O γύρος της Ρόδου: Μια διαφορετική γνωριμία με ποτάμια, βουνά και τοπωνύμια του νησιού

Rodiaki NewsRoom

H γωνιά της γλώσσας μας

Γαδουράς ποταμός : πήρε το όνομα του από το παρατσούκλι ή το επώνυμο ενός ιδιοκτήτη κτήματος κοντά στον ποταμό. Παλιότερα πίστευαν πως εκεί βρίσκεται ακριβώς το κέντρο του νησιού, ο «οφαλός της Ρόδου». Η παράδοση λέει πως έστειλαν δύο ανθρώπους έναν από τη Ρόδο και έναν από την Κατταβιά φορτωμένους με μια πέτρα και περπατώντας με το ίδιο βήμα.

Χωρίς να σταματήσουν καθόλου συναντήθηκαν σε ένα σημείο κοντά στον Γαδουρά όπου άφησαν τις πέτρες τους και το ονόμασαν Δικίμι (επειδή δοκίμασαν να βρουν τη μέση του νησιού).
Χαράκι < από το αρχαίο χάραξ = τόπος γεμάτος με ψηλούς βράχους ανάμεσα στους οποίους «χαράσσονται», σχηματίζονται ανοίγματα .

Αττάβυρος : το πιο ψηλό βουνό του νησιού. Σχετίζεται ετυμολογικά με την λέξη τάβα (βράχος, πέτρα) το ιταλικό teba (λόφος, βράχος) και το ταύρος (βουνό ,ύψωμα)που τα συναντάμε και σε άλλα τοπωνύμια της Μεσογείου π.χ το βουνό Ταύρος της Μ.Ασίας.
Κολύμπια < κούλουμπας < κόλυμβος = λάκκος στους ποταμούς ή στα χωράφια που είναι γεμάτος νερό. Τέτοιοι λάκκοι υπήρχαν πολλοί στην περιοχή των Κολυμπίων.

Κιωτάρι < από την λέξη κιβωτάρι < υποκοριστικό της λέξης κιβωτός από το ναό της Παναγίας της Κιβωταριανής που υπάρχει στην περιοχή. Επίσης υπάρχει η άποψη πως αρχικά η περιοχή ονομάζονταν Xιοτάρη < από την λέξη χαίτη = ύψωμα με μεγάλη έκταση.

Μάκκαρης ποταμός : το όνομα του ετυμολογείται από το φυτό βάκαρις που φαίνεται να ευδοκιμούσε στην περιοχή. Είναι γνωστό από αρχαίους συγγραφείς , με αρωματώδη ρίζα από την οποία βγαίνει λάδι (βακκάριον έλαιον).
Ακραμίτης (ή Ακραμύτης) : το όνομα οφείλεται στο ομώνυμο φυτό Gramytis , το γνωστό γραμμίθι , η γραμμιθιά.

Λουτάνης ποταμός : από το επώνυμο κάποιου ιδιοκτήτη κτημάτων της περιοχής.
Αρταμίτης < από το Αρταμίτιον = ναός της Αρτέμιδος στην περιοχή. Το Άρταμις αποτελεί δωρικό τύπο της λέξης Άρτεμις .

Μόντε Σμιθ: στο μεσαίωνα ήταν γνωστό με το όνομα “Άγιος Στέφανος. Το σημερινό του όνομα οφείλεται στον ‘Άγγλο ναύαρχο Σύδνεϋ Σμιθ, πού είχε στήσει εκεί το παρατηρητήριο του στο διάστημα της εκστρατείας του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο.

Μαντράκι < από την λέξη μάντρα που σήμαινε «μικρό λιμανάκι και πλατεία κοντά σε αυτό».
Φιλέρημος : ονομάστηκε έτσι λόγω κάποιου ιδιοκτήτη της μεσαιωνικής εποχής, που ονομαζόταν Φιλέρημος , ή από το φίλος + έρημος = η αγάπη για την απομόνωση λόγω της ησυχίας και της ηρεμίας της περιοχής.

Τρεις : περιοχή των Τριαντών , που η πλήρης ονομασία της ήταν οι Τρεις Αρχάγγελοι (Μιχαήλ, Γαβριήλ, Ραφαήλ). Με τα χρόνια η δεύτερη λέξη παραλείφθηκε και έμεινε το «Tρεις».
Παραλία Τρα(γ)ανού ή Τραουνού< Τραουνός< Τρα(γ)ο(β)ουνό : από κάποιο βουνό στην περιοχή που είχε πολλούς τράγους.

Θάρρι : είτε αποτελεί μετατροπή της λέξης «λιθάρι» και οφείλεται στην ύπαρξη δύο μεγαλιθικών μνημείων στην περιοχή είτε προέρχεται από την προστακτική «θάρρει»= έχε θάρρος ,καθώς σύμφωνα με την παράδοση, μια άρρωστη βασιλοπούλα είδε στον ύπνο της τον Αρχάγγελο Μιχαήλ που την προέτρεψε να έχει θάρρος. Αυτή όταν έγινε καλά έχτισε το μοναστήρι της περιοχής.

Σκιάδι: οφείλει το όνομα του είτε στο σκιάδιον = σκιερό μέρος στη σκιά ενός μεγάλου σύννεφου που σκεπάζει πολλές φορές την απότομη πλαγιά είτε στην ομοιότητα με το σκιάδιον = ένα πυραμοειδές σκέπασμα κεφαλής σαν καπέλο όπως φαίνεται από μακριά η περιοχή.
Ροδίνι : από μαρμάρινη επιγραφή που βρέθηκε στην περιοχή με χαραγμένο το όνομα ΡΟΔΙΝΑ , συνηθισμένο γυναικείο όνομα στη δωρική διάλεκτο.

