Τουριστική διπλωματία: Η συμβολή του τουρισμού στην ανάπτυξη εσωτερικών σχέσεων ήπιας ισχύος

Η Περιφέρεια Ν. Αιγαίου ως μελέτη περίπτωσης

Ο τουρισμός αποτελεί ένα σύνθετο οικονομικό, κοινωνικό παγκόσμιο φαινόμενο με πολλαπλές διαστάσεις καθώς παρουσίασε ταχύτατη ανάπτυξη και χωρική εξάπλωση κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών και αναδείχθηκε σε μία από τις πλέον σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες διεθνώς.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού ( WTO), έως το 2020 οι διεθνείς αφίξεις αναμένονται να ανέλθουν περίπου στo 1,6 δις, όπου το 1,2 δις θα είναι ενδοπεριφερειακές και γύρω στα 380 εκ. από μακρινούς προορισμούς.

Παρ’ όλο όμως που αποτελεί μια από τις δυναμικότερα αναπτυσσόμενες παγκόσμιες βιομηχανίες, παρ’ όλα αυτά μέχρι σήμερα δεν αντιμετωπίστηκε ως εργαλείο παραγωγής πολιτικής ήπιας ισχύος παρά μόνο ως μέσο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

Η παρούσα εισήγηση στοχεύει στην ανάδειξη του τουρισμού ως βασικού εργαλείου άσκησης εξωτερικής σχέσεων στο ευρύτερο πεδίο της ήπιας ισχύος, στο πλαίσιο της άσκησης μιας νέας μορφής διπλωματίας, της τουριστικής διπλωματίας και της αξιοποίησης νέων δρώντων στην άσκηση πολιτικών ήπιας ισχύος, όπως είναι οι περιφέρειες.

Ως μελέτη περίπτωσης παρουσιάζεται το Ν.Αιγαίο, μια κατεξοχήν τουριστική περιοχή που διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά για την αξιοποίηση του τουρισμού ως εργαλείο καθώς στόχος είναι να αναδειχθεί ο επιτελικός ρόλος των ελληνικών τουριστικών περιφερειών ως ενεργοί παίχτες στην άσκηση πολιτικής ήπιας ισχύος.

Η πολιτική πρωτοβουλία για την ενοποίηση των δυο περιφερειών του Αιγαίου ( Βόρειο και Νότιο Αιγαίο) σε μια ισχυρή Περιφέρεια, την Μακροπεριφέρεια του Αιγαίου, θα αποτελέσει μια ισχυρή περιφέρεια με ένα ευρύ πεδίο αρμοδιοτήτων και δράσεων και θα καταστεί ένας ισχυρός παίχτης στην άσκηση περιφερειακών πολιτικών ήπιας ισχύος στη ΝΑ Μεσόγειο .

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο τουρισμός αποτελεί ένα δυναμικό μέσο γνωριμίας και κατανόησης του πολιτισμού και της ιστορία των χωρών, γεγονός που αναδεικνύει τη μεγάλη επιρροή που μπορεί να ασκήσει στη διαμόρφωση σχέσεων εμπιστοσύνης και κατανόησης μεταξύ των λαών. Ας θυμηθούμε την περίοδο που η Ελλάδα θεωρείτο το μαύρο πρόβατο από τους ευρωπαίους εταίρους- δανειστές μας, πόσοι επισκέπτες ανά τον κόσμο επέλεγαν την Ελλάδα ως προορισμό προκειμένου να βοηθήσουν μια χώρα που είχαν αγαπήσει μέσα από την ιστορία της, τον πολιτισμό της και τη φιλοξενία της.

Βέβαια, στον αντίποδα αυτής της λογικής , οι ‘ψυχρές’ σχέσεις που είχε δημιουργήσει στην πρώτη της διακυβέρνηση η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ με εταίρους μας όπως τη Γερμανία, είχε ως αντίκτυπο εκείνη τη χρονιά ( 2014) στη μείωση του αριθμού των αφίξεων Γερμανών επισκεπτών στη χώρα μας.

Ζητούμενο είναι η τουριστική πολιτική στο μέλλον να μπορεί να συγκεράσει τα οικονομικά, πολιτικά, πολιτιστικά, πνευματικά και περιβαλλοντικά οφέλη με τους ανθρώπους, τους προορισμούς και τις χώρες υποδοχής με κύριο στόχο τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής και τη δημιουργία για ειρήνη και ευημερία. Παρ’ όλη όμως τη δυναμική του τουρισμού ως εργαλείο πολιτικής, στην τουριστική βιβλιογραφία σπάνια συζητούνται οι πολιτικές πλευρές του τουρισμού και σπανιότατα στην ακαδημαϊκή έρευνα υπάρχουν συγγράμματα για τις πολιτικές διαστάσεις του τουρισμού.

Η παρούσα εισήγηση στοχεύει:

-Στην αξιοποίηση του τουρισμού ως έναν πυλώνα στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας μας στο πλαίσιο της ήπιας ισχύος.

-Στην ανάδειξη και θεσμοθέτηση του όρου ‘τουριστική διπλωματία’ ως μια νέα μορφή διπλωματίας και δημιουργία του ‘τουριστικού ακόλουθου’.

-Στην ισχυροποίηση και θεσμική θωράκιση του ρόλου των ελληνικών περιφερειών στην άσκηση εξωτερικών συνεργασιών.

