Ένας Δωδεκανήσιος καθηγητής που διαπρέπει στις ΗΠΑ ως ερευνητής για την καθυστέρηση του γήρατος

Λίζα Γ. Τσοπανάκη

Ένας σεμνός άνθρωπος που στα 33 του έγινε καθηγητής στο Harvard

Ένας εξαίρετος επιστήμονας που διαπρέπει στο εξωτερικό με καταγωγή από την Τήλο, μεγαλωμένος στο νησί της Ρόδου ο κ. Αντώνης Ζερβός, βρέθηκε τις προηγούμενες μέρες στο νησί μας και μίλησε στη «Ροδιακή» για τη σπουδαία έρευνα που διεξάγεται σε Πανεπιστήμιο της Αμερικής, στην οποία είναι επικεφαλής.

Ένας άνθρωπος ταπεινός, με σπουδαίες γνώσεις και λαμπρή καριέρα στο εξωτερικό, που είναι πρόθυμος να προσφέρει με τις γνώσεις του σε Πανεπιστήμιο της Ελλάδας οποτεδήποτε αυτό του ζητηθεί.

Κύριε καθηγητά, μιλήστε μας για την καταγωγή σας. Σε ποια ηλικία και πως φύγατε από το νησί της Ρόδου;
Ο πατέρας μου καταγόταν απο την Τήλο και η μητέρα μου απο τη Σύμη. Γεννήθηκα στην Τήλο αλλά ήρθαμε στη Ρόδο όταν ήμουν 3 ετών. Μεγάλωσα στα λαϊκά στην Ανάληψη, που δεν έμοιαζε σε τίποτα με το πως είναι η Ρόδος τώρα. Πήγα στο 3ο δημοτικό σχολείο και έπειτα πήγα στο Βενετόκλειο. Όταν τελείωσα την πέμπτη γυμνασίου πήρα μια υποτροφία και πήγα στην Αμερική με ένα πρόγραμμα ανταλλαγής μαθητών που υπήρχε τότε. Λεγόταν AFS (American Field Service).

Πόσο εύκολο ήταν αυτό;
Ήταν η πρώτη φορά που ταξίδευα με αεροπλάνο, ήταν μεγάλο σοκ στην αρχή ώσπου να προσαρμοστώ. Μετά όμως μου άρεσε, είδα έναν άλλο τρόπο ζωής και άλλα μέρη. Το να μένεις σε ένα νησί είναι μια παγίδα γιατί όπου και να πας είσαι περιτριγυρισμένος απο θάλασσα. Δεν μπορείς να πας πολύ μακριά.

Μετά την Αμερική, που συνεχίσατε; Τι σπουδές πραγματοποιήσατε;
Μετά την Αμερική γύρισα πίσω και αποφάσισα να πάω στην Αγγλία. Ήταν κάπως περίεργο γιατί εκείνη την εποχή (1976) όλοι πήγαιναν στην Ιταλία και σπούδαζαν είτε Ιατρική, είτε αρχιτεκτονική, είτε φαρμακευτική. Ήταν της μόδας τότε. Αποφάσισα να πάω στο Λονδίνο γιατί μ’ άρεσε η Ιατρική μεν αλλά δεν μου άρεσε να το εξασκήσω σαν επάγγελμα. Οπότε πήγα στην Αγγλία και έκανα το πρώτο πτυχίο μου στο Πανεπιστήμιο του Sussex. Εκεί τελείωσα βιοχημεία και μετά έκανα το διδακτορικό μου στο Ίδρυμα Ιατρικών Ερευνών στο Λονδίνο το οποίο τελείωσα 26 ετών.

