Ο μινωϊκός πολιτισμός στα νησιά του αρχιπελάγους

Rodiaki NewsRoom

Αρχαιολογικές έρευνες του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στην Κάρπαθο το 2014

Την ερχόμενη Δευτέρα και Τρίτη, 25-26.5.15 (11-2, 5-8) θα λάβει χώραν στο ΘΡΑΚΙΚΟ ΩΔΕΙΟ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ επιστημονική και εκπαιδευτική διημερίδα με θέμα τις αρχαιολογικές έρευνες του ΔΠΘ στην Κάρπαθο το 2014, υπό τη διεύθυνση του καθ. της αρχαιολογίας Μανόλη Μελά.

Τα αποτελέσματα της έρευνας θα παρουσιάσουν ειδικοί ερευνητές του ΔΠΘ, καθώς και ξένοι αρχαιολόγοι και φοιτητές που συμμετείχαν στην αποστολή. Η περυσινή εξερεύνηση περιλαμβάνει τόσο ανασκαφές όσο και επιφανειακές έρευνες.

Η ανασκαφή

Διεξήχθη ανασκαφή στο Μινωικό οικισμό της Ανακτορικής Περιόδου στην Κόκκινη Στεφανά Αφιάρτη. Η θέση είναι προνομιακή, καθώς διαθέτει πανοραμική θέα προς την πολύ κοντινή θάλασσα (“Μινωικό λιμάνι”), και περιβάλλεται από εκτεταμένα και καλά χωράφια, κατάλληλα για καλλιέργεια σιτηρών.

Υπάρχουν δε ενδείξεις για ύπαρξη πηγής νερού. Στο κέντρο του οικισμού ανασκάφηκε εφέτος σημαντικό κτίριο ή κτιριακό συγκρότημα, ενώ επιφανειακές εργασίες εκατέρωθεν αυτού έφεραν στο φως απομεινάρια μικρότερων, προφανώς βοηθητικών, κτισμάτων. Το κτίριο είχε στιβαρή τοιχοδομία και περιλάμβανε τρία συνεχόμενα δωμάτια. Τα δύο ήταν προφανώς κατοικίες.

Το δωμάτιο στο κέντρο ήταν μεγαλύτερο, και στεγαζόταν με κεντρικό ξύλινο στύλο που στην κορφή του ήταν τοποθετημένο οριζόντιο δοκάρι (-σε σχήμα Τ) για τη στήριξη των εγκάρσιων, μικρότερου μήκους, δοκαριών της στέγης. Το δωμάτιο διαιρούνταν σε δύο χώρους.

Ο πίσω χώρος ήταν υπερυψωμένος, με σκαλοπάτι στο ύψος του στύλου. Στη βόρεια γωνία του ήταν εγκατεστημένος αργαλειός, όπως δείχνουν συναφείς πήλινες αγνίθες (-υφαντικά βάρη). Με το σεισμό που προκάλεσε την κατάρρευση του διπλανού δωματίου έπαθε κάποια βλάβη ο ΝΔ τοίχος του δωματίου, η οποία βλάβη, φαίνεται, επιδιορθώθηκε.

Το πλαϊνό δωμάτιο είχε μικρότερες διαστάσεις. Φαίνεται ότι καταστράφηκε από την κατάρρευση βραχοσκεπής ύστερα από σεισμό. Σύμφωνα με τις ενδείξεις, ο χώρος χρησιμοποιήθηκε μετά ως αυλή, στη βόρεια γωνία της οποίας χτίστηκε πρόχειρη λίθινη κατασκευή, ίσως μικρή μάντρα.

Το τρίτο δωμάτιο, πλάι στο κεντρικό, ήταν ακόμη μικρότερο, και προφανώς πιο χαμηλό. Είχε σίγουρα συμπληρωματικό χαραχτήρα, ίσως για οικιακές εργασίες ή σταυλισμό ζώων. Προς τα ανατολικά (-και ίσως όχι μόνο) υπήρχε αυλή, όπου (-ως συνήθως σε τούτα τα περιβάλλοντα) ελάμβαναν χώραν διάφορες δραστηριότητες, όπως άλεση σιτηρών και άλλες διαδικασίες τροφοπαραγωγής. Εδώ βρέθηκαν λ.χ. μυλόπετρες και άλλα πέτρινα εργαλεία. Τέτοια εργαλεία από θαλάσσιες κροκάλες βρέθηκαν και στα δύο δωμάτια-κατοικίες.

Η επιφανειακή έρευνα

Στο πλαίσιο της εντατικής και συστηματικής επιφανειακής έρευνας επανήλθαμε εφέτος σε τρεις από τους πιο αξιόλογους Μινωικούς οικισμούς που είχαν ήδη ανακαλυφθεί, στις τοποθεσίες Αμουσιανού, Σακέλη κρεμμά και Παλιό Μιτάτο.

Στόχος μας ήταν διττός και πραγματοποιήθηκε με εντατική έρευνα πεδίου, με άλλα λόγια κατόπτευση του χώρου με προσεχτικό περπάτημα, και παράλληλα με χρήση ηλεκτρονικών οργάνων (GPS κ.λπ.). Προείχε η οριοθέτηση, με όση ακρίβεια μπορούσαμε, δηλαδή να δούμε και να μετρήσουμε την έκταση, ήτοι το εμβαδόν των οικιστικών θέσεων (-αγροκτημάτων), καθώς και τυχόν διατηρημένων αρχιτεκτονικών καταλοίπων (-τέτοια εντοπίστηκαν και στις τρεις θέσεις.

