Η κ. Χρυσούλα Ζαγοριανού, η παλιότερη μαία της Ρόδου

Pοδούλα Λουλουδάκη

Ξεγέννησε γενιές και γενιές Ροδίων

Εποχές μαυρόασπρες, με φτώχεια, αλλά και πολύ αγάπη. Με δυσκολίες, αλλά και πολύ φιλότιμο!

Η Χρυσούλα Ζαγοριανού-Ντέλη, 91 έτους σήμερα είναι η μοναδική μαία της Ρόδου μαζί με την Ελεονόρα που πέθανε η οποία ξεγέννησε όλη τη Ρόδο και τα νησιά ξεκινώντας να ξεγεννά γυναίκες στο σπίτι τους, τότε που οι κίνδυνοι για τη ζωή τους ήταν πολλοί!

Τα χρόνια δίπλα στον μαιευτήρα –γυναικολόγο Θανάση Καραγιάννη, θρυλική μορφή από το Νοσοκομείο ακόμα τότε που οι νοσοκόμες ήταν Ιταλίδες καλόγριες και οι γιατροί ήταν Ιταλοί, η πρώτη κλινική του Καραγιάννη και τα γέλια οι χαρές με κάθε νεογέννητο που έγινε αργότερα μαμά και την ξεγέννησε κι αυτήν η Χρυσούλα!

Με περίμενε, αφού πια είπε αρχικά το «ναι» και ξετυλίχθηκαν μνήμες, και νύχτωσε μέχρι να βγουν όλα στο φως για τις εποχές εκείνες και τις θύμησες που έμειναν αναλλοίωτες!

Πώς ήταν όταν ήσασταν μικρή, πώς μεγαλώσατε;
Γεννήθηκα στα Κοσκινού, από γονείς γεωργούς. Επιστήμονες δεν είχε τότε πολλούς. Οι άνθρωποι σπέρνανε, είχανε ζωντανά… Μας έπιασε ο πόλεμος, οικογένεια με τέσσερα παιδιά, τρία κορίτσια κι ένα αγόρι. Εγώ ήμουν η δεύτερη. Τη μεγάλη, τη Μαίρη την πηγαίναμε στο σχολείο με τα πόδια, η μαμά μου κι εγώ. Μας έβρισκε η ανατολή στο σημείο που είναι σήμερα το βενζινάδικο, στη Ρόδου-Καλλιθέας. Την αφήναμε στο σχολείο, γυρίζαμε πίσω με τη μαμά μου την Ευαγγελία, κι εκείνη γυρνούσε πάλι με τα πόδια το μεσημέρι, μ΄ ένα εξάδελφό μας που ερχόταν κι εκείνος από τη δουλειά. Η αδελφή μου έγινε δασκάλα! Εγώ ήμουν πιο μικρή, τελείωσα το δημοτικό, συν δύο χρόνια το ιταλικό σχολείο. Μετά βοηθούσα τον πατέρα μου στα κτήματα και τη μαμά στο σπίτι. Θέριζα, έσκαβα, είχαμε δουλειές πολλές. Ο πατέρας μου είχε και κρεοπωλείο και φύτευε και λαχανικά.

Δύσκολα χρόνια, στερημένα!
Μεγαλώνοντας αυτά τα οκτώ χρόνια μετά το σχολείο μέσα στον πόλεμο, συνέβησαν πολλά! Πέθαινε ο κόσμος από την πείνα, τους έβαζαν ομαδικά στα καρότσια και τους έριχναν σ΄ ένα λάκκο, όλους μαζί… Δεν υπήρχε ψωμί… Πηγαίναμε με τη μαμά μου με τα πόδια στις Καλυθιές, να πουλήσουμε αλάτι. Το αλάτι το μάζευαν από την Καλλιθέα από τις αλυκές οι Ιταλοί και οι Γερμανοί στρατιώτες, και το ‘διναν στον πατέρα μου για να τους δώσει φρούτα και λαχανικά. Δεν μπορούσαν να πάνε απλοί άνθρωποι στις αλυκές, γιατί τις είχαν ναρκοθετήσει οι κατακτητές, κι έτσι δεν υπήρχε αλάτι. Πηγαίναμε στις Καλυθιές και αλλάζαμε τo αλάτι με σύκα και σταφίδα. Αυτά τρώγαμε αντί για ψωμί. Σπέρναμε και το σιτάρι δεν είχαμε δικαίωμα να το μαζέψουμε. Και τις ελιές στα κλεφτά και τις σπάγαμε στον χερόμυλο. Τις κοπανούσαμε με τη μανούλα μου στο γουδί που κοπανίζαμε τις μυρωδιές και μια χρονιά βγάλαμε εκείνη κι εγώ ένα πιθάρι λάδι!

