Όρια και επιθετικότητα

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Νάντια Παπαλέξη

Τι είναι τα όρια και πως τα θέτω;
Γιατί το παιδί μου με χτυπά;
Είναι η τιμωρία όριο;

Τι σχέση έχει η έλλειψη ορίων στα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης με την εμφάνιση διαταραχών σχετικών με τη διαγωγή;

Τα όρια και οι κανόνες διέπουν όλα τα οργανωμένα συστήματα. Τέτοια είναι τα κράτη, η κοινωνία, το επαγγελματικό περιβάλλον, το σχολικό περιβάλλον, η οικογένεια. Το σύστημα της οικογένειας αποτελείται από επί μέρους Υποσυστήματα. Το υποσύστημα των συζύγων (συζυγικό υποσύστημα), των γονέων (γονεϊκό), των αδελφών (αδελφικό) και πιθανόν να ανήκει σε ένα Διευρυμένο οικογενειακό σύστημα που περιλαμβάνει τους γονείς των γονέων ή άλλους στενούς συγγενείς οι οποίοι ζουν εντός της οικίας, στο ίδιο κτήριο ή στην ίδια γειτονιά.

Τί είναι τα όρια;
Η έννοια των ορίων στην οικογένεια αναφέρεται στο μαζί και στο χωριστά. Ορίζουν ποια μέλη συμμετέχουν σε τι και με ποιον τρόπο όπως και τον ρόλο του κάθε μέλους.

Ελέγχουν την εισροή και την εκροή πληροφοριών κ’ ρυθμίζουν τη ροή τους, δηλαδή τον τρόπο που τα μέλη επικοινωνούν ή τι επιτρέπεται να επικοινωνήσουν. Σε γενικές γραμμές, τα όρια θέτουν το πλαίσιο, όχι του ''μέχρι που επιτρέπεται να φτάσει κανείς'' αλλά του ''πως θα γίνουν τα πράγματα''.

Τα οικογενειακά συστήματα χωρίζονται στα Ανοιχτά συστήματα στα οποία επιτρέπεται η ροή των πληροφοριών κ η αναπροσαρμογή των κανόνων. Εδώ, κυριαρχούν η ισορροπία, η ασφάλεια και η σταθερότητα. Υπάρχουν όμως και τα Κλειστά συστήματα όπου τα όρια είναι συγκεχυμένα ή άκαμπτα και χαρακτηρίζονται από δυσλειτουργίες κ’ δυσκολίες προσαρμογής.

Εδώ θα συναντήσουμε το παιδί που το οικογενειακό σύστημα θα του αποδώσει τον ρόλο του Αποδιοπομπαίου τράγου, που εκείνο θα φταίει για όλα τα δεινά, που θα εκφράσει συμπτώματα του δυσλειτουργικού περιβάλλοντος μέσα από σωματικές αρρώστιες, επιθετική συμπεριφορά, προπαραβατική συμπεριφορά (κλοπή) έως και άλλου τύπου διαταραχές που ανήκουν στη σφαίρα της ψυχοπαθολογίας ως έναν τρόπο να ενεργοποιήσει το οικογενειακό σύστημα για αναζήτηση λύσης και θεραπείας.

Πιθανόν το παιδί να αναζητήσει στο σύστημα της κοινωνίας ή του σχολείου συμμαχίες έξω από το οικογενειακό σύστημα, σε μια προσπάθεια δημιουργίας ''οικογένειας'' και αισθήματος ''ανήκειν''.

Τί είναι οι Κανόνες;
Οι κανόνες είναι σιωπηροί, άγραφοι, συγκαλυμμένοι και δεν αποσαφηνίζονται. Ρυθμίζουν την εσωτερική λειτουργία και τις σχέσεις των μελών της οικογένειας με το κοινωνικό περιβάλλον. Καθορίζουν τους ρόλους, τη δομή, τις μορφές της επικοινωνίας, τις συμπεριφορές, τους τρόπους διαπραγμάτευσης και της επίλυσης των προβλημάτων.

Γίνονται αντιληπτοί μέσα από την παρατήρηση της συμπεριφοράς των μελών της οικογένειας. Οι κανόνες μπορούν να είναι Λειτουργικοί ή Δυσλειτουργικοί. Στις λειτουργικές οικογένειες επιτρέπουν τις αλλαγές, διατηρούν την ευκαμψία & την τάξη και εξασφαλίζουν τη σταθερότητα στο οικογενειακό σύστημα. Με λίγα λόγια, οι Κανόνες είναι εκείνοι που θέτουν τα Όρια.

