Φιλελληνισμός: Ένα ανεκτίμητο κεφάλαιο

Rodiaki NewsRoom

«Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο, είναι και η Ελλάδα για την ανθρωπότητα»Βόλφγκανγκ ΓΚΑΙΤΕ

Της
Στέλλας Π. Βουτσά
Καθηγήτριας Φιλολόγου Λυκείου Αφάντου, Διδάκτορος Λογοτεχνίας, Ομιλία εκφωνηθείσα για την ημέρα Φιλελληνισμού και Διεθνούς Αλληλεγγύης (ΡΟΔΟΣ, Ιερός Ναός Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, 23-4-2017)

Σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, «φιλέλληνας» θεωρείται ο αλλοδαπός που έχει ιδιαίτερη συμπάθεια προς τους Έλληνες και την Ελλάδα (αντίθετο: μισέλληνας, ανθέλληνας). Τη λέξη «φιλέλλην» τη συναντάμε πρώτη φορά στον Ηρόδοτο. Ο Πατέρας της Ιστορίας τη χρησιμοποιεί για να χαρακτηρίσει το φαραώ Άμαση που είχε καθιερώσει τα ελληνικά ήθη στην αυλή του και παραχώρησε προνόμια στο τότε ελληνικό στοιχείο της Αιγύπτου. Φιλέλληνες ονομάστηκαν, επίσης, μερικοί ηγεμόνες των ελληνιστικών χρόνων (εξ ου και το έξοχο ποίημα του Κωσταντίνου Καβάφη, «Φιλέλλην»).

Με τη σημερινή σημασία του ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει τους ξένους που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στον αγώνα των Ελλήνων για την ανεξαρτησία τους το 1821, είτε με τα όπλα είτε με την πένα τους είτε μέσω της διπλωματίας είτε ακόμη συγκεντρώνοντας χρήματα για να βοηθήσουν την ελληνική υπόθεση.

Από τους Γάλλους φιλέλληνες ξεχωρίζει ο Σατωβριάνδος (François-René, vicomte de Chateaubriand), περιηγητής και συγγραφέας, ο οποίος μέσα από τα οδοιπορικά του δίνει εξαίσιες περιγραφές της φυσικής ομορφιάς της Ελλάδας, των παραμελημένων ιστορικών μνημείων που μαρτυρούν το μεγαλείο του ελληνικού πολιτισμού, αλλά και ρεαλιστικές εικόνες από τις απαίσιες συνθήκες ζωής των υπόδουλων Ελλήνων. Τον τίτλο του φιλέλληνα, όμως, ο Σατωβριάνδος τον οφείλει κυρίως στο «Υπόμνημα περί της Ελλάδος» (Note sur la Grėce, 1825), το οποίο κατά κάποιο τρόπο αποτέλεσε φιλελληνικό μανιφέστο κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης.

Διακεκριμένη θέση στο πάνθεο των φιλελλήνων κατέχει και ο Γάλλος Κλωντ Φοριέλ (Claude Charles Fauriel), ακαδημαϊκός, λόγιος και ιστορικός της Λογοτεχνίας, ο οποίος δημοσίευσε σε δύο τόμους στο Παρίσι τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια "Chants populaires de la Grèce moderne" (1824-1825), δίνοντας με αυτόν τον τρόπο την καλύτερη απάντηση στις αμφιλεγόμενες θεωρίες του Αυστριακού περιηγητή Φαλμεράυερ περί της φυλετικής καταγωγής των Νεοελλήνων. Τέλος, φιλελληνικά αισθήματα έτρεφε και ο κλασικός Γάλλος συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ (Victor Hugo), όπως και η εξέχουσα μορφή του Γαλλικού Διαφωτισμού, ο Βολταίρος (Voltaire).

Από τους Γερμανούς φιλέλληνες ξεχωρίζουν οι ρομαντικοί ποιητές. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός ότι πολλοί εκπρόσωποι του ρομαντικού κινήματος στην Ευρώπη υπήρξαν φιλέλληνες. Ο ρομαντισμός εμπνέεται από την επανάσταση και τα ιδεώδη της, πρεσβεύει την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά της λογικής και πιστεύει στην παντοδυναμία του συναισθήματος. Τρεις, λοιπόν, κορυφαίοι Γερμανοί ποιητές υπήρξαν και κορυφαίοι φιλέλληνες: ο Γκαίτε (Johann Wolfgang Goethe), ο Σίλλερ (Friedrich Von Schiller) και ο Χέλντερλιν (Friedrich Hölderlin).