Με τον σπουδαίο μαιευτήρα Θανάση Καραγιάννη και τη βοηθό μαίας Καθολική Γιαννακέ

Πότε σκεφτήκατε να γίνετε μαία, όταν τελείωσε ο πόλεμος πια;
Τελείωσε ο πόλεμος, αλλά πού να βρεις αρχή και τέλος. Μια μέρα ο πατέρας μου ήρθε από το καφενείο και μου λέει: «Χρυσούλα, είδα στην εφημερίδα ότι θ’ ανοίξει σχολή Μαιών στη Ρόδο, θέλεις να πας;» Αμέσως είπα, ναι! Ήμασταν 35 κοπέλες, από 16 χρονών μέχρι γυναίκες παντρεμένες με παιδιά. Ήταν ακόμα οι Ιταλοί εδώ. Το νοσοκομείο της Ρόδου, αυτό που σήμερα λέμε «παλιό νοσοκομείο», το έφτιαξαν αυτοί και το λέγανε “Regina Elena”, Αγία Ελένη. Είχε μέσα Ιταλίδες καλόγριες για νοσοκόμες και Ιταλούς γιατρούς. Σιγά-σιγά από τις 35 μαθήτριες μία-μία υποχωρούσαν αν και οι περισσότερες ήταν τελειόφοιτες Γυμνασίου, κι εγώ του Δημοτικού και είχα οκτώ χρόνια που δούλευα στα χωράφια! Μείναμε οι μισές. Προσφέραμε κανονικά υπηρεσίες αμισθί, για πέντε χρόνια. Η σχολή ήταν τριετούς φοίτησης, κι εμείς κάναμε πέντε χρόνια.

Είναι αλήθεια ότι φτάσατε μέχρι τη βασίλισσα Φρειδερίκη για να μην κλείσει η σχολή μαιών στη Ρόδο;
Ναι! Όταν αποφασίστηκε η Δωδεκάνησος να πάει στην Ελλάδα και ήρθε η Φρειδερίκη και ο βασιλιάς Παύλος στη Ρόδο για την Ενσωμάτωση, η σχολή έκλεινε, σταματούσε η λειτουργία της γιατί έδιωξαν τις Ιταλίδες καλόγριες και τους Ιταλούς γιατρούς. Έμενε λίγο διάστημα για να αποφοιτήσουμε, η σχολή δεν έπρεπε να κλείσει! Ντύθηκα λοιπόν έβαλα και μια καφέ ζώνη στη μέση, το θυμάμαι σαν να είναι τώρα, και πήγα στην παρέλαση. Πήγα κοντά στη βασίλισσα και της έδωσα ένα φάκελο που είχα γράψει μέσα ότι ζητώ τη βοήθειά της για να μην κλείσει η σχολή.

Τελειόφοιτες της Σχολής Μαιών στο Παλιό Νοσοκομείο. Από αριστερά: Ελεονόρα Θεμελιάδου, Καθολική Περούλη, η Στάσα από την Αθήνα, η Χρυσούλα Ζαγοριανού και η Νεζιφέ η Τουρκάλα. Κάτω: η Γεωργία Δημητρά από τη Σύμη

Τον πήρε αυτό το φάκελο στα χέρια της η Φρειδερίκη; Σας είπε κάτι, σας κοίταξε;
Της τον έδωσα στα χέρια της, αλλά δεν μου είπε τίποτα. Σε καμιά 15αριά μέρες, πήρα απάντηση προσωπική: «Μην ανησυχείς, η αίτησή σου προωθήθηκε, την έδωσα στον Υπουργό Υγείας»! Η σχολή συνέχισε τη λειτουργία της μετά απ΄αυτό με διευθυντή τον Μπουρνέτη, κορυφαίο Ιταλό γιατρό μαιευτήρα, και το Βιτάλη, Ιταλοί κι οι δύο, αλλά είχε και Έλληνες που δίδασκαν: τους Νικόλαο και Λάζαρο Τηλιακό, αδέλφια, τον Ψαρομπά, τον Οικονομίδη…