Αναφορικά με την οριοθέτηση προέχει η συστηματική τοπογράφηση της διασποράς και περισυλλογή κινητών ευρημάτων, ιδιαίτερα κεραμικών. Χαραχτηριστικά της διασποράς, όπως φορά ή κατεύθυνση, πυκνότητα ή εξασθένηση (-αραίωση), σχήμα κ.λπ., αποτελούν πυξίδα για την οριοθέτηση ολόκληρου του αγροκτήματος (-με τα λίγα, αλλά ζωτικής σημασίας, γύρω από την κατοικία)· αλλά και οικιών εντός του τελευταίου. Για τον καθορισμό των ορίων του αγροκτήματος πολύτιμος οδηγός είναι ο λίθινος τοίχος που το περιβάλλει, μεγαλύτερα ή μικρότερα κομμάτια του οποίου διατηρούνται και στους τρεις οικισμούς.

Αποτελέσματα & σημασία της επιφανειακής έρευνας (Ε.Ε)

Από την άποψη της συμβολής στην τοπική, αλλά και την ευρύτερη (Μινωική) ιστορία, θεωρούμε την Ε.Ε. ως το πιο πρόσφορο μέσο επιστημονικής μελέτης. Η παρούσα Ε.Ε. του ΔΠΘ (2006-2014) έφερε στο φως εκατοντάδες οικισμούς και αγροκτήματα της αρχαιότητας, κυρίως της Μινωικής Νεοανακτορικής περιόδου (1600-1450)· καθώς και συναφή αρχιτεκτονικά απομεινάρια, και χιλιάδες αντίστοιχα κινητά ευρήματα.

Η διάταξη όλων τούτων μέσα στο τοπίο, όπως και η πολιτισμική τους ταύτιση και συναφής χρονολόγηση, προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για την οικιστική εξέλιξη και ανάπτυξη και την οργάνωση του χώρου, την οικολογία και την εκμετάλλευση των πόρων, τις πληθυσμιακές μετακινήσεις και τις διακοινοτικές (-εντός και εκτός) σχέσεις κ.λπ.

Ακόμη όμως πιο σημαντικά είναι τα συμπεράσματα που βγαίνουν, μέσα από την ερμηνεία των ευρημάτων, γύρω από ζητήματα ιστορικής συνέχειας και αλλαγής. Αναφέρουμε τρία παραδείγματα. Η περιοχή της έρευνας, που βαίνει παραλλήλως με την ακτή, θα μπορούσε να χωριστεί σε τρεις ζώνες. Μια παραλιακή και ως επί το πλείστον βραχώδη, μια πεδιάδα στη μέση (-πρόσφορη μόνο για καλλιέρεγεια), και μια όχι πολύ υπερυψωμένη λωρίδα στις παρυφές της πεδιάδας.

Όπως δείχνουν οι δεκάδες θέσεις που εντοπίστηκαν, η πρώτη ζώνη ήταν κατοικημένη στη Νεολιθική Εποχή (από μη καλλιεργητές), και, όπως φαίνεται, μέχρι την εποχή που δεκάδες Μινωικές θέσεις εμφανίζονται στην τρίτη ζώνη την περίοδο ανεγέρσεως των παλαιών ανακτόρων.

Είναι προφανές ότι οι κάτοικοι των παραλίων μετακομίζουν πλάι στα καρπερά χωράφια. Γιατί άραγε; Διότι με την εισαγωγή της Μινωικής τεχνολογίας, έγιναν καλλιεργητές, αφού είχαν πλέον τα μέσα να καλλιεργούν ¨τους κάμπους¨. Συνεπώς, δεν ¨εισάγονται¨ Μινωίτες άποικοι, όπως νομίζεται, αλλά μονάχα η τεχνολογία τους! Ανασκευάζεται λοιπόν η θεωρία του Μινωικού αποικισμού στο νότιο Αιγαίο.

Σύμφωνα με τις ενδείξεις, κάτι άλλο που εισάγεται τότε είναι η Μινωική θρησκεία και η συναφής λατρεία. Σε τρεις θέσεις-βραχώδη υψώματα, όπου μάλλον προϋπήρχε ντόπια λατρεία, εμφανίζονται τώρα εκατοντάδες ρηχά Μινωικά κωνικά κύπελλα, προφανώς για τελετουργική κατανάλωση φαγητού στη διάρκεια πανηγυριών - ένα καθαρά Μινωικό έθιμο.

Σε ανασκαφή Μινωικού οικισμού βρέθηκε κτίριο που είναι πανομοιότυπο με εκατοντάδες σύγχρονα παραδοσιακά αντίστοιχα στην περιοχή της έρευνας, όπου αυτό αποκαλείται ¨στάβλος¨ (=αγροικία), ο οποίος τώρα πλέον αποκτά παλαιότατους προγόνους και ενηλικιώνεται, αφού συμπληρώνει 4000 χρόνια ζωής! Μια λίαν ενδιαφέρουσα περίπτωση μακροπρόθεσμης ιστορικής συνέχειας.

Του Dr Εμμανουήλ Μελά, Αναπληρωτή καθηγητή