Στο Γκαίτε, που έκανε μόδα τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό στη Γερμανία, ανήκει η περίφημη φράση: «Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο, είναι και η Ελλάδα για την οικουμένη».

Στον άλλο μεγάλο Γερμανό λογοτέχνη και στενό φίλο του Χέλντερλιν, στο Σίλλερ, αποδίδεται το αξιομνημόνευτο ποίημα «Καταραμένε Έλληνα» (Verdammter Grieche), το οποίο υμνεί την Ελλάδα και την προσφορά της στον παγκόσμιο πολιτισμό:
Καταραμένε Έλληνα,
Όπου να γυρίσω τη σκέψη μου, όπου και να στρέψω τη ψυχή μου, μπροστά μου σε βρίσκω.
Τέχνη λαχταρώ, ποίηση, θέατρο, αρχιτεκτονική, εσύ μπροστά μου, πρώτος κι αξεπέραστος.
Επιστήμη αναζητώ, μαθηματικά, φιλοσοφία, ιατρική, κορυφαίος και ανυπέρβλητος.

Για δημοκρατία διψώ, ισονομία και ισοπαλία, εσύ μπροστά μου, ασυναγώνιστος κι ανεπισκίαστος.
Καταραμένε Έλληνα, καταραμένη γνώση.
Γιατί να σ' αγγίξω;
Για να αισθανθώ πόσο μικρός είμαι, ασήμαντος, μηδαμινός;
Από τους Ελβετούς φιλέλληνες ξεχωρίζει ο Εϋνάρδος (Jean-Gabriel Eynard), οικονομολόγος και τραπεζίτης, ο οποίος κατά την επανάσταση του '21 διέθεσε τεράστια ποσά υπέρ των Ελλήνων και παρενέβη επανειλημμένα στην ευρωπαϊκή διπλωματία υπέρ των ελληνικών δικαίων.

Ο Εϋνάρδος στη Γενεύη γνωρίζεται με τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος είναι αυτός που θα του εμφυσήσει την αγάπη για το δοκιμαζόμενο έθνος των Ελλήνων. Έτσι ο Εϋνάρδος θα αναλάβει επικεφαλής του φιλελληνικού κομιτάτου της Γενεύης. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, ο Ελβετός αυτός φιλέλλην συγκεντρώνει χρήματα για την αγορά πολεμοφοδίων και μέσω των υψηλών γνωριμιών του προσπαθεί να επηρεάσει σημαντικές προσωπικότητες της Ευρώπης για το δίκαιο των ελληνικών θέσεων.

Το 1828 και με κεφάλαια του Εϋνάρδου, τα οποία διαχειριζόταν ο έμπιστος συνεργάτης του Γεώργιος Σταύρου, ιδρύεται η Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα, που επέζησε μόλις 6 χρόνια. Διάδοχο σχήμα της υπήρξε η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, που λειτούργησε το 1842 και σήμερα είναι η μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας.

Ο Εϋνάρδος υπήρξε από τους εμπνευστές της δημιουργίας της και ανακηρύχθηκε επίτιμος πρόεδρός της. Οι υπηρεσίες του προς τη χώρα μας συνεχίστηκαν το 1847, όταν αντιμετώπισε με σθένος τις υπερβολικές απαιτήσεις των ‘Αγγλων τραπεζιτών για το δάνειο του 1832 προς την Ελλάδα. Πλήρωσε, μάλιστα, ο ίδιος o Εϋνάρδος μισό εκατομμύριο χρυσά φράγκα από την τσέπη του για να τους ικανοποιήσει!

