Η εκπαίδευση στη Λίνδο στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς (1523-1945)

Rodiaki NewsRoom

Γράφει o
Κυριάκος Ι. Φίνας

Τα εκπαιδευτικά πράγματα της Λίνδου και γενικά η εξέλιξη της Παιδείας, κατά τη χρονική περίοδο 1523-1945, δεν ακολούθησαν ομαλή πορεία. Πέρασαν από διάφορες διακυμάνσεις. Είναι, όμως, απαραίτητο να τονιστεί εξαρχής, ότι η μέριμνα για την Εκπαίδευση των Ορθόδοξων στην Επαρχία Ρόδου, τόσο στα χρόνια της τουρκοκρατίας, όσα και στα πρώτα εκείνα της ιταλικής κατοχής, την είχε η Εκκλησία. Επιβάλλεται, επίσης, να αναφερθεί πως διαφορετικές ήσαν και οι συνθήκες λειτουργίας των Σχολείων στις αντίστιχες δύο περιόδους.

1. Η εποχή της τουρκοκρατίας (1523-1912)
Το προνόμιο αυτό της Εκκλησίας να έχει υπό τη δικαιοδοσία της την Παιδεία, το παραχώρησε ο Σουλτάνος και από τη δραστηριότητα του κατά καιρόν Μητροπολίτη, όχι μόνο στη Ρόδο, αλλά και στον υπόδουλο Ελληνισμό, επηρεαζόταν η ίδρυση Σχολείων και η ανάπτυξη των Γραμμάτων στα χρόνια της σκλαβιάς. Είναι πάντως, βέβαιο, ότι Εκπαίδευση στην πόλη της Ρόδου, καθώς και στη Λίνδο προϋπήρχε και της τουρκοκρατίας, αλλά οι πηγές πληροφόρησης για την περίοδο αυτή είναι δυσεύρετες.

Κατά την εποχή της τουρκοκρατίας, για τη συντήρηση των Σχολείων της Ρόδου, εκτός από ορισμένες δωρεές, είχε επιβάλει στις Μονές του νησιού να πληρώνουν, συνολικά κάθε χρόνο ένδεκα χιλιάδες (11.000) γρόσια. Κατανεμόταν, δε, η επιβάρυνση, ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα καθεμιάς, με εξαίρεση τη Μονή Αγίου Νικολάου Ψάλτου-Λίνδου,η οποία ήταν απαλλαγμένη από την υποχρέωση αυτής της εισφοράς.

Είναι γνωστό, ότι η Μονή της Ψάλτου ήκμαζε επί της εποχής των Ιπποτών, αλλά και επί τουρκοκρατίας. Οι κατά διαστήματα Ηγούμενοί της, εκτός από τα στενά Εκκλησιαστικά καθήκοντα, ανελάμβαναν και πρωτοβουλίες Εθνικής και Θρησκευτικής εμβέλειας. Οπως, για παράδειγμα, την 24 Μαρτίου 1538, υπό την Προεδρία του Ηγούμενου της Μονής και με τη συμμετοχή των Προεστών της Λίνδου και των γύρω χωριών, αποφασίστηκε και τέθηκε σε εφαρμογή σχέδιο για την προστασία των Χριστιανών από την καταδιωκτική μανία των Τούρκων.
• • •
Από του έτους 1757, προφανώς υπήρχε οργανωμένο Ελληνικό Σχολείο στην πρωτεύουσα της Ρόδου. Το βέβαιο, είναι, κατά τα γραφόμενα από τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη, ότι η εκπαιδευτική κίνηση στο νησί, «άρχισε να προάγεται χάρη στα Σουλτανικά προνόμια που παραχώρησαν οι Τούρκοι στους νησιώτες».

