα της Εκκλησίας του Χριστού κατά τους τρεις πρώτους αιώνες και
5.- Οι σχέσεις Πολιτείας – Εκκλησίας στο Ορθόδοξο Βυζάντιο.

Στην πρώτη του μελέτη και στο Α΄ κεφάλαιο, o Καλύμιος νομομαθής, παραθέτει απόψεις κορυφαίων αρχαίων Ελλήνων, που έγραψαν για τη Θρησκεία:

Πλούταρχος: «Εύροις δ’ αν……..ανιέρου δε πόλεως και αθέου….ουδείς εστίν, ουδ’ έσται γεγονώς θεατής».

Αριστοτέλης: «αρχαίος μεν ουν τις και πάτριός εστι λόγος πάσιν ανθρώποις, ως εκ Θεού πάντα και δια Θεού ημίν συνέστηκεν.»

Ξενοφώντας: «παρά πάσιν ανθρώποις πρώτον νομίζεται θεούς σέβειν» και «ουχ οράς ότι τα πολυχρονιότατα και σοφότατα των ανθρωπίνων, πόλεις και έθνη, θεοσεβέστατα εστίν;»

Διόδωρος ο Σικελιώτης: Ζητούσε από τους πολίτες να είναι θεοσεβείς και να θεωρούν τον Θεόν αιτίαν όλων των εν βίω καλών και αγαθών.

Πλάτων, στην Πολιτεία του, καλεί και τους ιδιώτες και ολόκληρη την πόλη να αποβλέπουν στο Θεό, που δίνει σε όλους το αληθινό φως και το υπέρτατο αγαθό και να διακοσμούν με αυτά το βίο τους.

Και στους Νόμους του αποφαίνεται, ότι τα ασεβή στοιχεία, όταν αφήνονται να ξεπερνούν τα όρια, καταστρέφουν και τον εαυτό τους και την πόλη τους και τον οίκο τους.

Αριστοτέλης, στα Ηθικά Ευδήμια, θεωρεί το Θεό γενικό άρχοντα, στο νόμο του οποίου οφείλουν όλοι, άρχοντες και αρχόμενοι, να προσαρμόζουν το βίο τους.

Ισοκράτης στην πραγματεία του περί Ειρήνης λέγει ότι, επειδή οι πόλεις, οι πολιτικές κοινωνίες, ζουν μακρότερο χρόνο, η δικαιοσύνη του Θεού σ’ αυτές αποκαλύπτει περισσότερο τη Δίκη της και γι’ αυτό οφείλουν να την ευλαβούνται περισσότερο και από τους ιδιώτες.

Ευριπίδης διακηρύσσει στην Εκάβη, ότι είναι κοινός θείος νόμος και σε κάθε ιδιώτη και σε κάθε πόλη να υποφέρουν για την κακία τους και να ανταμείβονται για τη χρηστότητά τους.

Στο Β΄κεφάλαιο ο Γαλανός καταχωρεί πληροφορίες από εγκυρότατους και πάλι αρχαίους συγγραφείς, όπως ο Κικέρων, που βεβαιώνει ότι καμμιά ελληνική πόλη δεν ιδρύθηκε στην Αιολία, την Ιωνία ή τη Σικελία, χωρίς τη γνώμη των ιερέων των Δελφών ή της Δωδώνης ή του Διός ΄Αμμωνος.

Απαρχή μάλιστα για την ίδρυση της πόλεως ήταν ιερή τελετή αγιασμού με ιερείς που έστελλε η αποικίζουσα Μητρόπολη, ενώ το πρώτο ίδρυμα στη νέα πόλη ήταν το Πρυτανείο (Κυβερνείο) με την Ιερά Εστία του.

Το Πρυτανείο είχε τη θέση πρώτου επίσημου ναού για τη νέα πόλη. Με αυτό το θρησκευτικό πνεύμα κάθε νέα ελληνική πόλη εθεωρείτο ιερή και θεόκτιστη.

Στο Γ΄κεφάλαιο με τίτλο η καθαγίαση των δημοσίων πράξεων της πόλεως ο Γαλανός γράφει, ότι στις αρχαίες ελληνικές πόλεις όλες οι πολιτικές λειτουργίες ετελούντο με θρησκευτική καθαγίαση.

Στην Αθήνα όλες οι δημόσιες γιορτές, με χαρακτήρα πολιτικό και κοινωνικό, άρρηκτα δεμένους με το θρησκευτικό, ήταν γιορτές της πόλης ( Παναθήναια, Ανθεστήρια, Διονύσια, Λήναια, Ελευσίνια)

Στην Αθήνα μετά το βασιλιά και ο δημοκρατικός άρχοντας είχε και ιερατικό χαρακτήρα και, όταν ασκούσε το λειτούργημά του, φορούσε στεφάνι, όπως οι ιερείς και λευκή εσθήτα.

Την ημέρα μάλιστα που ο άρχοντας ανελάμβανε τα καθήκοντά του, στεφανωμένος με κλάδους μυρτιάς ανέβαινε στην Ακρόπολη και θυσίαζε στην Πολιάδα Αθηνά.

Οι Πρυτάνεις που διηύθυναν την Βουλή των Πεντακοσίων εκ περιτροπής, πρόσφεραν καθημερινά στην Ιερή Εστία του Πρυτανείου θυσία για τη σωτηρία του λαού, κρατούσαν τα κλειδιά των ναών, μέσα στους οποίους υπήρχε ο εκκλησιαστικός θησαυρός, τα Αρχεία και η σφραγίδα της πόλης.