Η ελληνική πολιτεία, σε αναγνώριση της προσφοράς του, έχει δώσει το όνομά του σε οδούς στην Αθήνα αλλά και σε άλλες ελληνικές πόλεις, ενώ ένα υπέροχο νεοκλασικό κτίριο στο κέντρο της Αθήνας, στη συμβολή των οδών Αγίου Κωνσταντίνου και Μενάνδρου έχει ονομαστεί «Μέγαρο Εϋνάρδου», όπου στεγάζεται σήμερα το Πολιτιστικό Κέντρο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης.

Η κάθοδος των φιλελλήνων στην Ελλάδα για να πολεμήσουν υπέρ των Ελλήνων συνέβαλε πολύ στο να γενικευτεί το ενδιαφέρον των φιλελεύθερων στοιχείων της Ευρώπης για την ελληνική υπόθεση. (Στο αυξανόμενο ρεύμα του φιλελληνισμού συνέβαλε και ο γενικός αποτροπιασμός των Ευρωπαίων από τις σφαγές και τις βαρβαρότητες των Οθωμανών μετά το ολοκαύτωμα της Χίου, των Ψαρών και της Κάσου.) Γάλλοι, Άγγλοι κι Ιταλοί τάχθηκαν στο πλευρό της αγωνιζόμενης Ελλάδας και αρκετοί από αυτούς έσπευσαν να πολεμήσουν ηρωικά στο πλευρό των Ελλήνων.

Ανάμεσά τους, μια από τις πρώτες θέσεις την έχει ο Γάλλος στρατηγός Κάρολος Φαβιέρος (Charles Νicolas Fabvier). Ο Φαβιέ έφτασε το 1823 στην επαναστατημένη Ελλάδα. Ξαναγύρισε έπειτα στην Αγγλία, όπου στρατολόγησε νέους φιλέλληνες στρατιωτικούς και το 1825 αποβιβάστηκε στο Ναύπλιο. Το Νοέμβριο του 1826 με 500 άνδρες του τακτικού στρατού, φορτωμένους με σάκους μπαρούτης, κατόρθωσε να μπει στην πολιορκούμενη τότε Ακρόπολη. Το γεγονός αυτό παρέτεινε την αντίσταση ως το Μάιο του 1827. Το 1842 η ελληνική Εθνοσυνέλευση τον ανακήρυξε επίτιμο Έλληνα πολίτη. Το όνομα του Φαβιέ έχει δοθεί σε δρόμο της Αθήνας και θεωρείται από τους ειλικρινείς και πιο αφιλοκερδείς Ευρωπαίους Φιλέλληνες.

Στον αγώνα των επαναστατημένων Ελλήνων για την ελευθερία τους διακρίθηκε και ο Ιταλός φιλέλληνας Σαντόρε Σανταρόζα (Annibale Santorre Santarosa). Ο Σανταρόζα, πνεύμα φιλελεύθερο κι επαναστατικό, αποβιβάστηκε αρχικά στο Ναύπλιο. Τα λόγια του είναι συγκινητικά: «Αγαπώ την Ελλάδα με μια αγάπη που έχει κάτι το υπέροχο.

Ο ελληνικός λαός, καλός και γενναίος που έζησε αιώνες δουλείας είναι δικός μας αδελφός. Είναι κοινές οι τύχες της Ιταλίας και της Ελλάδος και επειδή δεν μπορώ να κάμω τίποτε πια για την πατρίδα μου, έχω υποχρέωση να αφιερώσω στην Ελλάδα τα λίγα χρόνια και τις δυνάμεις που μου μένουν…». Πολέμησε τους Τούρκους στο πλευρό των Ελλήνων ως εθελοντής και δε δίστασε να δώσει ακόμη και τη ζωή του για την απελευθέρωσή τους.

Το 1825 πήγε με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο στην Πύλο, κατέλαβε το Νιόκαστρο και λίγο αργότερα αποβιβάστηκε στο νησί Σφακτηρία, για να ενισχύσει την άμυνά του εναντίον του Ιμπραήμ. Εκεί, πολεμώντας ηρωικά, έπεσε μαζί με άλλους διακεκριμένους Έλληνες το 1825 (Αναγνωσταρά, Τσαμαδό, Σαχίνη).

