«Παραδοσιακή φορεσιά Καρπάθου»

Rodiaki NewsRoom

Μαρίνα Βρέλλη-Ζάχου:

Η ονομασία της νυφικής και γιορτινής ενδυμασίας Καρπάθου, προέρχεται από το κυρίως ένδυμά της, το καβά(δ)ι, που πρωτοφοράει η κοπέλα στα 15 της χρόνια.

Από τις παλαιότερες ενδυμασίες της ανώτερης τάξης, η ενδυμασία καβά(δ)ι αποτελούσε τον διακριτικό τύπο ενδυμασίας της κανακαράς (πρωτοκόρης). Φοριέται ακόμη και σήμερα καθημερινά στην Έλυμπο.

Κύριο εξάρτημά της το καβά(δ)ι, μακρύς ανοιχτός επενδύτης με τυπολογικές ιδιαιτερότητες που παραπέμπουν στη βυζαντινή ενδυματολογία, η πουκαμίσα, από λευκό βαμβακερό ή λινό ύφασμα, κεντημένη στην τραχηλιά με μεταξωτά νήματα.

Για αυτά και άλλα πολλά μιλά η Μαρίνα Βρέλλη-Ζάχου, Καθηγήτρια Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στο νέο της βιβλίο με τίτλο «Η ενδυματολογική έρευνα της Καρπάθου» στη σειρά των εκδόσεων του Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου του Πανεπιστημίου Αθηνών, εκδόσεις Gutenberg.

-Πώς ασχοληθήκατε με την Κάρπαθο;
Η αφορμή να ασχοληθώ με την Κάρπαθο ήταν κατ’ αρχάς η πρόσκληση του συναδέλφου μου καθηγητή Μηνά Αλ. Αλεξιάδη να συμμετάσχω στο Δ΄ Διεθνές Συνέδριο Καρπαθιακής Λαογραφίας, το Μάιο του 2013. Τα επιστημονικά μου ενδιαφέροντα με οδήγησαν αμέσως στο παραδοσιακό ενδυματολογικό τοπίο της Καρπάθου. Έτσι, τις πρώτες μου παρατηρήσεις τις παρουσίασα στην ανακοίνωσή μου με τον ίδιο τίτλο, όπως και του βιβλίου, σε αυτό το συνέδριο.

- Πώς προέκυψε το βιβλίο;
Η ανακοίνωση λόγω του περιορισμένου χρόνου της είχε μικρή έκταση. Δεν μου επέτρεψε την αναλυτική παρουσίαση του θέματος. Πέραν αυτού, έχοντας συνεχίσει την ερευνητική μου αναδίφηση, το επόμενο βήμα ήταν να συνθέσω ολοκληρωμένη τη μελέτη μου, εμπλουτισμένη και με την απαραίτητη τεκμηριωτική, βιβλιογραφική και εικαστική υποστήριξη.

Με τίμησε ιδιαίτερα η έγκριση της δημοσίευσής της στη σειρά των εκδόσεων του νεοσύστατου Ινστιτούτου Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου, καθώς και η έκδοσή της με την ευγενική χορηγία και τη γνωστή φροντίδα του εκδοτικού οίκου Gutenberg.

- Ποιο είναι το περιεχόμενο και ποιος ο σκοπός αυτής της έκδοσης;
Η εργασία μου επιχειρεί να ρίξει μια πρισματική ματιά στα γνωστά δημοσιεύματα για την παραδοσιακή καρπαθιακή ενδυμασία και ακόμα να γνωστοποιήσει το αδημοσίευτο πρωτογενές αρχειακό ενδυματολογικό υλικό καθώς και το μουσειακό υλικό ελληνικών και ξένων συλλογών, με σκοπό να αποτελέσει βάση και εργαλείο για μια περαιτέρω πληρέστερη εξέταση της καρπαθιακής ενδυματολογικής συ-μπεριφοράς στην προοπτική του 21ου αιώνα.

- Τι απέδωσε η έρευνά σας;
Πρώτα απ’ όλα δεν εντόπισα ενδυματολογικές ειδήσεις από το απώτερο παρελθόν της Καρπάθου. Μαρτυρίες για το καρπαθιακό ενδυματολογικό σύστημα και εν συνεχεία ερευνητικές προσεγγίσεις κι ερμηνείες του έχουμε από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα και εξής, οπότε πολλοί ερευνητές, Έλληνες και ξένοι, τοπικοί λόγιοι, εκπαιδευτικοί κι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι, σπουδαστές ακόμη, ασχολούνται με την Κάρπαθο, ένα νησί που ο λαϊκός πολιτισμός του συνεχίζει να χαρακτηρίζεται για τη δυναμική ανθεκτική ιδιοτυπία του σε μια διαρκή μάλιστα ζύμωση.