Επίσης, κατά το προαναφερθέντα συγγραφέα, ότι και στη Λίνδο, ήδη από ίδιο έτος, 1757, λειτουργούσε συνέχεια Σχολείο. Στον Κώδικα της Εκκλησίας Λίνδου μνημονεύεται ως διδάσκαλος ο Δημήτριος. Εάν, δε, η μαρτυρία αυτή συνδυαστεί και με συναφή γεγονότα, θα πρέπει με βεβαιότητα να ισχυριστούμε ότι και πρωτύτερα στη Λίνδο υπήρχε Σχολείο. Κατά τον Δημ. Χαβιαρά: «...αδύνατον ήτο τω όντι να στερήται Σχολής η εύανδρος κωμόπολις των Λινδίων, ήτις και μετά την κατάλυσιν της Δυναστείας των Ιπποτών δεν έπαυσεν ευδοκιμούσα εξαιρετικώς, ως ουδεμία άλλη των λοιπών κωμών και χωρίων της Ρόδου». Αναφέρεται, μάλιστα, ότι το πρώτο Σχολείο επάνω στη Ρόδο ιδρύθηκε στη Λίνδο τον δέκατο αιώνα.

Εξάλλου, σύμφωνα με τα όσα διασώθηκαν, πρέπει προς το τέλος της πρώτης πεντηκονταετίας του 1800, προς την αρχή της επόμενης, να λειτουργούσε και Σχολαρχείο στο χωριό, το οποίο, εκτός των αναγκών της Λίνδου, τροφοδοτούσε με διδακτικό προσωπικό και τα αλληλοδιδακτικά των γύρω Κοινοτήτων. Δηλαδή, όσοι απόφοιτοι του Σχολαρχείου Λίνδου το επεδίωκαν, διορίζονταν ως “διδάσκαλοι” και παρέδιδαν κανονικά μαθήματα στα υπάρχοντα τότε Σχολεία.
Από το 1876, με πρωτοβουλία του τότε Μητροπολίτη Ρόδου Γερμανού, μετέπειτα Οικουμενικού Πατριάρχη, παρατηρείται περισσότερη προσπάθεια ίδρυσης Σχολείων και στην πρωτεύουσα της Ρόδου, αλλά και στην ύπαιθρο.

Στην πόλη της Ρόδου, κατά την εποχή της τουρκοκρατίας, δίδαξε και ο Πρωτοσύγκελος Σαμουήλ, από τη Λίνδο. Πολλοί, δε, Λίνδοι που ήσαν εγκατεστημένοι στην πρωτεύουσα, αποτελούσαν Μέλη Σχολικών Εφορευτικών Επιτροπών.

Λόγιος και εξέχουσα Εκκλησιαστική προσωπικότητα ήταν στον 17ο αιώνα και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωαννίκιος, ο Λίνδιος. Το 1743 διετέλεσε Μητροπολίτης Λήμνου ο Παρθένιος ο Λίνδιος, ο οποίος ήταν προσωπικότητα κύρους στο περιβάλλον του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Την εποχή της Αρχιερωσύνης του τον έστειλε ο Πατριάρχης Παΐσιος να περιοδεύσει για λογαριασμό του τις Επαρχίες της Μακεδονίας. Το 18ο αιώνα, επίσης, διέπρεψε ως διδάσκαλος, συγγραφέας και κληρικός ο Ιωάννης ο Λίνδιος. Εξήγησε το Ιερόν Άσμα των Ασμάτων του Σοφού Σολωμόντος και το 1786 έγινε Αρχιεπίσκοπος Μύρων και Λυκίας. Τον χειροτόνησε ο Πατριάρχης Προκόπιος και για να τον τιμήσει περιέλαβε στη δικαιοδοσία της Αριχεπισκοπής το Λιβίσιο, το Καστελλόριζο και τη Μονή του Αγίου Νικολάου. Πέθανε σε κάποια Μονή, κοντά στο Βουκουρέστι το 1793.