Δουλέψατε πολλά χρόνια με το Θανάση Καραγιάννη, το μεγάλο αυτόν μαιευτήρα-γυναικολόγο και άνθρωπο! Τι θα μας πείτε για εκείνον που δεν γνωρίζουμε ήδη;
Ήταν από τη Μεσαναγρό, δύο αδέλφια! Κάποτε η μαμά τους είχε αιμορραγία και δεν είχε γιατρό να τη γιατρέψει. Ορκίστηκε πως όταν θα μεγαλώσει θα γίνει γιατρός να σώζει τις γυναίκες. Σπούδασε στην Ιταλία όπου ανήκαμε γιατί η Ελλάδα ήταν εξωτερικό για εμάς. Αυτός, ο Ηρακλείδης ο παιδίατρος, ο Κωσταρίδης ο πνευμονολόγος που μετά υπηρέτησε στο Σανατόριο της Ρόδου… Γύρισε από την Ιταλία ενώ είχε αρχίσει να δουλεύει και να πηγαίνει καλά γιατί τον καλούσε η μητέρα του, του έγραψε και στιχάκια: «Άρρωστη κείτουμε βαριά και μέλλει να πεθάνω, το γιατρικό μου είσαι εσύ κι έλα να σε δω να γιάνω»…

Ήταν πράγματι άρρωστη η μητέρα του;
Όχι βέβαια. Του το είπε για να έρθει. Τα παράτησε όλα, μπήκε στο πλοίο και ήρθε. Τα χαρτιά του ήρθανε πολύ καιρό μετά. Όταν ήρθε, έκανε όρκο ότι θα ανοίξει σχολή να εκπαιδεύει κοπέλες να τις στέλνει στα χωριά για να μην πεθαίνουν οι γυναίκες από τις γέννες και τις αιμορραγίες. Όταν πρωτοήρθε ήταν στο ξενοδοχείο το Θέρμαι το οποίο μετέτρεψαν σε πρόχειρο νοσοκομείο. Ξέσπασε ο Εμφύλιος και τον πήρανε γιατί δεν είχε κάνει στρατιωτικό αφού ήταν στην Ιταλία! Όταν γύρισε οι γυναίκες που ήτανε συγγενείς του, γνωστές του, έρχονταν στο σπίτι του γιατρού και τις ξεγεννούσαμε. Όταν άνοιξε την πρώτη του κλινική εκεί που ήταν μετά του Πάππου, και ο Δικηγορικός Σύλλογος σήμερα είπε «τη Χρυσούλα θα την πάρω μαζί μου»! Η πρώτη κλινική είχε μόνο πέντε κρεβάτια. Δεν υπήρχε κρεβάτι να ξεκουραστούμε εμείς. Κάθε που τελειώναμε πηγαίναμε και καθόμασταν σ ΄ένα καναπεδάκι. Σηκωνόμασταν για τον επόμενο τοκετό και κάθονταν εκεί οι συγγενείς και πάλι απ΄ την αρχή. Δεν άδειαζε ποτέ το καναπεδάκι αυτό.

Θυμάστε την πρώτη φορά που ξεγεννήσατε γυναίκα; Πώς ήταν αυτή η πρώτη εμπειρία;
Ήμουν στο νοσοκομείο μαθήτρια ακόμα, είχα μόλις ένα μήνα κανονικής εργασίας. Ερχόταν μία γυναίκα έλεγε «πονώ» της λέγαμε «δεν είναι ώρα σου», έφευγε, Μετά ήταν κοντά το σπίτι της, πάλι «πονώ…», «δεν είναι ώρα σου…» έφευγε! Την τελευταία φορά ήρθε με μεγάλους πόνους. Τη βάζουμε στο φορείο για την αίθουσα τοκετού και γέννησε πάνω στο φορείο. Αυτήν ξεγέννησα πρώτη. Ήταν εύκολος τοκετός, αν και ήταν πρωτάρα. Η άλλη, Αθηναία, ο άντρας της δούλευε σε τράπεζα, της λέει ο γιατρός «θα κάνεις καισαρική…»! Ήμουν εγώ υπηρεσία, νύχτα, έρχεται η κοπέλα με πόνους, την ετοιμάζω, τη βάζω στο κρεβάτι, σφίγγουν οι πόνοι, παίρνω ένα αποστειρωμένο υποσέντονο, τη ξαπλώνω πάνω, την ξεγεννάω, έτοιμη!