Η Εκκλησία του Δήμου στην Αθήνα, μετά τον 5ο αιώνα, είχε την έδρα της στην Πνύκα, όπου υπήρχε βωμός του Αγοραίου Διός. Οι εργασίες της άρχιζαν κάθε φορά με θρησκευτική τελετή, όπου Ιερείς πρόσφεραν θυσία, έκαναν αγιασμό και μ’ εκείνο τον αγιασμό ράντιζαν τον κύκλο που έκλειε τον λαό.

Πριν αρχίσουν οι λόγοι των ρητόρων, γινόταν προσευχή, ενώ ο εκάστοτε ρήτορας ανέβαινε στο βήμα με στέφανο ιερατικό.

Η Βουλή είχε την εποπτεία και για τη λατρεία. Στο εσωτερικό του Βουλευτηρίου ήταν θέση ιερά, όπου δίπλα από το βωμό της Βουλαίας Εστίας, υπήρχαν αγάλματα του Βουλαίου Διός, της Βουλαίας Ήρας και της Βουλαίας Αθηνάς. Και στη Βουλή κάθε συνεδρίαση άρχιζε με θυσία και προσευχή.

Το ίδιο συνέβαινε και με τα κάθε είδους Δικαστήρια στην Αρχαία Αθήνα.Υπήρχε ιερός βωμός και οι συνεδριάσεις τους άρχιζαν με θυσία και προσευχή.

Σε όλες εξάλλου τις πολιτείες των Η.Π.Α. και στις δύο Βουλές της Αγγλίας όλες οι συνεδριάσεις αρχίζουν με προσευχή, χωρίς να παραβλάπτεται η δημόσια ελευθερία, ή η ελευθερία της σκέψης ή όποια άλλη πολιτική λειτουργία.

Μέχρι την εποχή της Βαυαροκρατίας Εκκλησία και Πολιτεία αρμονικά και ανέφελα συνεργάζονταν και υπηρετούσαν τον ελληνικό λαό.

Ο Παποκαισαρισμός και η Πολιτειοκρατία με τα δόγματά της στη συνέχεια, ενέσπειρε ζιζάνια στις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας, αλλά και έφερε την κομματοκρατία και τη φαυλοκρατία, που τόσο όλεθρο προκάλεσαν και προκαλούν στην πατρίδα μας.

Οι πολιτικοί μας μετά από τόσα παθήματα δεν πρόσεξαν αυτό που έγραψε ο Απόστολος των Εθνών Παύλος στην προς Γαλάτας επιστολή του: «Ει δε αλλήλους δάκνετε και κατεσθίετε, βλέπετε μη υπ’ αλλήλων αναλωθήτε».

Δεν άκουσαν και δεν ακούουν τον σοφότατο λόγο του Χριστού μας (Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο. ΙΒ΄25), λόγο που διαλαλεί και η Ιστορία, ότι: «πάσα βασιλεία, μερισθείσα καθ’ εαυτής, ερημούται και πάσα πόλις ή οικία, μερισθείσα καθ’ εαυτής, ου σταθήσεται».

Η πολιτική δεν είναι αξίωμα και δύναμη, για να επιτρέπει να διαπράττονται παρανομίες, προχειρότητες και αυθαιρεσίες και οι πολιτικοί οφείλουν να είναι σε όλα τύποι και υπογραμμοί.

Την ίδια γνώμη εξέφρασε και ο Αριστοτέλης, όταν στα Ηθικά Νικομάχειά του έγραψε ότι ο πολιτικός οφείλει να κατέχει τέλεια αρετή και τέλειο βίο.

Σε λαό χριστιανικό και σε έθνος χριστιανικό, όπως το δικό μας, οι κυβερνώντες έχουν υποχρέωση να προσαρμόζουν τις πολιτικές τους σκέψεις και πράξεις, τα νομοσχέδια και τους νόμους τους, σύμφωνα με τους λόγους του Ευαγγελίου.

Ας έχουν υπόψη τους οι εκάστοτε κρατούντες, ότι μόνο σχέσεις συναλληλίας και αρμονικής συνεργασίας μεταξύ Πολιτείας και Εκκλησίας θα φέρουν στην Ελλάδα μας την αλλαγή, την ανόρθωση. Κι αυτό, γιατί καμιά υλική δύναμη δε μπορεί για πολύ χρόνο να αναπληρώσει την έλλειψη ηθικών αρχών και αξιών, ενώ αντίθετα, τα ηθικά και πνευματικά προσόντα ενός ΄Εθνους κατασκευάζουν την αναγκαία υλική δύναμη που χρειάζεται μια κοινωνία, για να προκόψει. Και για την Ελλάδα μας μέγιστο πνευματικό προσόν της είναι η Ορθοδοξία!

Ο διαπρεπής βυζαντινολόγος Κάρολος Ντηλ , καθηγητής στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων, έγραψε στο βιβλίο του Byzance -1919: «Ούτω, επί δέκα αιώνας, κατά τους οποίους διήρκεσεν η βυζαντινή αυτοκρατορία, η Εκκλησία υπήρξεν η μεγάλη προστάτις του Ελληνισμού. Ότε δε το Βυζάντιον έπεσεν, η Εκκλησία παρέσχεν εις τον Ελληνισμόν ακόμη εξοχωτέραν υπηρεσίαν. Μαζί με την Ορθοδοξίαν διεφύλαξε και την ελληνικήν εθνότητα και την ελληνικήν παιδείαν».

Στο δρόμο …..προς τη… Δαμασκό!…ας ελπίσουμε ν’ ακούσουμε, όπως ο Παύλος, το «Σαούλ, Σαούλ, τι με διώκεις;» Και το «σκληρόν σοι προς κέντρα λακτίζειν!»…να συνεπάγεται και για μας μικρή τιμωρία, όπως η προσωρινή τύφλωση του τότε διώκτη Σαούλ, και όχι αμετάκλητη και εξοντωτική.-