Η Λίνδος, προς το τέλος του 19ου αιώνα και αρχές του 20ού, στο χώρο των Γραμμάτων και προσφοράς στην Εκκλησία έχει να παρουσιάσει δύο άλλες προσωπικότητες. Πρόκειται για τους Αρχιμανδρίτες Γρηγόριο Μανωλά και Θεοδόσιο Αναστασιάδη.
Στις 25 Οκτωβρίου 1909 ιδρύεται στη Λίνδο η “Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης “Η Αναμόρφωσις” με πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο: Τον Αρχιμανδρίτη Γρηγόριο, ως Πρόεδρο και Μέλη: τους: Στέφανο Παπαναστασίου, Κυριάκο Μ. Αναστασιάδη, Γεώργιο Χατζησκουλλή, Αναστάσιο Β. Ιωαννίδη, Σταμάτη Ν. Γανωτάκη και Αντώνιο Α. Γανωτάκη.

2. Ιταλική περίοδος (1912-1945)
Οταν οι Ιταλοί, το 1912, κατέλαβαν τη Ρόδο και στη συνέχεια, σε διάστημα ενός μηνός, και τα υπόλοιπα νησιά του δωδεκανησιακού συμπλέγματος, η Εκπαίδευση στο νησί βρισκόταν σε εξέλιξη. Η πρόοδος αυτή οφειλόταν στις κατευθύνσεις και τις προσπάθειες του Μητροπολίτη Ιωακείμ Βαλασιάδη. Από τα στοιχεία που υπάρχουν και τα οποία επιβεβαιώνονται και από όσους ασχολήθηκαν με την περίοδο 1912-1923, αναντίρρητα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι, τόσο η Στοιχειώδης, όσο και η Μέση Παιδεία ολοκληρώθηκαν από το Μητροπολίτη Απόστολο Τρύφωνος. Ο Βενιαμίν, ο προκάτοχος του Τρύφωνος και κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης, παρέμεινε στη Ρόδο για λίγο χρονικό διάστημα και δεν του δόθηκε, ίσως, η ευκαιρία να δραστηριοποιηθεί επαρκώς στα Εκπαιδευτικά θέματα.

Οι Ιταλοί, μέχρι και της Συνθήκης της Λωζάνης (1923) αναγνώριζαν τα δικαιώματα που είχεν η Εκκλησία στης Ρόδου και γενικότερα της Δωδεκανήσου για τη λειτουργία της Εκπαίδευσης. Μετά από την υπογραφή της παραπάνω Συνθήκης, άρχισαν να δημιουργούν προβλήματα. Παρόλα αυτά, το Δημοτικό Σχολείο στη Λίνδο προχωρεί και λειτουργεί κανονικά με πλήρεις και συστηματικές έξι (6) τάξεις και με δασκάλους αξιόλογους. Εν τω μεταξύ, ύστερα από διάφορα εμπόδια των ιταλών το 1932 ανεγέρθηκε επιβλητικό κτήριο που στέγασε το Δημοτικό Σχολείο και από 1925-1930 λειτούργησε και Ημιγυμνάσιο. Για την ανέγερση του Δημοτικού Σχολείου δύο ήσαν οι Λίνδιοι χρηματοδότες: ο Βασίλειος Διάκου και ο Σπύρος Καρασλάνης.

Το 1926, η Ιταλική Διοίκηση, άρχισε να επεμβαίνει περισσότερο στα εκπαιδευτικά. Από τις αρχές του χρόνου επέβαλε τρίωρη κάθε εβδομάδα διδασκαλία της ιταλικής γλώσσας. Το 1930 χωρίζει την Εκκλησία από την Εκπαίδευση και τον Ιούλιο του 1937 καταργεί το από αιώνων κρατούν εκπαιδευτικό καθεστώς. Ολα ανεξαίρετα τα Ελληνικά Σχολεία της Δωδεκανήσου μετατράπηκαν σε Ιταλικά και παύθηκαν οι περισσότεροι Καθηγητές και διδάσκαλοι, καθόσον κατά την έκφραση του φασίστα διοικητή των Δωδεκανήσων Ντε Βέκκι, η κτήση έπρεπε να εξομοιωθεί καθ’ ολοκληρία με τη Μητροπολιτική Ιταλία.