Τσαμπίκα : η πιθανότερη εκδοχή της λέξης είναι πως προέρχεται από την αρχαία λέξη σαμβύκη = έγχορδο μουσικό όργανο αλλά και πλοίο των πειρατών της Β.Αφρικής , επειδή ο λόφος που βρέθηκε η ομώνυμη εικόνα έχει το σχήμα αυτού του οργάνου ή του πλοίου.
Τσαίρ ι < από την τουρκική λέξη cayr = λιβάδι, αγρόκτημα για λίγες οικογένειες.

Κουφάς-Βάρη (Παραδείσι): η πρώτη περιοχή παράγεται από το κοφάς < κοφινάς προφανώς επειδή εκεί δραστηριοποιούνταν κάποιος κοφινοπώλης ή κοφινοποιός. Η δεύτερη περιοχή από την αρχαία λέξη βάρις = μεγάλο σπίτι λόγω κάποιας μεγάλης έπαυλης που χτίστηκε εκεί.
Φανερωμένη : η περιοχή πήρε το όνομα της από την ναό της Παναγιάς Φανερωμένης επειδή ,σύμφωνα με την παράδοση ,η εικόνα της «φανερώθηκε» με ένα θαυματουργό τρόπο. Η ίδια λέγεται και Λουβιαρίτσα επειδή στα παλιότερα χρόνια εκεί λειτουργούσε απομονωτήριο των λουβιάρηδων (των λεπρών).

Moνή Παναγίας Παντάνασσας: από το πας+άνασσα( η βασίλισσα)=η βασίλισσα των πάντων.
Περγιαλενή (Κρεμαστή) < από το Παραγιαλενή < παρά+γιαλός = η περιοχή που βρίσκεται κοντά στο γιαλό.
Ιξιά: από το αειθαλές δέντρο Ιξός ή Κορδία που ευδοκιμεί στην περιοχή του οποίου ο καρπός (που λέγεται και μυξάσι) χρησιμοποιείται για να κατασκευαστούν ξόβεργες .

Φαρακλός λόφος: από το άρχ. φαλακρός, δηλ. γυμνός λόφος, χωρίς δέντρα.
Βλυχά < βλυχός < γλυφός από τα ελαφρώς αλμυρά(υφάλμυρα)νερά της περιοχής.
Ζέφυρος: o Ζέφυρος στην ελληνική μυθολογία ήταν προσωποποίηση του δυτικού ανέμου (Πουνέντε). Επειδή λοιπόν συχνά στην περιοχή φυσάει τέτοιας κατεύθυνσης άνεμος της έδωσαν το όνομα του.

Ακαντιά : ένα από τα μικρά λιμάνια της αρχαίας Ρόδου. Πιθανολογείται πως παράγεται από το ακανθιά<α(γ)κανθιά καθώς στην περιοχή αυτή υπήρχαν πολλές α(γ)κανθιές.
Κουμούλλι : βουνό από το λατινικό cumulus = πολύ γεμάτο, με κορυφή.
Νιοχώρι <από το Νεοχώρι < Νεοχώριον . Μια καινούργια συνοικία της πόλης σε αντίθεση με την παλιά, την αρχαία χώρα, την αρχαία περιοχή.

Μαράσια < από το maras = το προάστιο. Οι ελληνικές συνοικίες που χτίστηκαν έξω από το φρούριο της Ρόδου, όταν διώχθηκαν οι Έλληνες από την πόλη με την άλωση του 1522.
Κόβα : η περιοχή οφείλει το όνομα της στον ιδιοκτήτη της κάποιον Φράγκο ή Εβραίο Jacob-Cov>Kόβα.

Φαληράκι : αρχικά η περιοχή ονομαζόταν Παχύναμμος . Το όνομα Φαληράκι το πήρε από κάποιο κέντρο που δημιουργήθηκε στην θέση αυτή.
Λεφτόπα(γ)ος η Λευκόπαγος <από το λευκός + πάγος (βράχος). Βουνό στην κορυφή του όποιου βρίσκεται η τοποθεσία Καλόπετρα, με την ομώνυμη μονή της Παναγίας.

Παραδείσι : βουνό που έδωσε το όνομα του και στο ομώνυμο χωριό. Ονομάστηκε έτσι από τους παραδεισένιους κήπους που έφτιαξαν στους πρόποδες του οι μεγαλέμποροι Bardi και Peruzzi από τη Φλωρεντία,οι οποίοι την εποχή των ιπποτών είχαν εκεί τις επαύλεις τους.
Στεγνά : επειδή αρχικά η περιοχή ήταν χωράφια ελώδη που αποξηράνθηκαν.
Πλημμύρι: μέρος που κυριαρχούν έντονα θαλάσσια ρεύματα, πλημμυρίδες.
Καρακόνερο < από το κορακόνερο αφού στην περιοχή εμφανίζονταν πολλοί κόρακες.

Πηγές
Χ.Παπαχριστοδούλου-Το τοπωνυμικό της Ρόδου
Χ.Παπαχριστοδούλου-Η ιστορία της Ρόδου
Κ.Μηνάς-Μελέτες Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας Β’
Διαδικτυακές ιστοσελίδες.

Επιμέλεια Αλέξανδρος Ν. Κατσαράς
φιλόλογος