-Στην ανάλυση και εφαρμογή του τουρισμού ως εργαλείο ανάπτυξης περιφερειακών και διεθνών συνεργασιών.

Μελέτη περίπτωσης ( Case study)
Ως μελέτη περίπτωσης προτείνεται η περιφέρεια Ν.Αιγαίου, λόγω της γεωπολιτικής της θέσης ( Ν.Α σύνορο της Ευρώπης, σταυροδρόμι 3 ηπείρων), αντιμετωπίζει πολλαπλές προκλήσεις αλλά και κινδύνους. Ο τουρισμός ως ο σημαντικότερος πυλώνας ανάπτυξης των νησιών της Περιφέρειας Ν.Αιγαίου ( ΠΝΑ) πέραν από την κοινωνικό-οικονομική του διάσταση σε πολιτικό επίπεδο μπορεί να αποτελέσει ένα εργαλείο στην άσκηση εξωτερικών συνεργασιών ήπιας ισχύος και στη οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης στο χώρο της Ν.Α. Μεσογείου αλλά και στο ευρύτερο διεθνές περιβάλλον.

Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ
Ανάδειξη νέων μορφών διπλωματίας- Αξιοποίηση της Έξυπνης Ισχύος
Ολοένα και περισσότερο γίνεται αντιληπτό πως η εξωτερική πολιτική δεν αποτελεί πλέον αποκλειστικό προνόμιο ή και φορτίο του κράτους. Σύμφωνα με το Robert Cooper, βρετανό διπλωμάτη: Η σημαντικότερη ίσως αλλαγή (ιστορικά) στην εξωτερική πολιτική ήταν η ανακάλυψη της ειρήνης ως πολιτικού στόχου. Η υποταγή ενός εχθρού μέσω βομβαρδισμών είναι κάτι πολύ διαφορετικό από την ικανότητα να πείσεις άλλους να σ’ ακολουθήσουν.

Η διπλωματία αποτελεί το σημαντικότερο όπλο στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής. Τις τελευταίες δεκαετίες με αφετηρία τις ΗΠΑ και τον ευρύτερο αγγλοσαξονικό χώρο αναδεικνύεται η διάσταση νέων μορφών διπλωματίας που διαφοροποιούνται από την παραδοσιακή: πρόκειται για τη δημόσια διπλωματία όπως έχει επικρατήσει στα ελληνικά ο όρος public diplomacy, την οικονομική διπλωματία και την πολιτιστική διπλωματία και πολύ πρόσφατα κι άλλες μορφές όπως είναι η πράσινη διπλωματία, η διπλωματία της Κοινωνίας των Πολιτών, κα.

Όμως αυτό που παρατηρείται μέσα από μια συστηματική μελέτη της ελληνικής αλλά και της διεθνούς βιβλιογραφίας είναι πως μέχρι σήμερα ενώ έχουν γραφτεί διατριβές, πονήματα, άρθρα για τη δημόσια, πολιτιστική και οικονομική, διπλωματία, δεν υπάρχει σαφής μορφοποίηση της έννοιας και του περιεχομένου της τουριστικής διπλωματίας ενώ ο τουρισμός αντιπροσωπεύει μια ζωτική δύναμη για την ειρήνη και έναν παράγοντα φιλίας και κατανόησης ανάμεσα στους λαούς ολόκληρου του κόσμου .

Σύμφωνα με το Καταστατικό Χάρτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού ( WTO) , ο τουρισμός, συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη, τη διεθνή κατανόηση, την ειρήνη, την ευημερία και τον παγκόσμιο σεβασμό και τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών για όλους χωρίς διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας και θρησκείας

Ακόμα και στις νέες προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) οι οποίες καθορίστηκαν στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για να παραμείνει η Ευρώπη ο πρώτος τουριστικός προορισμός στον κόσμο, η Επιτροπή προτείνει ένα νέο πλαίσιο συντονισμένων τουριστικών δράσεων για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της ικανότητας αειφόρου ανάπτυξης του ευρωπαϊκού τουρισμού, όμως δεν γίνεται καμία αναφορά για την αξιοποίηση του τουρισμού ως εργαλείο πολιτικής.

Αναμφισβήτητα ο τουρισμός μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια δραστηριότητα η οποία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην περιφερειακή ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο, όμως πέραν της οικονομικής και κοινωνικής του διάστασης, είναι σημαντικό να αξιοποιηθεί και ως εργαλείο παραγωγής πολιτικής και μοχλός πίεσης, ειδικά από χώρες όπως είναι η Ελλάδα, όπου αποτελεί μια από τις σημαντικότερες παραγωγικές τους δραστηριότητες.

Εδώ έγκειται η πρωτοτυπία της εισήγησης καθώς προσεγγίζει τον τουρισμό όχι πλέον ως αντικείμενο της οικονομίας και διαχείρισης αλλά και ως μηχανισμό παραγωγής πολιτικής ήπιας ισχύος, όπου θα αναδειχθούν νέα πεδία συνεργασιών μέσω του τουρισμού καθώς οι νέοι συσχετισμοί περιφερειακών συνεργασιών που μπορούν να ενδυναμώσουν την διεθνή εικόνα της Ελλάδας και να δημιουργήσουν συμμαχίες σε χαμηλότερα επίπεδα διακυβέρνησης (low policy).

ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΗΠΙΑΣ & ΕΞΥΠΝΗΣ ΙΣΧΥΟΣ
Η συγκεκριμένη πρόταση βασίζεται σε θεωρητικό επίπεδο στη θεωρία της ήπιας – έξυπνης ισχύος, πατέρας της οποίας υπήρξε ο Αμερικανός καθηγητής, πολιτικός και συγγραφέας, Joseph Nye . Ο θεωρητικός της ήπιας- έξυπνης ισχύος, Joseph Nye από τις πρώτες του μελέτες επικέντρωσε την προσοχή του στη πολυσύνθετη πραγματικότητα του διεθνούς συστήματος και στη δυναμική που αναπτύσσουν νέοι δρώντες οργανισμοί ως παράγοντες συνδιαμόρφωσης των διεθνών εξελίξεων.

Αντιμετωπίζοντας την εξωτερική πολιτική μιας χώρας ως μια πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη διαδικασία, θεωρεί πως ένα σωστό μίγμα μοχλών επιρροής από τη στρατιωτική ισχύ, τους οικονομικούς πόρους και το κοινωνικό κύρος, μπορεί να μεγιστοποιήσει τα οφέλη για κάθε κράτος, είτε αυτό είναι μια υπερδύναμη όπως είναι οι ΗΠΑ, είτε μια χώρα μέσου βεληνεκούς όπως η Γαλλία και ο Καναδάς, είτε μια μικρότερη χώρα, όπως το Βέλγιο, η Αυστρία και η Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστική η σχετική αναφορά του ίδιου του Nye στη δυνατότητα της Ελλάδας να ασκήσει πολιτική ήπιας ισχύος, διότι κατέχει τρομακτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους γείτονές της από άποψη ήπιας ισχύος.

Σύμφωνα πάντα με το Nye, η ήπια ισχύς στηρίζεται στην έλξη και βρίσκεται στην ικανότητα να διαμορφώνεις τις προτιμήσεις των άλλων. Βασίζεται κυρίως σε τρεις πηγές: στην κουλτούρα, στις πολιτικές αξίες της και στην εξωτερική της πολιτική. Κύριοι εκφραστές της σε κυβερνητικό επίπεδο είναι η διμερής και πολυμερής διπλωματία και η δημόσια διπλωματία .

Εξ’ ορισμού η ήπια ισχύς σημαίνει να πείθεις τους άλλους να θέλουν τα ίδια αποτελέσματα που θέλεις και εσύ, και αυτό απαιτεί να καταλαβαίνεις πως εκλαμβάνουν τα μηνύματα σου και προσαρμόζεσαι ανάλογα. Καθώς ο τουρισμός συμβάλει στην κατανόηση, τη διεθνή κατανόηση, την ειρήνη, την ευημερία και τον παγκόσμιο σεβασμό για αυτό και προτείνεται η αξιοποίηση του τουρισμού ως βασικό εργαλείο εφαρμογής ήπιας ισχύος καθώς παρέχει πολλαπλές δυνατότητες δράσεων και συνεργασιών.

ΝΕΟΙ ΔΡΩΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
Η παραδοσιακή άσκηση εξωτερικής πολιτικής από ένα συγκεντρωτικό κράτος έχει αρχίσει να αμφισβητείται και να αναδύονται νέοι δρώντες, όπως είναι π.χ η αυτοδιοίκηση, όπου μέσα από τις δράσεις τους οι δήμοι και οι περιφέρειες έχουν ξεκινήσει να ασκούν περιφερειακές συνεργασίες σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο και θα μπορούσαμε να πούμε πως ασκούν δράσεις εξωτερικής πολιτικής ήπιας ισχύος πάντα στο πλαίσιο των περιορισμένων αρμοδιοτήτων του Ν 3852/2010 (άρθρα 202, 203 του).

Υπάρχουν δυο κομβικά ζητήματα που θα πρέπει να μελετηθούν και να αξιολογηθούν:

1) Αφενός, η αναοριοθέτηση του συγκεντρωτικού κράτους με την τοπική, περιφερειακή αυτοδιοίκηση να διεκδικεί συμμετοχή σε νευραλγικούς τομείς του κράτους, όπως είναι π.χ. η εξωτερική πολιτική, ένα πεδίο που παραδοσιακά θεωρείται από την ίδρυση του ελληνικού κράτους έως σήμερα αποκλειστικά κρατική αρμοδιότητα. Τα δεδομένα έχουν αλλάξει με τις εξελίξεις της διακυβέρνησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με πολλές αρμοδιότητες να επεκτείνονται και να διαφοροποιούνται σε σχέση με το κράτος, ακόμα όμως και σε περιφερειακό επίπεδο, καθώς πλέον η ελληνική αυτοδιοίκηση έχει τη δυνατότητα μιας συλλογικής εκπροσώπησης μέσω της Επιτροπής των Περιφερειών ( ΕτΠ) αλλά και άλλων οργάνων που δεν είναι καθόλου αμελητέα στο ευρωπαϊκό και διεθνές γίγνεσθαι.