Έπειτα αποφάσισα να πάω στην Αμερική για περαιτέρω εκπαίδευση. Τότε είχαν βγει καινούργιες τεχνικές και μέθοδοι πάνω στη μοριακή βιολογία και ήταν ένας κλάδος που με ενδιέφερε να μάθω αν και ήταν ένας κλάδος αρκετά άγνωστος για την εποχή. Ήταν ένας κλάδος που μόλις αναπτυσσόταν αλλά ήθελα να είμαι και εγώ μέλος του “κύματος” αυτού. Πήγα Αμερική με την προϋπόθεση ότι θα δουλέψω 2-3 χρόνια και μετά θα γυρίσω στην Ευρώπη. Πήγα στο Yale, εκεί έκανα έρευνα πάνω στον καρκίνο για τρία χρόνια και μετά απο τρία χρόνια μου προσέφεραν δουλειά στο Harvard. Πάλι και εκεί πήγα με την προϋπόθεση ότι θα μείνω προσωρινά και θα φύγω και τελικά όταν πήγα 33 χρονών με έκαναν καθηγητή στο Harvard.

Εκεί πραγματοποίησα έρευνες στο νοσοκομείο της Μασαχουσέτης για την ιατρική σχολή του Harvard και ξεκίνησα την καριέρα μου σαν ανεξάρτητος ερευνητής. Έμεινα εκεί περίπου 10 χρόνια και μετά με έπιασε μια ανησυχία να φύγω από τη Βοστώνη λόγω καιρού, ήθελα να πάω κάπου που να είναι πιο ήπιο το κλίμα. Έτσι αφού μου έγινε μια καλή πρόταση από το Πανεπιστήμιο της Φλώριδας, την οποία ήταν δύσκολο να απορρίψω, αποφάσισα να πάω εκεί. Το 2000 μετακόμισα στο Πανεπιστήμιο της Φλώριδας και είμαι εκεί τα τελευταία 15 χρόνια.

Ποια είναι η σχέση σου με τη Ρόδο και τη Τήλο;
Έχω αδέλφια που ζουν εδώ στη Ρόδο, πολλά ανίψια και ένα όμορφο σπίτι στην Τήλο που το κληρονόμησα από τον πατέρα μου. Είναι παραδοσιακό και πηγαίνω εκεί σχεδόν κάθε χρόνο και κάνω διακοπές για περίπου τρεις εβδομάδες, ενώ έρχομαι κάποιες μέρες στη Ρόδο για να δω τους συγγενείς μου. Μου αρέσει πολύ η Τήλος, με χαλαρώνει, οι άνθρωποι είναι πολύ ευγενικοί, πολύ φιλικοί, έχει υπέροχες παραλίες, τα βουνά είναι γεμάτα απο θυμάρι και αλεσφακιά. Καμιά φορά όταν φυσάει ο αέρας και είσαι στην πόλη, σου έρχεται η υπέροχη μυρωδιά από αυτά. Ίσως αργότερα θα μπορούσα να έρχομαι να κάθομαι τρείς μήνες στην Ελλάδα και να επιστρέφω πίσω στην Αμερική.

Η Τήλος είναι ένα μέρος που είναι πιο κοντά στην ψυχή μου απο οτιδήποτε άλλο, παρότι δεν μεγάλωσα εκεί. Στην Τήλο δεν ξέρουν τι δουλειά κάνω, θέλω να υπάρχει μια απλότητα, μ’ αρέσει να χάνομαι στο πλήθος. Τα τελευταία χρόνια προσπαθώ να μάθω να ψαρεύω, προς το παρόν ταΐζω μόνο τα… ψάρια!

Πως ήταν εκείνα τα χρόνια η Ρόδος και τι δυνατότητες δίνονταν σε έναν άριστο μαθητή για να μπορέσει να ολοκληρώσει τις σπουδές του;
Οι δυνατότητες τότε ήταν αρκετά περιορισμένες. Για να μπεις στο γυμνάσιο έπρεπε να δώσεις εξετάσεις οπότε δεν μπορούσαν όλοι να προχωρήσουν. Τότε υπήρχε ένα σχολείο αρρένων σε όλο το νησί. Αυτό σήμαινε ότι πολλοί μαθητές από όλα τα χωριά ερχόντουσαν με λεωφορείο το πρωί και το βράδυ ξαναέφευγαν με λεωφορείο. Δεν είχαμε τη δυνατότητα τότε να μάθουμε για βασικά πράγματα. Για παράδειγμα εγώ δεν ήξερα καν πως είναι ένα Πανεπιστήμιο.