Πώς είναι αυτή η πρώτη αίσθηση να βγαίνει το μωρό, να κλαίει…
Ωραία πράγματα… Έχει χαρά, όση δεν μπορείς να φαντασθείς, και ευθύνη. Κι όταν υπάρχει συνεργασία… παντού, σε όλες τις δουλειές αυτό… Μια περίοδο όμως όταν ήμουν ακόμα στο νοσοκομείο μαθητευόμενη, το 1948 με 1949 πάθαιναν μία ασθένεια οι έγκυες…, ίκτερο, έκαναν αποβολές και πέθαιναν και τα μωρά και οι μάνες. Μετά δεν γινόταν πια αυτό. Έρχονταν από τα χωριά, από τα νησιά δεν γεννούσαν πια στο σπίτι. Κι από την Αθήνα έρχονταν να γεννήσουν στη Ρόδο, μέχρι κι από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου γιατί ακουγόταν ότι έχουμε καλό γιατρό!

Πόσα μωράκια ξεγεννήσατε εσείς, έχετε κάνει κανένα υπολογισμό;
Πού να τα θυμούμαι τώρα κοπέλα μου, που με βρίσκουν οι γυναίκες στο δρόμο, με φιλούν και δεν ξέρω ποιες είναι! Μία βεβαίωση που μου είχε κάνει ο Καραγιάννης, για να ακολουθήσω τον άντρα μου στην Κω που υπηρετούσε εκεί ως αστυνομικός και να δουλέψω στο νοσοκομείο της Κω, έλεγε ότι από την 1-1-1951 έως 15-4-1967 είχα συνεργαστεί με το γιατρό σε 8.000 γέννες και γυναικολογικά περιστατικά. Θυμάμαι που έγραψε: «απέκτησε πείραν εξαιρετικήν και ευρητάτην»… Ο γιατρός στο γραφείο, κι εγώ δίπλα του στην καρέκλα, με δίδασκε. Αλλά είχε και εμπιστοσύνη. Όταν του έλεγα κάτι σε ένα δύσκολο τοκετό το παραδεχόταν… Τα μωρά που ξεγέννησα, γίνανε γυναίκες και τις ξεγέννησα μετά και σαν μαμάδες. Με βλέπανε, τρέχανε στην αγκαλιά μου, με φιλούσανε «η Χρυσούλα είν ΄εδώ… η Χρυσούλα είναι εδώ…» λέγανε. Αλλά κι εμείς εκεί μέσα δεν κάναμε οκτάωρα, κάναμε εικοσιτετράωρα. Και μετά για να βγω στη σύνταξη ξαναπήγα στο νοσοκομείο της Ρόδου στη Μαιευτική! Πήγα για τρία χρόνια, κι έμεινα έντεκα!

Μιλήστε μου για την Ελεονόρα, μία ακόμα πολύ γνωστή μαία, ήσασταν πολλά χρόνια μαζί στις γέννες!
Η Ελεονόρα ήταν από την Κατταβιά, δυστυχώς επέθανε… Εργάστηκε στην αρχή στα χωριά, στη Σάλακο και στ΄ Αφάντου, γιατί έμενε στα Κολύμπια. Ήρθε στην κλινική πέντε χρόνια μετά από μένα, στο 1955. Καλά περάσαμε, μέσα στα γέλια και τις χαρές και τα τραγούδια. Έρχονταν οι κοπέλες πολλές φορές και δυό μέρες πριν να γεννήσουν και μέχρι χορούς μας μαθαίνανε από τα χωριά τους…

Τότε βέβαια δεν μπορούσατε να βρείτε το φύλο του μωρού έτσι δεν είναι; Δεν υπήρχε υπέρηχος!
Εμείς τα βρίσκαμε με τ΄ αυτί! Με το στηθοσκόπιο άκουγε ο γιατρός, ένα στηθοσκόπιο σαν χωνί. Κατά προσέγγιση βέβαια. Τα κορίτσια έχουν λεπτό παλμό στο στηθοσκόπιο και πιο γρήγορο. Τα αγόρια έχουν πιο δυνατό. Τα κορίτσια κάνουν μικρή κοιλιά και τα αγόρια μεγαλύτερη. Τα δίδυμα τις περισσότερες φορές τα ανακαλύπταμε, κι αυτό το καταφέρναμε με την ψηλάφηση! Είχε κούραση, αλλά είχε και χαρά. Περιμέναμε να βραδιάσει να ξεκουραστούμε και μόλις νύχτωνε άρχιζε η εργασία από την αρχή. Τη νύχτα ξεκινούν οι πόνοι στις περισσότερες!