Μνημείο του Σανταρόζα έχει στηθεί στη Σφακτηρία, ενώ στην Αθήνα έχει δοθεί οδός στο όνομά του, στην οποία στεγαζόταν αρχικά το Βασιλικό Τυπογραφείο και Λιθογραφείο και στη συνέχεια για πολλά χρόνια το Πρωτοδικείο Αθηνών («εκείνο το ερείπιο της οδού Σανταρόζα», όπως λέει και το τραγούδι).

Από τη γηραιά Αλβιώνα μάς έρχονται επίσης δύο μεγάλες μορφές φιλελληνισμού, καθεμιά στον τομέα της. Ο πολιτικός Γεώργιος Κάνινγκ (George Kanning), Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας και μετέπεια πρωθυπουργός. Και από τις δύο αυτές θέσεις ο Βρετανός πολιτικός θα συνδράμει αποφασιστικά τη χώρα μας. Ειδικότερα, η πορεία της Ελληνικής Επανάστασης όσον αφορά στο διπλωματικό πεδίο, αλλάζει ριζικά όταν αναλαμβάνει ο Κάνιγκ Υπουργός Εξωτερικών, αφού υποστήριξε σθεναρά τον αγώνα των Ελλήνων. Την ανεξαρτησία της Ελλάδας προώθησε ο Κάνινγκ και ως Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας.

Αναμφισβήτητα, όμως, κεντρική μορφή του φιλελληνισμού επικρατεί στη συνείδηση όλων μας ο λόρδος Βύρων (George Gordon Byron), γεννημένος στο Λονδίνο το 1788 και θανών στο Μεσολόγγι το 1824. Πρόκειται για έναν κορυφαίο Άγγλο ποιητή κι ένθερμο φιλέλληνα. Ο λόρδος Βύρων ήταν πνεύμα ανήσυχο, ψυχή ρομαντική κι ενθουσιώδης. Ταξίδεψε στην Ελλάδα, αρχικά στην Ήπειρο (όπου έγινε δεκτός από τον Αλή Πασά), στην Πάτρα, στους Δελφούς, στην Αθήνα (φιλοξενούμενος της Θεοδώρας Μακρή, κόρης υποπρόξενου της Αγγλίας), στην Σμύρνη, στην Έφεσο, την Τροία και την Κωνσταντινούπολη. Οι επισκέψεις αυτές επηρέασαν καταλυτικά τη ζωή και την ποίησή του.

Στη διάσημή του σύνθεση, στο «Δον Ζουάν», ο Βύρων εκφράζει τον πόνο του για τη σκλαβιά της Ελλάδας. Το 1811 στην Αθήνα, κατά τη διάρκεια του πρώτου ταξιδιού του 23χρονου ποιητή στην Ελλάδα, ένα αττικό δειλινό ο Μπάυρον, όπως θα έκανε και κάθε ξένος περιηγητής στον τόπο μας, ανέβηκε προσκυνητής στον ιερό βράχο για να θαυμάσει το αρχαίο κάλλος, αλλά έφριξε από αγανάκτηση και περιέπεσε σε θλίψη, όταν αντίκρισε κατεστραμμένο και λεηλατημένο το ναό της Αθηνάς και την Καρυάτιδα να λείπει από τη θέση της. Ήταν νωπή ακόμα η ιεροσυλία που είχε διαπράξει ο Σκωτσέζος λόρδος ‘Ελγκιν.

Το ξέσπασμα της «ιερής αγανάκτησης» του Λονδρέζου Βύρωνα διοχετεύεται στο μνημειώδες ποίημά του «Η Κατάρα της Αθηνάς» (The Curse of Minerva). Εκεί διαμαρτύρεται για την αρπαγή των ελγίνειων μαρμάρων από την Ακρόπολη, μέσα από το όραμα-οπτασία της Αθηνάς Παλλάδας, η οποία εμφανίζεται στον ποιητή και καταγγέλλει τη γύμνωση του ναού της από τον ομοεθνή του Έλγκιν:
Αν κι από τους αθανάτους τα λαμπρότερα είχε νιάτα,
δακρυσμένη είναι τώρα η θεά η γαλανομάτα.[..]
«Ω θνητέ, – έτσι μου είπε – της ντροπής σου αυτό το χρώμα
Βρετανός μου λέει να 'σαι, όνομα ανδρείου ακόμα
μέχρι χτες λαού, ελευθέρου, με ωραία πεπρωμένα,
τώρα περιφρονημένου, και ιδίως από μένα.
Η Παλλάδα πρώτος θα 'ναι της πατρίδας σου εχθρός•

