Από το υπόγειο του «Ζορμπά» στις υπουργικές καρέκλες!

Pοδούλα Λουλουδάκη

Οι κρυφές συναντήσεις στη Ρόδο για την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ, ο πρώτος πυρήνας και το ποτάμι που δεν είχε επιστροφή

Τότε που η αστυνομία παρακολουθούσε, κι ο φόβος να τους τυλίξουν σε μια κόλλα χαρτί με στημένα κατηγορητήρια ήταν πανταχού παρών, έπαιζαν κλεφτοπόλεμο μαζί του, οργανώνονταν στα κρυφά, κι έκαναν γλέντια στα φανερά στον «Ζορμπά» το νυχτερινό κέντρο που είχαν κάνει άντρο τους, οι πρώτοι του ΠΑΣΟΚ!
Τα βράδια στου Γιώργου Χιωτάκη, του αείμνηστου, προσωπικού φίλου του Ανδρέα Παπανδρέου, και μετά μέχρι στο νεκροταφείο έδιναν ραντεβού για να διαφύγουν από κει σε περίπτωση νέου πραξικοπήματος. Για την ιδρυτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ, μιλάει ο Γιάννης Τσιγάρος, εκ των πρωτεργατών του στησίματος του κόμματος. Σήμερα που το ΠΑΣΟΚ δίνει την πιο μεγάλη μάχη για την επιβίωσή του, πάμε να δούμε πώς ξεκίνησε, κι από ποιούς στη Ρόδο και στα Δωδεκάνησα όπου σημείωνε μαζί με την Κρήτη, τα μεγαλύτερα ποσοστά του.
Το…κρυφό σχολειό στου Χιωτάκη, η προσπάθεια του Γιάννη Ζίγδη να τους μεταπείσει, το ποτάμι που τότε δεν είχε γυρισμό.

Ο Γιάννης Τσιγάρος

Ποιος ηγήθηκε στη Ρόδο της προσπάθειας να σας φέρει κοντά στον Ανδρέα Παπανδρέου;
Την πρωτοβουλία για την οργάνωση του ΠΑΣΟΚ στη Ρόδο την είχε ο Γιώργος Χιωτάκης, ο δικηγόρος, ο φίλος, ο αείμνηστος Γιώργος Χιωτάκης που είχε στενούς δεσμούς φιλίας με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Με το Χιωτάκη, μαζευόμασταν στα χρόνια της δικτατορίας, πού και πού, στα φανερά ή στα κρυφά και λέγαμε κουβέντες συνθηματικές. Ήδη πριν από τη δικτατορία, κάποιοι άνθρωποι πιστεύαμε στον Ανδρέα Παπανδρέου και προσπαθούσαμε να μαθαίνουμε τα νέα του ΠΑΚ για τη δράση του Ανδρέα και των ανθρώπων του που τον ακολουθούσαν στη Σκανδιναβία και στον Καναδά. Κολλημένοι σε στύλους της ΔΕΗ, με το τραντζιστοράκι στα υποβραχέα κύματα, ακούγαμε την ελληνική εκπομπή του Βάσου Μαθιόπουλου, στη Ντόιτσε Βέλε.

Πώς σας οργάνωσε ο Γιώργος Χιωτάκης;
Ήδη από το 1968 και τη δολοφονία του Νικηφόρου Μανδηλαρά, ο Χιωτάκης ήταν ο δικηγόρος και ο άνθρωπος που έκανε αγώνα για να αποκαλύψει ότι ο υποτιθέμενος πνιγμός του δεν ήταν πνιγμός, αλλά δολοφονία. Τον έβγαλε έξω η θάλασσα του Γενναδίου. Στα χρόνια λοιπόν αυτά, που τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά, ο Χιωτάκης ο οποίος είχε στενές σχέσεις με τους πατεράδες κάποιων από εμάς όπως με το δικό μου πατέρα, απευθύνθηκε στη νεολαία. Μετά τον ερχομό του Ανδρέα Παπανδρέου στην Ελλάδα, μας καλούσε στο υπόγειο δικηγορικό του γραφείο εκεί που είναι μέχρι σήμερα. Ήταν πολύ μεγάλος ο χώρος, κι αν ήμασταν όρθιοι χωρούσαμε και 50 άτομα. Στο γραφείο του Χιωτάκη, γίνονταν οι πρώτες κουβέντες και μετά τη διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη, στις 26 Σεπτέμβρη 1974 πήραμε όλοι μαζί οι παρόντες την απόφαση να ταυτιστούμε και να σχηματίσουμε την κομματική επιτροπή ΠΑΣΟΚ Ρόδου. Της δώσαμε το όνομα «Τοπική Επιτροπή Πρωτοβουλίας του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος». Επικεφαλής είχε τεθεί ο Γιώργος Χιωτάκης. Ασχοληθήκαμε με θέματα που σχετίζονταν με την αυτοοργάνωση του Κινήματος στη Ρόδο.