2)Αφετέρου, τα μέσα άσκησης της εξωτερικής πολιτικής στη χώρα μας πέραν της παραδοσιακής διπλωματίας που είναι κυρίαρχη, να αξιολογηθεί κατά πόσο προωθούνται και αναπτύσσονται πλέον και νέες μορφές διπλωματίας, όπως είναι η δημόσια διπλωματία (public diplomacy), η οικονομική διπλωματία (μέσω της Γενική Γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων), η διπλωματία της ανθρωπιστικής βοήθειας (μέσω της ΥΔΑΣ), και η θρησκευτική και πολιτιστική διπλωματία (Γραμματεία Θρησκευτικής και Πολιτιστικής Διπλωματίας), η ενεργειακή διπλωματία και η αθλητική διπλωματία , χωρίς οι δυο τελευταίες να έχουν κάποια θεσμική έκφανση. (Ν 3566/2007: Κύρωση ως Κώδικα του Οργανισμού του Υπουργείου Εξωτερικών. Ζητούμενο είναι η αξιοποίηση κι άλλων τομέων, όπως είναι ο τουρισμός με την ανάπτυξη της ‘τουριστικής διπλωματίας’ και σαφώς με τη θεσμική θωράκιση του όρου και την ορθή χρήση του.

Πρέπει να καταστεί πως στην παρούσα εισήγηση δεν αμφισβητείται ο πρωταγωνιστικός ρόλος του Υπουργείου Εξωτερικών (ΥΠΕΞ) στη διαμόρφωση και στη σχεδίαση της στρατηγικής για τη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής, (policy process) καθώς αποτελεί συνθήκη sina qua non. ( Σύνταγμα, άρθρο 82) . Αυτό που τίθεται προς συζήτηση είναι η αξιοποίηση και η εμπλοκή κι άλλων φορέων, οργανισμών (όπως π.χ οι οργανισμοί ΤΑ) στην υλοποίηση αυτής της στρατηγικής καθώς και η αξιοποίηση νέων μέσων, όπως είναι ο τουρισμός στο πλαίσιο πολιτικών ήπιας ισχύος.

Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ- ΜΙΑ ΝΕΑ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ;
Σε μικρές και μεσαίες χώρες όπως είναι η Ελλάδα, η αξιοποίηση των διπλωματικών ερεισμάτων, των διαπραγματευτικών πλεονεκτημάτων και συμμαχιών έχει μεγάλη συμμαχία. Άλλωστε, διαχρονικά, η διπλωματία έχει αποδειχθεί ότι υπήρξε ο βασικός μοχλός υπεράσπισης και προώθησης των εθνικών της συμφερόντων. Στις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο, η προώθηση και η αξιοποίηση νέων μορφών διπλωματίας, είναι επιτακτική και απαιτείται η ανάλογη προσαρμογή των δομών άσκησης της εθνικής διπλωματίας .

Στην Ελλάδα ο τουρισμός αποτελεί πλέον μια διαχρονική αξία και η εικόνα της χώρας μας στο διεθνές σύστημα έχει ταυτιστεί με το τουρισμό για αυτό και η αξιοποίηση του ως εργαλείο παραγωγής πολιτικής και άσκησης διπλωματίας στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α. Μεσογείου θα πρέπει να αποτελέσει σημαντική προτεραιότητα της ελληνικής διπλωματίας. Ο τουρισμός μπορεί να αποτελέσει το όχημα στο πλαίσιο του οποίου θα προωθηθεί η εικόνα της χώρας μας αξιοποιώντας παράλληλα τη δημόσια , την οικονομική και την πολιτιστική διπλωματία.

Στην παρούσα εισήγηση θα εστιασθώ στην αξιοποίηση του τουρισμού ως ένα εργαλείο ανάπτυξης εξωτερικών συνεργασιών και σχέσεων, εισάγοντας τον όρο ‘τουριστική διπλωματία’, έναν όρο που όπως έχει πει στην εισαγωγή μου δεν έχει ακόμα εδραιωθεί ούτε ακαδημαϊκά, ούτε πολιτικά. Ίσως αποτελεί πρόκληση να τεκμηριωθεί και να θεσμοθετηθεί στην Ελλάδα, στη χώρα όπου γεννήθηκε η διπλωματία και η φιλοξενία.

H εξωτερική πολιτική της Ελλάδας πρέπει να αρχίσει να εγκαταλείπει τη λογική της καθαρά γεωπολιτικής θεώρησης και να υιοθετήσει και τη λογική της γεωοικονομίας, βάζοντας ενεργά στο προσκήνιο και τον τουρισμό ως εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Θα πρέπει να ανακτήσει τη διεθνή της αξιοπιστίας μέσα από μια σταθερή και συνεπής στρατηγική στην άσκηση της εξωτερικής της πολιτικής, όπου θα αξιοποιήσει και άλλους δρώντες , όπως είναι ελληνικές περιφέρειες και θα υιοθετήσει νέα εργαλεία , όπως είναι ο τουρισμός.Η αξιοποίηση πολιτικών επιλογών ήπιας ισχύος και έξυπνης ισχύος από τις ελληνικές περιφέρειες μέσω της τουριστικής πολιτικής θα συμβάλλουν αφενός στην ενδυνάμωση της διεθνούς εικόνας της Ελλάδας και αφετέρου στη σύσφιξη των σχέσεων και στενότερων συνεργασιών με τις γείτονες (τρίτες) χώρες. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να αναδειχθεί ο ρόλος των ελληνικών περιφερειών στην ανάπτυξη διεθνών συνεργασιών της χώρας μας, ως νέοι δρώντες στην άσκηση των εξωτερικών σχέσεων της Ελλάδας. Αυτό απαιτεί δομική αλλαγή στον τρόπο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας που ασκείται κυρίως από το ΥΠΕΞ και σίγουρα μια νέα προσέγγιση της εξωτερικής πολιτικής με αλλαγή νοοτροπιών και κεκτημένων.