την αιτία θες να μάθεις; Κοίτα γύρω σου κι εμπρός.
Έχω δει πολλούς πολέμους κι ερημώσεις να πληθαίνουν
κι άλλες τόσες τυραννίες να ανεβοκατεβαίνουν.
Απ' του Τούρκου τη μανία γλίτωσα και του Βανδάλου,
μα η χώρα σου έναν κλέφτη μου 'χει στείλει πιο μεγάλο.
Κοίτα, άδειος ο ναός μου, κατοικία ρημαγμένη,
και στοχάσου τι μιζέρια είναι γύρω απλωμένη.

Στην Πίζα, στο σπίτι του φίλου του ποιητή Σέλλευ, ο Βύρων γνωρίζει τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Αυτό αποτελεί το έναυσμα για την ενεργή εμπλοκή του στον ελληνικό αγώνα. Ως μέλος του φιλελληνικού κομιτάτου του Λονδίνου, φρόντισε να συγκεντρώσει χρήματα, κατάρτισε ορειβατικό πυροβολικό και υγειονομική υπηρεσία. Και για να ανταποκριθεί περισσότερο στην αποστολή του πούλησε τα άλογα, τα έπιπλα, τα βιβλία και τη θαλαμηγό του.

Στις 4 Ιανουαρίου 1824 ο Βύρωνας αποβιβάστηκε στο Μεσολόγγι μαζί με το φίλο του φιλέλληνα Μπρούνο, όπου τους έγινε αποθεωτική υποδοχή. Εκεί προσπάθησε να συγκροτήσει σώμα από 3.000 καλά γυμνασμένους στρατιώτες και να πείσει τους οπλαρχηγούς να παραμερίσουν τα προσωπικά τους για χάρη της πατρίδας τους. Η σκληρή ζωή του στρατοπέδου, όμως, το υγρό κλίμα και οι πολυήμερες βροχές κλόνισαν σοβαρά την υγεία του τριανταεξάχρονου τότε λόρδου Βύρωνα. Στις 7 Απριλίου έπεσε άρρωστος με υψηλό πυρετό και στις 19, την επομένη του Πάσχα, πέθανε.

Στις τελευταίες του στιγμές πρόφερε δύο ονόματα: της κόρης του Άννας και της Ελλάδας! Ο θάνατός του -που είχε διεθνή απήχηση- βύθισε σε πένθος τον Ελληνισμό κι ενέπνευσε στον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό τις 166 στροφές της ωδής «Εις τον θάνατον του Λόρδου Μπάυρον».
Λευτεριά για λίγο πάψε
Να χτυπάς με το σπαθί.
Τώρα σίμωσε και κλάψε
Εις του Μπάυρον το κορμί.

Ο θάνατος του Μπάυρον ενέπνευσε στον επίσης Επτανήσιο Ανδρέα Κάλβο την ωδή «Η Βρετανική Μούσα»:
Ω Βύρων· ω θεσπέσιον
Πνεύμα των Βρετανιδών,
Τέκνον μουσών και φίλε
άμοιρε της Ελλάδος
καλλιστεφάνου. […]

Σηκώσου ω Βύρων….φίλε
σηκώσου….λάβε, ω μέγα,
λάβε το δώρον, ύμνησον
του σταυρού τους θριάμβους
και της Ελλάδος.

Η μνήμη του Λόρδου Βύρωνα μένει πάντοτε ζωντανή στον ελληνικό λαό, ο οποίος εκτιμά τη θυσία του και την ανυπολόγιστη προσφορά του στο ελληνικό έθνος. Ολόσωμα αγάλματά του έχουν στηθεί στο Μεσολόγγι (Ηρώο) και στην Αθήνα, η γνωστή σε όλους γλυπτική σύνθεση «Η Ελλάς στο Βύρωνα», η οποία κοσμεί σήμερα τον κήπο του Ζαππείου.
Στους φιλέλληνες πρέπει να προστεθούν και οι χιλιάδες Ευρωπαίοι κι Αμερικανοί που διέθεσαν σημαντικά ποσά στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821.

