Συστάσεις σχετικά με τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών

Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 2 του Ν2716/199 (ΦΕΚ 96/Α/17-5-1999) σχετικά με την Ειδική Επιτροπή Ελέγχου και Προστασίας των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές, όπως τροποποιήθηκε, με το άρθρο 11 του Ν4272/2014 (ΦΕΚ 145/Α/11-7-2014) η προστασία και η βελτίωση της ψυχικής υγείας των πολιτών, προκειμένου να είναι αποτελεσματική, απαιτεί την ανάπτυξη και εφαρμογή αντίστοιχων μέτρων πολιτικής, όπως η ανεμπόδιστη πρόσβαση του συνόλου των πολιτών στις κατάλληλες υπηρεσίες παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας, η ποιοτική περίθαλψη και η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές.

Επιπροσθέτως, σημαντικό και αναπόσπαστο κομμάτι του έργου της προστασίας και βελτίωσης της ψυχικής υγείας μίας κοινωνίας αποτελεί η πλήρης και αντικειμενική καταγραφή των στοιχείων της ψυχικής υγείας των κοινοτήτων ως συνεχής έλεγχος και αξιολόγηση των συστημάτων ψυχικής υγείας, η μείωση των παραγόντων που οδηγούν στις ψυχικές διαταραχές, η έρευνα και η ενδυνάμωση των ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων των ατόμων, μέσω στοχευμένων παρεμβάσεων και προγραμμάτων προαγωγής ψυχικής υγείας.

Η χάραξη της πολιτικής για την ψυχική υγεία πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής για την υγεία, την πρόνοια και την κοινωνία γενικότερα. Επίσης, η πολιτική για την ψυχική υγεία θα πρέπει να προάγει τα δικαιώματα των ασθενών, όπως η ισότητα και η εξάλειψη των διακρίσεων, το απαραβίαστο της προσωπικής ζωής, την αυτονομία, τη σωματική ακεραιότητα, το δικαίωμα πληροφόρησης και συμμετοχής, την ανεξιθρησκία, το δικαίωμα του «συνέρχεσθαι» και της ελευθερίας κινήσεων.

Πολύ συχνά , τα παραπάνω δικαιώματα αγνοούνται , δεν εφαρμόζονται κατάλληλα, παραβιάζονται και αντί αυτών, υιοθετούνται στερεοτυπικές δράσεις και συμπεριφορές τόσο από το γενικό πληθυσμό, όσο από τα ΜΜΕ και κάποιες φορές από τους ίδιους τους επαγγελματίες που εργάζονται στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας και στο σχεδιασμό αντίστοιχων μέτρων πολιτικής.

Στο πλαίσιο αυτό, φυσικά και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου καλούνται να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα, ώστε να διασφαλίζουν τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών, σύμφωνα με τη διεθνή σύμβαση του ΟΗΕ που υπογράφηκε από το ελληνικό κράτος, με τα πρότυπα και τα κριτήρια ποιότητας που ορίζει ο ΠΟΥ για τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, καθώς και με τις συστάσεις της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου προστασίας των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές.

Ειδικότερα, το άρθρο 12 της Διεθνούς Σύμβασης του ΟΗΕ προβλέπει το δικαίωμα στην ισότητα ενώπιον του νόμου, το οποίο αποτελείται από δύο συνιστώσες:
1)την αναγνώριση της νομικής προσωπικότητας των ατόμων με ψυχικές διαταραχές με την έννοια πως είναι υποκείμενα όλων των δικαιωμάτων και
2)την αναγνώριση της δικαιοπρακτικής τους ικανότητας, με την έννοια πως μπορούν πραγματικά να ασκούν τα νομικά δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους βάσει νόμου.

Το Άρθρο 14 της Διεθνούς Σύμβασης του ΟΗΕ προβλέπει το δικαίωμα στην ελευθερία και ασφάλεια του ατόμου. Το δικαίωμα αυτό συνίσταται αφενός στην απαγόρευση οποιασδήποτε μορφής στέρησης της ελευθερίας, αποκλειστικά και μόνο λόγω της ύπαρξης ψυχικής διαταραχής. Αφετέρου, προβλέπει τη διασφάλιση του ότι τα άτομα με ψυχικές διαταραχές έχουν στερηθεί την ελευθερία τους με νομικό τρόπο που δεν σχετίζεται με την αναπηρία , έχουν ίσα δικαιώματα με όλα τα υπόλοιπα άτομα που εκτίουν στερητικές της ελευθερίας ποινές και ότι απολαμβάνουν σε ίση βάση τις προβλεπόμενες εγγυήσεις και προσαρμογές.

Το Άρθρο 15 της Διεθνούς Σύμβασης του ΟΗΕ προβλέπει το δικαίωμα στην απαγόρευση των βασανιστηρίων, της σκληρής, απάνθρωπης, ταπεινωτικής μεταχείρισης, της τιμωρίας των ατόμων με ψυχική διαταραχή, της προστασίας τους μέσω νομοθεσίας από υποβολή τους σε ιατρικά πειράματα, χωρίς την ελεύθερη ρητή συγκατάθεση τους, καθώς και τη λήψη μέτρων για την αποτροπή ανάλογων συμπεριφορών σε βάρος των ατόμων με ψυχικές διαταραχές, καθώς και τη συμπερίληψη τους σε εθνικές στρατηγικές ή πολιτικές για την απάλειψη των ανωτέρω.

Επίσης το Άρθρο 16 της ίδιας σύμβασης, προβλέπει την απαλλαγή από την εκμετάλλευση και τη βία και την κακομεταχείριση. Δεδομένου ότι τα άτομα αυτά είναι συχνά περισσότερο ευάλωτα στη θυματοποίηση, θα πρέπει να τυγχάνουν προστασίας εντός και εκτός κατοικίας από κάθε είδους εκμετάλλευση, βία και κακομεταχείριση σωματική , ψυχολογική ή πνευματική, λαμβάνοντας υπόψη και τις πτυχές αναλόγων συμπεριφορών που βασίζονται στο φύλο ή την ηλικία.

Συνοψίζοντας, οφείλουμε να στοχεύσουμε σαν κοινωνία στην προστασία των ατόμων με ψυχική διαταραχή από τη βία, την εκμετάλλευση, την κακομεταχείριση και να αποτρέψουμε κάθε μορφή παρόμοιας συμπεριφοράς απέναντι στον ψυχικά ασθενή.

Γράφει ο ψυχίατρος Δρ. Πλατής Αναστάσιος