Για την αξιοποίηση του τουρισμού ως εργαλείο ανάπτυξης διεθνών συνεργασιών ήπιας ισχύος, θα πρέπει καταρχήν το ΥΠΕΞ να αναγνωρίσει το ρόλο του τουρισμού και να αναπτύξει ένα πλαίσιο οριζόντιας συνεργασίας με το Υπουργείο Τουρισμού και κάθετης με τις περιφέρειες. Υπάρχουν πολλά πεδία και τομείς συνεργασίας, όμως η θεσμική κατοχύρωση αυτής της συνεργασίας όπου θα περιγράφονται με σαφήνεια οι τομείς δράσης μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων και των εποπτευόμενων οργανισμών τους. Ένα πρώτο βήμα είναι η συμμετοχή του υπουργείο τουρισμού αλλά και εκπροσώπων της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδος (ΕνΠΕ) και της Κεντρικής Ένωσης Δήμων και Κοινοτήτων (ΚΕΔΕ), στο Εθνικό Συμβούλιο Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΣΕΠ).

Η δημιουργία ‘τουριστικών ακολούθων’ στη λογική των ακολούθων μορφωτικών υποθέσεων, κα , αποτελεί μια σημαντική πρωτοβουλία για την αξιοποίηση του τουρισμού από το ΥΠΕΞ. Μπορεί να δημιουργηθεί ειδικός κλάδος με εκπαίδευση από το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης (ΕΚΔΔ) -όπως γίνεται με τις άλλες μορφές ακολούθων- και να τοποθετούνται στις πρεσβείες και στα προξενεία μας με αρμοδιότητες στο πλαίσιο μιας ευρύτερης και εκσυγχρονισμένης στρατηγικής της εξωτερικής πολιτικής της χώρας μας όπου αξιοποιεί και τον τουρισμό.

Οι Γενικές Γραμματείες του ΥΠΕΞ θα πρέπει να έχουν στενή συνεργασία με τη ΓΓ του ΕΟΤ και να διαμορφώσουν μια κοινή στρατηγική για την ανάπτυξη ενός θετικού κλίματος στο εξωτερικό για την προσέλκυση νέων επισκεπτών. Ακόμα και το άνοιγμα νέων αγορών θα πρέπει ως δράση να συνεπικουρείται από το ΥΠΕΞ. Η αξιοποίηση των πρεσβειών και προξενείων μας στο εξωτερικό και η συνεργασία τους με τα γραφεία του ΕΟΤ, αποτελούν σημαντικούς πυλώνες ως προς την αξιοποίηση του τουρισμού ως εργαλείο ήπιας ισχύος.

Άλλωστε , ας μη ξεχνάμε την ελληνική ομογένεια που αποτελεί αριθμητικά άλλη μια Ελλάδα, και αποτελεί μια δεξαμενή πολιτών που αφενός πρέπει να αξιοποιηθούν ως προς τη δημιουργία ισχυρών lobby στο εξωτερικό και αφετέρου να αποτελέσουν μια νέα πηγή επισκεπτών στην Ελλάδα. Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε τη δυναμική παρουσία του συμπατριώτη μας, Μιχ.Κόκκινου, του νυν ΓΓ Απόδημου Ελληνισμού καθώς έχει αναπτύξει σοβαρές πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση.

Σαφώς όλα αυτά προϋποθέτουν και μια νέα φιλοσοφία στην τουριστική πολιτική της χώρας μας όπου ο τουρισμός δεν θα αποτελεί μόνο την τουριστική μας βιομηχανία αλλά και το ‘βαρύ πυροβολικό μας’ ως διπλωματικό μέσο προς το ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον. Η Ελλάδα έχει χτίσει ένα brand name μέσα από τον τουρισμό, καλό λοιπόν είναι να κεφαλαιοποιηθεί και να αξιοποιηθεί κατάλληλα από το ΥΠΕΞ.

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ν.ΑΙΓΑΙΟΥ
Αξιοποίηση του Τουρισμού ως εργαλείο άσκησης σχέσεων ήπιας ισχύος
Η πολιτικής της ήπιας ισχύος (low policy) και η ανάπτυξη διπλωματικών σχέσεων και από άλλους δρώντες οργανισμούς μπορεί να συμβάλλει προς τη θετική κατεύθυνση της άσκησης της εξωτερικής πολιτικής της χώρας. Δρώντες οργανισμοί όπως είναι σήμερα οι νέες καλλικρατικές περιφέρειες και οι νέοι καλλικρατικοί δήμοι που καλούνται μέσα από το νέο τους ρόλο ως ισχυρά αυτοδιοικητικά κέντρα να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην άσκηση πολιτικής ήπιας ισχύος .

Δυναμική παρουσία της Περιφέρειας Ν.Αιγαίου στη ΝΑ Μεσόγειο και στο Διεθνές Περιβάλλον
Η Περιφέρεια Ν.Αιγαίου δεν θα πρέπει να είναι πλέον διεθνώς γνωστή μόνο ως ένα δημοφιλής τουριστικός προορισμός αλλά και ως ένας πολυδιάστατος προορισμός όπου ο τουρισμός αποτελεί μία από τις πολλές αναπτυξιακές του συνιστώσες. Μέλημα μας θα πρέπει να είναι η απελευθέρωση των τεράστιων αναξιοποίητων ως τώρα δυνατοτήτων της ΠΝΑ σε τομείς όπως είναι η ενέργεια, (ηλιακή, αιολική, κυματική), η δημιουργία ενός ασφαλούς επενδυτικού περιβάλλοντος, ο πράσινος και ποιοτικός τουρισμός σε συνδυασμό με τον ελληνικό πολιτισμό αλλά και η μεσογειακή διατροφή ως βασική συνιστώσα του πολιτισμού μας.