Ανάμεσά τους διακρίνεται η Δούκισσα της Πλακεντίας (Sophie de Marbois), Γαλλίδα αριστοκράτισσα γεννημένη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η δούκισσα της Πλακεντίας αγάπησε τόσο πολύ την Ελλάδα που έμεινε μαζί με την κόρη της και πέθανε σε αυτήν, στην Αθήνα, προσφέροντας τεράστια χρηματικά ποσά για τις ανάγκες της εκπαίδευσης, ιδρύοντας σχολείο θηλέων πρώτα στην Αίγινα και μετά στο Ναύπλιο και διαθέτοντας σημαντικά ποσά για φιλανθρωπικά έργα. Ιδιαίτερα βοήθησε τους χωρικούς της Πεντέλης, όπου είχε αγοράσει κτήματα. Η πολιτεία σε ανάμνηση της προσφοράς της έχει ονοματοθετήσει μία κεντρική λεωφόρο κι ένα σταθμό του μετρό στην Αθήνα «Δουκίσσης Πλακεντίας».

Πέρα όμως από την Επανάσταση του 1821, το ρεύμα του φιλελληνισμού συνεχίστηκε και αργότερα, στα πρώτα βήματα του ελληνικού κράτους και στον αγώνα του για τις αλύτρωτες περιοχές. Για παράδειγμα, στην επανάσταση για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1878 κατέφθασε στο Πήλιο ως απεσταλμένος των «Τάιμς» του Λονδίνου ο ένθερμος φιλέλληνας Κάρολος Όγλ (Charles Ogl), για να καλύψει τα γεγονότα.

Ο Ογλ βρήκε τραγικό θάνατο στην αιματηρή μάχη της Μακρινίτσας: το πτώμα του βρέθηκε σφαγμένο και ακέφαλο, γεγονός που συγκλόνισε την κοινή γνώμη στην Αθήνα και τις ξένες δυνάμεις. Σήμερα στην πόλη του Βόλου υπάρχει κεντρική οδός με το όνομά του.
Αλλά και λίγο αργότερα, στον πόλεμο του 1897 μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, πολέμησαν φιλέλληνες, στο σύνολο 134, κυρίως Γερμανοί και Πολωνοί, που αποτελούσαν τη «Φιλελληνική Λεγεώνα». Παράλληλα, στον ίδιο πόλεμο είχαν πολεμήσει και 70 Ιταλοί, όπως και η φάλαγγα των Γαριβαλδινών.

Η χώρα μας, τιμώντας τη μνήμη όλων αυτών των φιλελλήνων, επώνυμων κι ανώνυμων, και αναγνωρίζοντας την ανεκτίμητη προσφορά τους, ονόμασε κεντρικό δρόμο της Αθήνας και άλλων πόλεων «οδό Φιλελλήνων».

Το κίνημα αυτό του φιλελληνισμού και η καθοριστική συμβολή του στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα της διεθνούς αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών. Ας μην ξεχνούμε ότι αποφασιστικής σημασίας για την έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης υπήρξε η επέμβαση των τριών Μεγάλων Δυνάμεων στο Ναυαρίνο το 1827. Ας μη λησμονούμε, από την άλλη πλευρά, ότι Έλληνες στρατιώτες κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αγωνίστηκαν ηρωικά μέσα από τις Ελληνικές Ταξιαρχίες στο πλευρό των συμμάχων εναντίον της Ναζιστικής Γερμανίας τόσο στο Ρίμινι της Ιταλίας όσο και στο Ελ Αλαμέιν της Αφρικής.

Οι λαοί, λοιπόν, πρέπει να ζουν συναδελφωμένοι και αρωγοί ο ένας προς τον άλλο. Η χώρα μας αυτό το γνωρίζει καλά. Κι έχει αποδείξει -ως γενέτειρα του αρχαίου ιερού θεσμού της φιλοξενίας και του ιερού θεσμού της ικεσίας- τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν τα βαθιά αισθήματα αλληλεγγύης του λαού της.

Η Ελλάς στέφει το Βύρωνα (Ζάππειο)