Έτσι, η Ελληνική, πλέον, γλώσσα από το 1937 μέχρι το 1943 διδασκόταν κατά τρόπον υποτυπώδη, ως δευτερεύον μάθημα· και τουλάχιστο στη Λίνδο, χωρίς βιβλία και τετράδια. Η παράδοση γινόταν μετ’ εμποδίων και μόνο ανάγνωση και γραφή στον πίνακα και επί δίωρο κάθε εβδομάδα. Και αυτές οι δύο ώρες μετ’ εμποδίων, γιατί δεν συμπληρώνονταν τακτικά· για κάποιο ασήμαντο πρόσχημα αναβάλλετο το μάθημα. Και αντ’ αυτού, στην ημερήσια διάταξη, βρίσκονταν είτε η γυμναστική, είτε διάφορα φασιστικά άσματα.

Οπως ενθυμούμαι πολύ καλά, επί δύο ολόκληρα χρόνια, συγκεκριμένα τα σχολικά έτη 1938-1939 και 1939-1940, όταν η σειρά μου βρισκόταν στην τετάρτη και πέμπτη τάξη του Δημοτικού, δεν μας έγινε ούτε μία ώρα παράδοση της Ελληνικής γλώσσας, έστω και τον ημετελή τρόπου που προβλεπόταν από το φασιστικό πρόγραμμα. Επιπλέον, απαγορευόταν αυστηρά στους μαθητές και τις μαθήτριες, όταν βρίσκονταν στο Σχολείο, ακόμη και στο διάλειμμα, να μιλούν Ελληνικά. Υπήρχε αναρτημένη πινακίδα, που έγραφε: «Si parla solo la lingua italiana». (Ομιλείται μόνο η Ιταλική γλώσσα).

Δεν θα ξεχάσω, αν και πέρσαν από τότε 74 χρόνια περίπου, την απλοχεριά με την οποία μας δίνονταν δωρεά, τόσο τα βιβλία, όσο και η γραφική ύλη. Η γενναιοδωρία, φυσικά, οφειλόταν για να δελεαστούν οι αγνές ψυχές των μακρών παιδιών να εγγραφούν στη φασιστική εφηβική Οργάνωση “Μπαλίλα”, ένα είδος Προσκόπων.

Παρόλα τα δελεαστικά αυτά μέσα, ως και άλλες παρόμοιες προσπάθειες που κατέβαλαν τόσο η Κεντρική Διοίκηση, όσο και Φασιστική Διεύθυνση του Δημοτικού Σχλείου Λίνδου, δεν πέτυχαν του σκοπού τους. Συγκεκριμένα, ο Διευθυντής της Σχολικής Περιφέρειας Λίνδου Γ. Κοζολίνο, με εγκύκλιό του προς τους διδασκάλους υποδεικνύει τους τρόπους, που οι μαθητές θα υποχρεωθούν να εγγραφούν στην προαναφερθείσα φασιστική Οργάνωση· μάταια όμως. Στη Λίνδο οργανωμένη τοπική εκπροσώπηση της Ιταλικής Φασιστικής Νεολαίας δεν λειτούργησε, απόσα θυμάμαι και είμαι σε θέση να γνωρίζω. Και στο διάστημα 1937-1940 που παρακολούθησα το εκεί Δημοτικό Σχολείο, καθώς και τα μετέπειτα χρόνια.

• • •

Μέσα στα προαναφερθέντα πλαίσια ιταλοποίησης της Παιδείας στα Δωδεκάνησα, ο επικεφαλής της Εκκλησίας της Επαρχίας Ρόδου Μητροπολίτης Απόστολος Τρύφωνος, επιδέξια και αθόρυβα, το 1938, με νωπή ακόμη τη μεγλάνη της υπογραφής του ανθελληνικού Διατάγματος, που καθιέρωνε τη σκληρή φασιστική εκπαιδευτική πολιτική, αποσπά τη συγκατάθεση του ίδιου Φασίστα Διοικητή, να διδάσκεται το Θρησκευτικό μάθημα μέσα στις Εκκλησίες, υπό τη μορφή του Κατηχητικού.