• Στόχοι μας θα πρέπει να είναι:

-Η ενδυνάμωση της παρουσίας μας στα περιφερειακά και διεθνή φόρα με την αξιοποίηση του γεωγραφικού μας πλεονεκτήματος ως σταυροδρόμι 3 ηπείρων (Ευρώπη, Ασία, Αφρική).

–Η απελευθέρωση των τεράστιων αναξιοποίητων ως τώρα δυνατοτήτων μας σε όλα τα επίπεδα και η αξιοποίηση του τουρισμού μέσα από ένα πλέγμα πολιτικών και δράσεων μπορεί να αναδείξει την περιφέρεια ως ισχυρό παίχτη στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου

- Η αξιοποίηση ευρωπαϊκών πολιτικών/περιφερειακών συνεργασιών για τη δημιουργία πολιτικών ήπιας ισχύος.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΑΚΡΟΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΗ Ν.Α.ΜΕΣΟΓΕΙΟ
Η αξιοποίηση ευρωπαϊκών πολιτικών περιφερειακών συνεργασιών, όπως είναι η Μακροπεριφερειακή Στρατηγική του Ιονίου – Αδριατικής μπορούν να δημιουργήσουν τα εργαλεία για την ανάπτυξη ισχυρών συνεργασιών στη Ν.Α. Μεσόγειο με τη δημιουργία μιας νέας Μακροπεριφερειακής Στρατηγικής.

• Οφέλη

1. Ισχυροποίηση του ρόλου των συμμετεχουσών περιφερειών στη ΕΕ

2. Καλύτερη αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων, στοχευμένες πολιτικές με μακροπρόθεσμο σχεδιασμό

3. Συμβολή στην ανάπτυξη των νέων μορφών διπλωματίας ήπιας ισχύος

4. Ενίσχυση των διαδικασιών για οριοθέτηση της ΑΟΖ με τις γείτονες χώρες.

5. Περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεων μας με τις γείτονες χώρες (ΤΜΧ) μέσα από την ανάπτυξη κοινών δράσεων (π.χ κοινά τουριστικά πακέτα με Τουρκία, δημιουργία cultural routes, ανάπτυξη οικονομικών συναλλαγών, προσπάθεια επίλυσης περιβαλλοντικών θεμάτων, όπου τα νησιά του Ν.Αιγαίου λόγω της κοινοτικής νομοθεσίας υλοποιούμε δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ η Τουρκία δεν το κάνει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μόλυνση των θαλάσσιων υδάτων, η διάβρωση των ακτών, η προστασία των αλιευμάτων, κα)

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΙΣΧΥΡΩΝ LOBBY
Η συμμετοχή σε ευρωπαϊκά και διεθνή οργανισμούς, φόρα, μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη αξιοποίηση των δυνατοτήτων μας και στη δημιουργία ενός θετικού κλίματος για την Ελλάδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συνεργασία της ΠΝΑ με την περιφέρεια της Βαλένθια για την ανάληψη δράσεων στο πλαίσιο της μεταναστευτικής κρίσης στο πλαίσιο της Διάσκεψης των περιφερειακών παράκτιων περιοχών της ΕΕ( CRPM)

Άλλωστε μέσω της Επιτροπής Νήσων της CRPM έχει δημιουργηθεί ένα ισχυρό lobby των νησιωτικών περιφερειών στο πλαίσιο της ΕΕ που δυναμώνει τη φωνή των νησιών της ΕΕ και ενισχύει το διεκδικητικό τους πλαίσιο. Σίγουρα η ανάληψη της προεδρίας από τον νυν περιφερειάρχη Ν.Αιγαίου αλλά και τον προκάτοχο του ενδυναμώνει ακόμα περισσότερο τη συμμετοχή της ΠΝΑ σε αυτό το όργανο αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η συμμετοχή και σε άλλα όργανα όπως είναι η Επιτροπή Περιφερειών (CoR), η Ευρωμεσογειακή Περιφερειακή Τοπική Συνέλευση (ARLEM) , το δίκτυο Islenet για τη Δια-Μεσογειακή συνεργασία των νησιωτικών περιοχών σε θέματα αειφόρου ανάπτυξης και την προώθηση του Συμφώνου των Νησιών (Pact of Islands), κλπ, αποτελούν σημαντικές πρωτοβουλίες και δημιουργούν ισχυρές συμμαχίες αρκεί να αξιοποιηθούν σωστά και με μια στρατηγική στόχευση.

ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΜΙΑΣ ΙΣΧΥΡΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ (BRAND NAME)
Ο Τουρισμός και ο Πολιτισμός, αποτελούν το βασικό δίπτυχο στην οικοδόμηση μιας ισχυρής «περιφερειακής» ταυτότητας (brand name) στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον. Η δυναμική ανάπτυξη του Πολιτισμού των νησιών μας ως θεμέλιο λίθο για την ισχυροποίηση της ταυτότητας του Τουρισμού και η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Περιφέρειας Ν.Αιγαίου (φυσικό κάλλος, πολιτιστική κληρονομιά και ελληνική φιλοξενία) πρέπει να είναι στο κέντρο της Στρατηγικής μας για τον τουρισμό.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΙΜΕΡΩΝ /ΠΟΛΥΜΕΡΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΩΝ:
Η σύναψη διμερών ή πολυμερών συνεργασιών με ευρωπαϊκές και διεθνείς περιφέρειες, οργανισμούς, κα, συμβάλλουν στην επίτευξη του στόχου. Η ΠΝΑ μέχρι σήμερα έχει προβεί στα εξής:

-Πρωτόκολλα συνεργασίας της ΠΝΑ με την Κρατική Διοίκηση της Ουκρανικής Περιφέρειας Khmelnytsk (2013), με την περιφέρεια των Βαλεαρίδων ( 2014), με περιφέρεια της Κίνας (2014),κα.

-Σύναψη διμερών ή πολυμερών συνεργασιών με άλλες χώρες ή περιφέρειες στο πλαίσιο της ανάπτυξης ανταλλαγών και προσέλκυσης επισκεπτών. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τη συνεργασία με την Αυστρία, με την Τουρκία, Ισραήλ, κα

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΘΕΣΜΩΝ/ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ /ΔΙΚΤΥΩΝ
Η ανάπτυξη μηχανισμών αλλά και πολιτικών που θα αναδείξουν τον τουρισμό ως ένα εργαλείο χάραξης και εφαρμογής πολιτικών στο πλαίσιο της ήπιας ισχύος, αποτελεί απαραίτητη συνθήκη. Ενδεικτικά, αναφέρω τη δημιουργία των εξής:

-Παρατηρητήριο Αειφόρου Τουρισμού ( WTO)

- Φορέα Προώθησης Προορισμού (DMO)

- Θεσμός του ‘Aegean Ambassador ’ ( AA)

- Ανάπτυξη ευρωπαϊκών πολιτιστικών διαδρομών ( cultural routes) , όπως ο Δρόμος του Οδυσσέα, ο δρόμος των Φοινίκων, Ο δρόμος της Ελιάς, ο δρόμος του Απ. Παύλου, κα

ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ/ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Η εκπαίδευση και η δια βίου μάθηση αποτελούν σημαντικά εργαλεία στην ενδυνάμωση του τουρισμού. Για το λόγο αυτό θα πρέπει στη Ρόδο, όπου φιλοξενήθηκε η πρώτη σχολή τουριστικών επαγγελμάτων ( ΑΣΤΕΡ) το 1956, σήμερα, μισό αιώνα μετά, δεν πρέπει να επαιτούμε την ίδρυση τμήματος Τουρισμού στη Ρόδο αλλά διεκδικούμε μαχητικά τη δημιουργία της έδρα Τουρισμού στο νησί μας.

Επίσης, θα πρέπει να δημιουργηθεί στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου μεταπτυχιακό τμήμα με αντικείμενο ‘διεθνείς συνεργασίες και τουρισμός’ ( στο τμήμα Μεσογειακών σπουδών) αλλά και άλλα μεταπτυχιακά τμήματα σε άλλα νησιά , όπως είναι η πρόταση για μεταπτυχιακό της Ιστορίας της Ιατρικής στην Κω

ΕΜΒΛΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ- MEGA EVENTS
Η ανάπτυξη εμβληματικών πολιτικών μέσα από την ανάληψη μεγάλων γεγονότων συμβάλλουν στην ισχυροποίηση της ΠΝΑ και ενισχύουν την τουριστική ταυτότητα των νησιών μέσω των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της, όπως είναι ο πολιτισμός, ο αθλητισμός, η γαστρονομία, κα.

Αξιοσημείωτες είναι οι παρακάτω δράσεις:

-ΠΝΑ: Υποψήφια Ευρωπαϊκή Γαστρονομική Περιφέρεια ( 2019)

-Ρόδος: Υποψήφια Πολιτιστική Πρωτεύουσα ( 2021)

- Ρόδος: Διεθνής Μαραθώνιος ( από το 2015)

-ΠΝΑ: Έτος Πολιτισμού ( 2014)

-Σαντορίνη: Προορισμός όλο το χρόνο

-Σαντορίνη: Έτος γαστρονομίας (2013)

Η δράση της Περιφέρειας Ν.Αιγαίου και οι περαιτέρω δυνατότητες της αποδεικνύει πως μπορεί να αποτελέσει έναν σημαντικό στρατηγικό παίχτη στην περιοχή της ΝΑ Μεσογείου με όχημα τον τουρισμό. Υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και η διαχρονική εμπειρία στο τουριστικό προϊόν. Αυτό που απαιτείται είναι ένα θεσμικό πλαίσιο που να ενδυναμώνει και να επιτρέπει στις περιφέρειες να μπορούν να ασκούν δυναμικά περιφερειακές συνεργασίες μέσα από στοχευμένες πολιτικές ήπιας ισχύος προς όφελος των τοπικών κοινωνιών μέσα από τη σταθερότητα και την ασφάλεια.