Τα μαθήματα στο γυμνάσιο ήταν λίγο θεωρητικά, ήταν μια τελείως διαφορετική ζωή. Αν συγκρίνεις εκείνα τα χρόνια με την τωρινή εποχή που έχεις π.χ. το ιντερνετ, που μπορείς να βρεις την απάντησή σου σε οποιαδήποτε ερώτηση, χωρίς να χρειαστεί να πας στη βιβλιοθήκη. Νιώθω ότι ήμασταν στη ζούγκλα. Όσοι είχαν την οικονομική δυνατότητα σπούδαζαν είτε στα ελληνικά, είτε στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Τότε ο κόσμος ήταν φτωχός, και είμαι σίγουρος ότι πολλά άτομα παρότι είχαν δυνατότητες δεν κατάφεραν να πάνε στο Πανεπιστήμιο.

Πως ήταν τα πρώτα χρόνια στην Αγγλία και ποιοι άνθρωποι σας βοήθησαν;
Ένας από τους λόγους που πήγα στην Αγγλία ήταν επειδή είχα συγγενείς εκεί πέρα, ήταν η μητέρα της Βάσως Μιχαλαρέα της ξαδέλφης μου. Με στήριξαν πολύ και με βοήθησαν στα πρώτα χρόνια στην Αγγλία. Παράλληλα, όταν έκανα το διδακτορικό μου, δούλευα σαν σερβιτόρος σε ένα εστιατόριο οπότε έβγαζα το χαρτζιλίκι μου. Δεν ήταν εύκολα η αλήθεια.

Νωρίτερα, όταν πήγατε στην Αμερική για να τελειώσετε την έκτη τάξη;
Εκεί πραγματικά ήταν δύσκολα, εκείνη την εποχή ήταν δύσκολη η επικοινωνία, γράφαμε γράμματα. Ήταν πραγματικά δύσκολη. Τη ζωή μου μπορείς να την περιγράψεις με ορισμένες αποφάσεις που έκανα. Η πρώτη απόφαση ήταν ότι πήγα στην Αμερική, η δεύτερη ότι πήγα στην Αγγλία, η Τρίτη ότι πήγα ξανά στην Αμερική. Δεν ήμουν από τους ανθρώπους που ήξερα τι ήθελα να κάνω στη ζωή μου. Δεν ήμουν από αυτούς που ήταν τριών χρονών και έλεγαν εγώ θέλω να γίνω δικηγόρος κ.λπ. δεν ήξερα τι ήθελα να γίνω, αλλά ήξερα τι δεν ήθελα.

Το επάγγελμα που έχετε επιλέξει νομίζετε ότι είναι το κατάλληλο επάγγελμα για εσάς;
Εγώ έγινα ερευνητής γιατί νομίζω ότι δεν είμαι ιδιαίτερα έξυπνος άνθρωπος. Είχα την ευκαιρία να ουλέψω με πολύ έξυπνους ανθρώπους και αυτό βοήθησε αρκετά. Εκείνο το χάρισμα που έχω εγώ είναι ότι μπορώ να λύνω προβλήματα. Και όταν κάνεις έρευνα χρειάζεται να μπορείς να λύνεις προβλήματα και για αυτό μ’ αρέσει η έρευνα.

Να μπορώ να φτάσω στη λύση του προβλήματος. Σίγουρα όμως θα μπορούσα να κάνω και άλλο επάγγελμα, μου αρέσει π.χ. να πετάω αεροπλάνα, πετάω και πειραματικά σκάφη κ.λπ. Θα μπορούσα να γινόμουν πιλότος, να έκανα χιλιάδες άλλα πράγματα, δεν είναι δηλαδή ότι για κάθε έναν απο εμάς υπάρχει μόνο ένα επάγγελμα. Η φύση μας έχει φτιάξει ώστε να μπορούμε να κάνουμε περισσότερα από ένα πράγματα και να είμαστε ευτυχισμένοι.