Πώς όμως η έλλειψη ορίων δημιουργεί επιθετικά παιδιά;
Θα λέγαμε πως η δυσκολία θέσπισης κανόνων και η έλλειψη ορίων, κατ' αρχάς δημιουργεί χαοτικούς, κουρασμένους, θυμωμένους και εν τέλει επιθετικούς και βίαιους γονείς. Όταν ο ίδιος ο γονέας δεν ξέρει πώς θέλει να γίνονται τα πράγματα μέσα στο σπίτι και επιπλέον δεν ξέρει πως να το επικοινωνήσει στα παιδιά ή δεν γνωρίζει πως να εκφράσει τα δικά του συναισθήματα θυμού, πώς έχει την απαίτηση από το παιδί να τηρεί κανόνες άγραφους;

Όταν ασκείται βία από τους γονείς προς το παιδί, όταν οι απαγορεύσεις δε δηλώνονται ρητά (ξεκάθαρα, ως ενημέρωση, χωρίς συναίσθημα απαγόρευσης ή θυμού) αλλά οι κανόνες - τους οποίους τα παιδιά “οφείλουν” να γνωρίζουν - επιβάλλονται με τιμωρητικές συμπεριφορές, όταν οι κανόνες παραβιάζουν βασικά δικαιώματα και δε λαμβάνουν υπόψη καμία βασική ανάγκη συνοδευόμενοι από φράσεις όπως ''Θα σου κάνω, θα σου δείξω.....θα σε μάθω εγώ..'' δηλαδή ''θα σε εκπαιδεύσω, να κάνεις ό,τι ακριβώς θέλω και τίποτα άλλο, για να ξέρεις την άλλη φορά να μην τολμήσεις ούτε να το σκεφτείς'', τότε δικαίως θα εκφραστεί αυτή η βία είτε στο αδελφικό υποσύστημα, είτε στο σχολικό σύστημα, είτε πίσω στον γονέα, είτε προς τον ίδιο τον εαυτό.

Συχνά λοιπόν θα δούμε η παιδική επιθετικότητα να εκφράζεται όταν το παιδί:
• κλαίει έντονα, ξεφωνίζει, χτυπιέται στο δάπεδο, κρατάει την αναπνοή, πηδάει πάνω κάτω, ''κοκαλώνει'' το σώμα, τραβάει τα ρούχα ή τα μαλλιά του.
• Κρύβει / σπάει αντικείμενα επίτηδες ή ''κατά λάθος''.
• Μέσα από το συμβολικό παιχνίδι ''το παιδί χτυπάει το μωρό κούκλα'', ''ο λύκος τρώει την κατσίκα''.
• Παίζει με φανταστικούς φίλους πόλεμο ''Φωνάζει έξαλλος και παλεύει σα μαχητής στον αέρα''.
• Ταυτίζεται με τη συμπεριφορά του αντίστοιχου φύλου του γονέα και γενικεύει μεμονωμένα γεγονότα μέσα από μια Μονοδιάστατη Αντίληψη: ''ο μπαμπάς χτύπησε τη μαμά άρα όλοι οι μπαμπάδες χτυπούν τις μαμάδες'' ή ''το ξύλο επιτρέπεται''.
Και εφόσον επιτρέπεται να δέχεται τη βία, πως τότε απαγορεύεται να την παράγει;

Αντιμετώπιση
Ένα αγαπημένο ρητό λέει: ''Όταν δεν ξέρεις τί να κάνεις μην κάνεις τίποτα''. Όταν δεν ξέρετε πως να αντιδράσετε, προκειμένου να μην προσφέρετε βία και θυμό, κάνετε ένα βήμα πίσω και αναρωτηθείτε πώς αισθάνεστε εκείνη ακριβώς τη στιγμή. Όταν εντοπίσετε το συναίσθημά σας, επικοινωνήστε το με το παιδί σας. Πείτε του χωρίς ένταση και συναίσθημα πως αισθάνεστε θυμωμένη / ος γι' αυτόν τον λόγο. Και μετά σιωπή. Δώστε χρόνο να το επεξεργαστεί και όταν είναι σε θέση ανοίξτε διάλογο χωρίς κατηγόριες. Ρωτήστε και το ίδιο πώς αισθάνεται. Γίνετε εσείς ο δάσκαλος προσφέροντας ένα μεγάλο μάθημα ζωής. Τη λεκτικοποίηση του συναισθήματος.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, επικοινωνήστε με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας ώστε να εντοπίσετε μαζί, μέσα από τη μελέτη του δικού σας συστήματος, τις προβληματικές εκείνες που έχουν αναπτυχθεί και εδραιωθεί με σκοπό το σπάσιμο των φαύλων κύκλων. Τέλος, δώστε σημασία στη διεργασία της επικοινωνίας και όχι στο αποτέλεσμα το οποίο επιθυμείτε, σε ένα πλαίσιο σταθερότητας και ασφάλειας, με τη μορφή συμφωνίας.