Πρόταση για δημιουργία της Μακροπεριφέρειας του Αιγαίου
Θεωρώ πως η ενοποίηση των δυο νησιωτικών περιφερειών του Αιγαίου, του Βορείου και του Νοτίου Αιγαίου σε μια ισχυρή Περιφέρεια του Αιγαίου, τη Μακροπεριφέρεια του Αιγαίου, θα δημιουργήσει μια ισχυρή περιφέρεια με ένα ευρύ πεδίο αρμοδιοτήτων και δράσεων και θα καταστεί ένας ισχυρός παίχτης στην άσκηση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στη ΝΑ Μεσόγειο σε περιφερειακές πολιτικές ήπιας ισχύος

Θεωρώ σημαντικό να διεκδικήσουμε δυναμικά τη δημιουργία της Μακροπεριφέρειας του Αιγαίου καθώς μια τέτοια πρωτοβουλία θα άλλαζε άρδην τα δεδομένα λειτουργίας της περιφέρειας, το πεδίο δράσης της και την ισχυροποίηση της στην ευρύτερη περιοχή. Σίγουρα υπάρχουν πολλά πλεονεκτήματα και αρκετά μειονεκτήματα τα οποία δεν μπορούμε να συζητήσουμε σε αυτό το συνέδριο.

Ας σταθούμε στο όραμα για μια ισχυρή περιφέρεια στη ΝΑ Μεσόγειο, την Περιφέρεια του Αιγαίου κι ας δουλέψουμε συλλογικά και αποφασιστικά για την επίτευξη αυτής της πρότασης. Τα οφέλη είναι πολλαπλά σε πολιτικό επίπεδο και οικονομικό-κοινωνικό επίπεδο. Η δημιουργία μιας ενιάιας περιφέρειας Αιγαίου μπορεί να αποτελέσει τη απαρχή για την ανάπτυξη μιας Μακροπεριφερειακής Στρατηγικής στη ΝΑ Μεσόγειο. Μια πρωτοβουλία που θα ενδυναμώσει τις σχέσεις των περιφερειών μας με περιφέρειες τρίτων χωρών στη ΝΑ Μεσόγειο και θα συμβάλλει στην αξιοποίηση κοινοτικών κονδυλίων για την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων και προκλήσεων, την ανάπτυξη οικονομικών δεσμών, πολιτιστικών ανταλλαγών, την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών ζητημάτων, τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών αλλά και την ενδυνάμωση της ειρήνης και σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή.

Το όραμα για τη δημιουργία ‘ισχυρών τοπικών κυβερνήσεων’ θα πρέπει να γίνει πράξη. Οι περιφέρειες θα πρέπει να αποκτήσουν νέα δυναμική, ισχυρή ταυτότητα και επιτελική λειτουργία…

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Οι πολιτικές επιλογές και η ανάπτυξη των δράσεων που στοχεύουν όχι μόνο στην τουριστική ανάπτυξη των νησιών και στην προσέλκυση νέων επισκεπτών αλλά και στη σύσφιξη διμερών/πολυμερών σχέσεων μεταξύ όλων των επίπεδων διοίκησης (κράτος, περιφέρειες και δήμοι), αλλάζουν άρδην το ρόλο των περιφερειών και ενισχύσουν το κύρος τους και τις δυνατότητες τους ως προς την άσκηση περιφερειακών πολιτικών.

Σε μια περίοδο όπου η χώρα μας προσπαθεί να ξαναβρεί το βηματισμό της τόσο στο εσωτερικό της όσο και στο εξωτερικό, οι περιφέρειες πρέπει να ανταποκριθούν στις σύγχρονες προκλήσεις και να απαντήσουν με νέες πολιτικές ήπιας ισχύος για μια ισχυρή παρουσία στα ευρωπαϊκά και διεθνή δρώμενα συμβάλλοντας και στην θετική εικόνα της χώρας μας «εντός και εκτός των τειχών».

Ο τουρισμός ως μια νέα μορφή διπλωματίας ανοίγει νέους ορίζοντες και νέες πολιτικές προοπτικές συνεργασίας και η ανάπτυξη νέων εργαλείων στο πλαίσιο των περιφερειακών συνεργασιών, μπορεί να αποδειχθούν εξαιρετικά χρήσιμα στη σημερινή μετα-διπολική εποχή κατά την οποία το διεθνές σύστημα συνεχώς προσλαμβάνει χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες πολυπολικού συστήματος με συνεχείς ανακατατάξεις και με νέους παίχτες , όπως είναι οι περιφέρειες και όχι μόνο ( δήμοι, μη κυβερνητικοί οργανισμοί, κοινωνία των πολιτών, δίκτυα, ΜΜΕ, κα).

Θα κλείσω με το γνωστό μότο ‘Act Global, speak local’, προτείνοντας μια στρατηγική της εξωτερικής μας πολιτικής που θα ενσωματώνει τον τουρισμό ως εργαλείο ανάπτυξης εξωτερικών σχέσεων και περιφερειακών συνεργασιών, που θα διεθνοποιείται συλλογικά το επίπεδο δράσης αλλά θα διασφαλίζεται η ευθύνη για τη μετάβαση της σε τοπικό, περιφερειακό και σε εθνικό επίπεδο από την τοπική αυτοδιοίκηση.

Γράφει η Ελευθερία Π. Φτακλάκη

- Περιφερειακός Σύμβουλος Ν.Αιγαίου/ τ.αντιπεριφερειάρχης Τουρισμού, Ευρωπαϊκών Θεμάτων και Διεθνών Συνεργασιών

-Msc στις Διεθνείς Σχέσεις & υποψήφια Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αιγαίου