Θα θέλατε να κάνετε κάποιο άλλο επάγγελμα;
Όχι, το μόνο που σκέφτομαι κάποιες φορές είναι πως θα ήταν τα πράγματα αν δεν έφευγα τελικά από την Ελλάδα. Γιατί εκείνο που βασικά μου λείπει εμένα και σε αρκετούς άλλους που είναι στο εξωτερικό είναι ότι είμαστε κοινωνικά και πολιτικά απομονωμένοι. Όταν φεύγεις από την Ελλάδα και πας στο εξωτερικό, το μυαλό σου “παγώνει” στα γεγονότα και δεν μπορείς να τα παρακολουθήσεις το ίδιο στο εξωτερικό. Αυτό όμως που κάνω με γεμίζει τόσο πολύ που αν είχα την ευκαιρία να το ξανακάνω, θα έκανα ακριβώς το ίδιο δεν θα άλλαζα τίποτα.

Έχουν έρθει πάρα πολλοί στην Αμερική και πολλοί σε Αγγλία και Γερμανία. Νομίζω ότι τους περισσότερους από αυτούς η Ελλάδα τους έχει χάσει. Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι ικανοί για να σώσουν την Ελλάδα. Αν εγώ έμενα στην Ελλάδα δεν νομίζω οτι θα μπορούσα να έχω μια θέση καθηγητή σε Πανεπιστήμιο και δεν νομίζω επειδή δεν θα μου άξιζε αλλά επειδή υπάρχουν τόσοι πολλοί παράμετροι για να γίνει αυτό.

Πως θα πρέπει να επιλέξει ένας μαθητής τις σπουδές του;
Πιστεύω ότι το Πανεπιστήμιο πρέπει να σου προσφέρει μια γενική μόρφωση και όχι μια επαγγελματική συνάρτηση. Εδώ στην Ελλάδα ανησυχούμε πάρα πολύ για το τι επάγγελμα θα κάνουμε. π.χ. θα γίνουμε μηχανολόγοι για να δουλέψουμε σαν μηχανολόγοι. Θα έπρεπε να πηγαίνουν στο Πανεπιστήμιο και να μάθουν μια βασική μόρφωση. Γιατί έχω γνωρίσει πολλούς μορφωμένους “αγράμματους”.

Όταν έρχεται κάποιος και με ρωτάει τι να σπουδάσει του λέω “πήγαινε και σπούδασε κάτι που σου αρέσει χωρίς καν να σκεφτείς τι δουλειά θα κάνεις μετά. Αν κάνεις ένα πράγμα που σου αρέσει θα είσαι πολύ καλός σε αυτό και αν είσαι καλός σε αυτό και αφιερώνεις πολύ χρόνο, και τα χρήματα θα έρθουνε και όλα. Έχω έναν γιο που είναι 21 χρονών ο οποίος σπουδάζει στο Ντόρτμουντ, ένα από τα καλύτερα Πανεπιστήμια στην Αμερική. Τελειώνει δύο πτυχία, το ένα είναι Πολιτικές Επιστήμες και το άλλο είναι Αστρονομία.

Ποιά είναι ακριβώς η έρευνα με την οποία ασχολείστε σήμερα;
Αυτή την περίοδο κάνω έρευνα για την καθυστέρηση του γήρατος.
Να εξηγήσω τι εννοώ με αυτό. Είναι γεγονός ότι όταν οι άνθρωποι γερνάνε, παρόλο που τα γεράματα δεν είναι αρρώστια, αυξάνεται η πιθανότητα να αρρωστήσουν με καρκίνο, καρδιά, πάρκινσον, αλτσχαιμερ. Οπότε υπάρχει κάποια συσχέτιση μεταξύ του γήρατος και την παρουσίαση αυτών των ασθενειών και δεν ξέρει κανένας ποιά είναι αυτή η σύνδεση. Για παράδειγμα κάποιος στα 50 του έχει διπλάσιες πιθανότητες να πάθει καρδιακή προσβολή ή ένα εγκεφαλικό κ.λπ.