Παρατήρησα όμως ότι το μελετητικό ενδιαφέρον –κι όχι μόνο το ενδυματολογικό- είναι σταθερά επικεντρωμένο στην ξεχωριστή για το πολιτισμικό της πρόσωπο ορεινή Όλυμπο.

Οπότε η ενδυματολογική εικόνα των άλλων κοινοτήτων του νησιού παραμένει ένα από τα ερευνητικά desiderata, όπως και πολλά άλλα επιμέρους ζητήματα που παραθέτω στην εργασία μου.

- Η μέχρι σήμερα μελέτη της καρπαθιακής ενδυμασίας αφορά μόνο τη μορφολογία της;
Όχι, βέβαια. Η μελέτη μιας τοπικής ενδυμασίας φυσικά και ξεκινάει –και πρέπει να ξεκινάει- από τη μορφολογική της εξέταση και αποκατάσταση ενταγμένη πάντα αυστηρά στον συγκεκριμένο κάθε φορά ιστορικό χρόνο. Αυτό είναι το πρώτο ζητούμενο σε μια ενδυματολογική μελέτη, που όμως, επιπλέον, μας μαθαίνει και πολλές άλλες όψεις του υλικού πολιτισμού μιας κοινότητας.

- Δηλαδή;
Δηλαδή, εξετάζοντας τη μορφολογία των τοπικών ενδυμασιών, μαθαίνουμε συνακόλουθα και την τεχνολογία τους, δηλαδή τις διαδικασίες της επεξεργασίας των υλικών, της βαφικής, της υφαντικής, της κεντητικής, της κοσμηματοποιίας κλπ. Όλες αυτές οι λαϊκές τέχνες ανταμώνουν σε μια τοπική φορεσιά. Θα λέγαμε ότι η τοπική φορεσιά είναι η συνισταμένη τους. Αλλά ένας λαογράφος οφείλει μεν να εξετάσει ενδελεχώς τη μορφολογία μιας φορεσιάς, αλλά πρέπει να προχωρήσει και παραπέρα.

- Ποιο είναι λοιπόν το επόμενο βήμα;
Ο σκοπός της λαογραφικής προσέγγισης είναι να εξετάσει ένα ενδυματολογικό σύνολο στο πλαίσιο της ζωής μιας κοινότητας, στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι της κοινότητας, για να κατανοήσει και να ερμηνεύσει τις δομές της, τις διαστρωματώσεις της, το αξιακό της σύστημα, τις σχέσεις των μελών της μεταξύ τους.
Για να μελετήσει ακόμη τις πιέσεις που τυχόν ασκήθηκαν στα μέλη της και την ενδυματολογική συμπεριφορά τους. Να μελετήσει τα δούναι και λαβείν τους με άλλες γειτονικές κοινότητες, με κοντινά αστικά κέντρα, ίσως και με ξένες χώρες.

- Η Κάρπαθος προσφέρεται για μια τέτοια εξέταση;
Η περίπτωση της Καρπάθου αποτελεί εν προκειμένω ένα εξαιρετικό παράδειγμα: η ιστορική διαδρομή της, οι επικοινωνίες της με Ανατολή και Δύση, οι οικονομικοκοινωνικές μεταβολές στο νησί, οι ιδιάζουσες σχέσεις στο κοινωνικό σύνολο, εξαιτίας και της εξελισσόμενης μετανάστευσης, το κληρονομικό έθιμο των προνομιούχων της καρπαθιακής κοινωνίας, των πρωτότοκων κανακάρηδων και κανακαρών της, η κοινωνική ιεράρχηση, τα προνόμια, η επιφάνεια, η ανισότητα, και πολλά άλλα, είναι όλα αποτυπωμένα στα τοπικά ενδύματα. Ήταν αυτά που ανέλαβαν, θα λέγαμε, να επιβεβαιώνουν τα πάντα, πλαισιωμένα και με ανάλογα συμβολικά στοιχεία. Η Κάρπαθος προσφέρει ένα λαμπρό παράδειγμα, για να να κατανοήσει κανείς αυτό που ονομάζουμε «ρητορική του ενδύματος».

Συνέντευξη στον Γιώργο Κιούση στην Presspublica