• • •

Η Λίνδος, ευτύχησε τη δύσκολη εκείνη εποχή να έχει έναν Αξιο και ανάλογης Παιδείας Ιερωμένο, τον Αρχιμανδρίτη Θεοδόσιο Αναστασιάδη-Τσούκο. Στενός συνεργάτης του Μητροπολίτη Ρόδου Αποστόλου Τρύφωνος, ορίστηκε ως υπεύθυνος λειτουργίας του Κατηχητικού της Λίνδου. Με αθόρυβο και αποτελεσματικό τρόπο πρόσφερε σημαντικές Υπηρεσίες στη Λινδιακή Εκπαίδευση και αναδείχθηκε Ιερωμένος αντάξιος Εκείνων του Γένους των Ελλήνων.

Παράλληλα, με το Κατηχητικό ο Παπαθεοδόσης ίδρυσε και χορωδία Βυζαντινής Μουσικής, που αποτέλεσε πρόσθετο κίνητρο, όχι μόνο για την προσέλευση μεγάλου αριθμού παιδιών στο Κατηχητικό, αλλά και των κατοίκων στην Εκκλησία.

Υπό τις προαναφερθείσες προϋποθέσιες με το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου οι έφηβοι της Λίνδου των 13-18 χρόνων γνώριζαν Ελληνικά Γράμματα και το 1947 παραδόθηκαν στην Ελληνική Διοίκηση Εξατάξιο Δημοτικό Σχολείο με κανονική συγκρότηση και λειτουργία, τόσο από άποψη μαθητών, όσο και Εκπαιδευτικού προσωπικού. Υπήρξεν αποτέλεσμα πολύχρονης, αθόρυβης και συστηματικής εργασίας της τότε Εκκλησιαστικής Αρχής της Επαρχίας Ρόδου, στην οποία κατά πολύ συνέβαλε στη Λίνδο ο Παπαθεοδόσης. Αιωνία του η μνήμη...

• • •

Το Κατηχητικό της Λίνδου από το Σεπτέμβριο του 1943, από άποψης διδακτικού προσώπου διευρύνθηκε με τη συμμετοχή του παλαίμαχου Εκπαιδευτικού Κανέλλου Ηρακλείδη, ως και του Ιωάννη Π. Σαββαΐδη. Αυτό κατέστη δυνατό, καθόσον με την συνθηκολόγηση των Ιταλών και με την επικράτηση των Γερμανών στη Ρόδο το Σεπτέμβριο του 1943, τα Κατηχητικά λειτουργούσαν μέχρι το 1945 με καθημερινό, σχεδόν, πρόγραμμα. Και από το Σχολικό έτος 1945/1946 υπό την προσωρινή Αγγλική Διοίκηση τα Σχολεία, πλέον, λειτουργούσαν κανονικά.

Εξάλλου, το διδακτικό προσωπικό του Κατηχητικού της Λίνδου κατά το 1944 και 1945 διευρύνθηκε με την Ευδοκία Σαββαΐδη, επιπρόσθετα, δε, τον τελευταίο χρόνο με την Χρυσάνθη Κατσαρού-Παπαδοπούλου, την Καλιόπη Κολιάδη-Μακρή και τον Θεόφιλο Τσαγκάρη. Τον επόμενο χρόνο 1946, το κανονικό, πλέον, Σχολείο και με τη Μπέττα Γεωργίου-Συμιακάκη. Επίσης, το 1946 επαναπατρίστηκε από την Αίγυπτο ο Εκπαιδευτικός Χαράλαμπος Γεωργίου.