Οπότε εμείς προσπαθούμε να βρούμε ποιά είναι αυτή η σύνδεση ώστε να προσφέρουμε στον ανθρώπινο οργανισμό την ευκαιρία να παρατείνουμε το γήρας και να σταματήσουν οι αρρώστιες που έρχονται. Αυτό που προσπαθούμε εμείς είναι να έχουν μια υγιή ζωή, να είναι 70 -80 χρονών και να μην έχουν τις αρρώστιες που φέρνουν τα γερατειά. Δεν σημαίνει ότι θα φτάσεις τα 100-120, και πάλι θα πεθαίνεις αλλά θα έχεις μια πιο υγιή ζωή στα γεράματα.

Η ερευνητική ομάδα που έχω τα τελευταία 5 χρόνια αποτελείται απο 12 άτομα ενώ υπάρχουν μαθητές που είναι το πρώτο τους πτυχίο, μέχρι μεταπτυχιακοί φοιτητές, κάποιοι έχουν πάρει ήδη διδακτορικό.
Παίρνουμε εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια απο το Εθνικό Ίδρυμα Υγείας της Αμερικής για αυτή τη δουλειά και τις αναλύσεις που κάνουμε τις δημοσιεύουμε με άρθρα σε περιοδικά. Το πόσο σημαντικές είναι οι ανακαλύψεις το καταλαβαίνουμε από τις ανακοινώσεις που δημοσιεύονται διεθνώς.

Για έναν καθηγητή στο στάδιο που είμαι εγώ οι δημοσιεύσεις ανέρχονται στις 1.000 μέσο όρο, εγώ έχω 4.000. Είναι όμως ο τελευταίος χρόνος που πραγματοποιούμε έρευνα σε αυτό τον τομέα γιατί κάποιες φορές ενώ θέλεις να κάνεις έρευνα, ανακαλύπτεις ότι ακόμη δεν έχουν εφευρεθεί τα μέσα. Δεν υπάρχει τεχνολογία ακόμα για να τη χρησιμοποιήσουμε.

Θα ήθελα να είχα μια καλύτερη επαφή με πανεπιστήμια στην Ελλάδα, θα μπορούσαμε π.χ. να παίρναμε φοιτητές και άλλους επιστήμονες για κάποιο χρονικό διάστημα, εκπαίδευση κ.λπ. Ψάχνουμε να βρούμε ανθρώπους που να έχουν όρεξη, ίσως επειδή δεν έχω σπουδάσει σε Ελληνικό Πανεπιστήμιο δεν με ξέρουν στην Ελλάδα.
Αυτή η έρευνα είναι σχετική με μια έρευνα που κάναμε πριν απο αυτή, και αφορά την αναγέννηση των κυττάρων. Βγάλαμε ένα φάρμακο που ακόμα δοκιμάζεται σε κλινικές μελέτες και σταματάει τα κύτταρα από το να πεθάνουν. Όταν π.χ. κάποιος παθαίνει έμφραγμα σταματάνε να παράγονται κύτταρα σε εκείνο το μέρος της καρδιάς. Αυτό είναι που προκαλεί τη ζημιά στην καρδιά.

Το φάρμακο που ανακαλύψαμε, μπορεί να σταματήσει τη ζημιά, το πρόβλημα είναι ότι όταν κάποιος παθαίνει καρδιακή προσβολή, μέχρι να πάει νοσοκομείο. Οπότε προσπαθούσαμε να βρούμε μια εφαρμογή για αυτό το φάρμακο και κάποιος νευρολόγος το βρήκε.

Για παράδειγμα για τις γυναίκες που έχουν καρκίνο στο μαστό, δίνουν ένα συγκεκριμένο φάρμακο το οποίο είναι τοξικό στα νεφρά. Αυτό εμποδίζει τον γιατρό να δώσει αυξημένη δόση στην ασθενή γιατί θα έχει πρόβλημα με τα νεφρά. Αυτό που δοκιμάζουμε σε κλινικές μελέτες είναι να δώσουμε αυτό το φάρμακο που βρήκαμε εμείς που σταματάει τα κύτταρα από το να πεθάνουμε, μερικές ώρες πριν της δώσει ο γιατρός τα φάρμακα της θεραπείας. Να προστατέψουμε τα νεφρά και να μπορεί ο γιατρός να της δώσει μια αυξημένη δόση.

Τι θα συμβουλεύατε σε έναν νέο σήμερα που θέλει να ακολουθήσει σπουδές και καριέρα στο εξωτερικό;
Θα τον συμβούλευα να το κάνει, δεν ξέρω κατά πόσο από την άποψη οτι η Ελλάδα είναι τώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πιο εύκολο να σπουδάσουν σε χώρες όπως Γερμανία, Αγγλία κ.λπ. Η Αμερική παραμένει ανοιχτή, εγώ θα τους συμβούλευα να κάνουν το πρώτο πτυχίο στην Ευρώπη και μετά να έρθουν στην Αμερική για εκπαίδευση.

Οι επιστήμες στην Αμερική είναι πάρα πολύ ανεπτυγμένες όχι μόνο σε ιατρική αλλά και σε επαγγέλματα που έχουν σχέση με υπολογιστές κ.λπ. Πρέπει όμως να είσαι διατεθειμένος να αφήσεις οικογένεια, τους φίλους σου, ότι και να κάνεις κάτι δίνεις, κάτι χάνεις. Είναι όμως κρίμα να καθίσεις π.χ. στη Ρόδο και να αναρωτιέσαι μια ζωή τι θα μπορούσες να έχεις γίνει.

Όταν επιστρέφετε σήμερα στα Δωδεκάνησα και τον τόπο καταγωγής σας την Τήλο, πως νιώθετε;
Μου αρέσει να νιώθω οτι συνδέομαι, ότι ανήκω κάπου, ενώ στην Αμερική νιώθω μόνο ότι ζω εκεί. Μου αρέσει η απλότητα, βρίσκω ηρεμία στην απλότητα.

Έχετε σκεφτεί το ενδεχόμενο να έρθετε μόνιμα Ελλάδα;
Εκείνο που θα μπορούσα να κάνω είναι αφού πάρω τη σύνταξή μου να έρχομαι 2-3 μήνες στην Τήλο ή τη Ρόδο και το χειμώνα να κάνω ένα μάθημα κάπου. Θα ήθελα να το κάνω σαν εθελοντής σε ένα Πανεπιστήμιο στην Ελλάδα. Να πω για παράδειγμα οτι θέλω να διδάξω Μοριακή Βιολογία στην Ιατρική.

Αν θα μπορούσα να το καταφέρω αυτό θα ήταν καλό για εμένα, αν δεν το καταφέρω στην Ελλάδα θα ήθελα να το κάνω στην Αμερική. Αλλά θα ήταν ωραία να το κάνω στην Ελλάδα, άλλωστε στην Αμερική τα πράγματα δουλεύουν όλα σαν ρολόι, ίσως μπορέσω να συνεισφέρω κάτι περισσότερο με το χρόνο μου στην Ελλάδα παρά εκεί, γιατί ξέρω πως είναι τα πράγματα στην Αμερική και μπορώ να μεταφέρω τις γνώσεις μου και το πως θα μπορούσαν να δουλεύουν ορισμένα πράγματα εκεί.

Να σας πω την αλήθεια όμως δεν έχω πολλές ελπίδες να γίνει κάτι τέτοιο. Υπάρχουν όμως στο εξωτερικό πολλοί Έλληνες επιστήμονες που θέλουν να βοηθήσουν, όλοι μας περιμένουμε να μας χτυπήσει κάποιος την πόρτα και να μας πει σε χρειαζόμαστε και πραγματικά πολλοί από εμάς θα το κάνουμε με ευχαρίστηση, αλλά κανένας δεν μας το ζητάει, αν το κάνω από μόνος μου θα με πουν τρελό.