Ποιοι ήσασταν, ποιος ήταν ο πρώτος πυρήνας του ΠΑΣΟΚ;
Χιωτάκης Γιώργος δικηγόρος, Παπαποστόλου Αλέξανδρος οικονομολόγος, Κόκκινος Εμμανουήλ δικηγόρος, Καραναστάσης Αθανάσιος Ξεναγός, Χριστοδούλου Β.χρυσοχόος, Συμιξής Ελευθέριος έμπορος, Καρπαθίου Νίκος οικονομολόγος, Παπανικήτας Ιωάννης βιομήχανος, Ζουλιάνης Ανδρέας χειριστής μηχανημάτων, Ευθυμίου Ανδρέας χρυσοχόος, Παυλίδης Βαγγέλης σκιτσογράφος, Γιαννούλης Ιωάννης διακοσμητής, Βασιλαράς Νικόλαος χρυσοχόος, Ανδριωτάκης Γιώργος αρχιτέκτων, Αθανασίου Βασίλειος οικονομολόγος-κοινωνιολόγος, Καραναστάσης Αριστείδης εμπορικός αντιπρόσωπος, Γεωργιάδης Παναγιώτης φυσικός, Τσιμπιδάκης Θεόδωρος χρυσοχόος, Σταματιάδης Ιωάννης δικηγόρος, Πολής Ιωάννης ιδιωτικός υπάλληλος, Χατζηφούντας Αποστόλης ιδιωτικός Υπάλληλος, Νισυρίου Ιωάννης ιδιωτικός υπάλληλος, Ρούσος Χρυσοχός ιδιωτικός υπάλληλος, Ρουμελιώτης Εμμανουήλ κρεοπώλης, Βασιλείου Αντώνης οικοδόμος, Χατζηνικολάου Σωτήρης έμπορος, Χατζηνικολάου Κωνσταντίνος έμπορος, Τσιγάρος Γιάννης λογιστής, Καρανίκης Γ. εργολάβος, Μηνάς Νίκος οικονομολόγος, Μοσχάκης Γεώργιος φρουτέμπορος. Αυτοί αποτέλεσαν την ιδρυτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ στη Ρόδο, που ανέλαβε την οργάνωση του κόμματος και την προεργασία για τις πρώτες μεταδικτατορικές εκλογές που έγιναν στις 19 Νοεμβρίου 1974. Στην κεντρική Επιτροπή του Κινήματος μετείχαν ο Βασίλης Αθανασίου και ο Βαγγέλης Παυλίδης. Στην ιστορική συγκέντρωση που έγινε στο νυχτερινό κέντρο «Ζορμπάς» και ύστερα από πολλές διαβουλεύσεις, αποφασίστηκε ποιοι θα εκπροσωπήσουν το νότιο συγκρότημα Δωδεκανήσου στο ψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ Τελικά επελέγησαν ο δικηγόρος Γιώργος Χιωτάκης και ο οικονομολόγος Αντώνης Γεωργιάδης ενώ το βόρειο συγκρότημα επέλεξε από την Κάλυμνο το ναύαρχο Κλεάνθη Ζερβό και από την Κω το φαρμακοποιό Μάρκο Νικολή.

Ποιες ώρες βρισκόσασταν, πώς ήταν οι συνθήκες;
Στου Χιωτάκη, πηγαίναμε μετά τις 9 το βράδυ που τελείωναν οι δουλειές, κι έκλειναν τα μαγαζιά, κι όταν βγαίναμε να φύγουμε και ανεβαίναμε τα σκαλάκια πιο πολλοί ήταν οι ασφαλίτες στο δρόμο που μας παρακολουθούσαν παρά εμείς που ανεβαίναμε για να πάμε στα σπίτια μας. Εσείς είσαστε μια γενιά που βρήκε τον εκδημοκρατισμό των σωμάτων ασφαλείας το ότι ο αστυνομικός πλέον ασχολείται με την επιβολή της τάξης, κι όχι με τα κοινωνικά φρονήματα γιατί στη δική μας εποχή υπήρχαν οι εθνικόφρονες και τα μιάσματα, που ήμασταν εμείς. Η απόλυσή μου από την Αγροτική τράπεζα ως αιτιολογία είχε ότι: «δεν εμφορούμαι από υγιή κοινωνικά φρονήματα»! Υπήρχε πάντα ο φόβος γιατί μπορεί να είχε γίνει η μεταπολίτευση, αλλά δεν είχε γίνει αποχουντοποίηση. Εμάς βέβαια είχε σπάσει η χολή μας. Πολλές φορές οδηγούσαμε το αυτοκίνητό μας και πίσω ερχόταν άλλο αυτοκίνητο της Ασφάλειας, με συμβατικές πινακίδες που το καταλάβαινες από τη μεγάλη κεραία που είχε.

Εσείς οι πρώτοι που συγκεντρωθήκατε από ποιους πολιτικούς χώρους προερχόσασταν;
Στο ΠΑΣΟΚ από την πρώτη στιγμή συνυπήρξαν στελέχη με διαφορετική ιδεολογική και πολιτική καταγωγή. Άνθρωποι απ΄ όλα τα κοινωνικά στρώματα, τα ιδεολογικά ρεύματα, βρέθηκαν δίπλα-δίπλα να παλεύουν για κοινούς στόχους. Κεντροαριστεροί, κεντρώοι, παλιοί ΕΑΜΙΤΕΣ, ριζοσπάστες της Αριστεράς… όλοι εκείνοι που ήθελαν αλλαγή και τη ρήξη με το κατεστημένο. Οι περισσότεροι προερχόμασταν από τον κεντρώο χώρο και είχαμε ανδρωθεί πολιτικά δίπλα στον ανεπανάληπτο, τον ασυμβίβαστο, τον «κεφάλα» όπως τον λέγαμε εδώ στα μέρη του, το Γιάννη Ζίγδη, ο οποίος αν ζούσε τα Δωδεκάνησα θα είχαν άλλη μοίρα.

Πώς αντέδρασε ο Γιάννης Ζίγδης που προσπαθούσε εκείνη την εποχή να σχηματίσει δικό του πολιτικό φορέα, όταν έμαθε τη «δράση» σας;
Δεν θα ξεχάσω όταν άρχισε ν΄ ακούγεται το ΠΑΣΟΚ στα Δωδεκάνησα, κι έγιναν γνωστά τα ονόματα της πρώτης ομάδας πρωτοβουλίας του ΠΑΣΟΚ στη Ρόδο! Τότε ο Γιάννης Ζίγδης θεώρησε ότι έπρεπε να μιλήσει με έναν-έναν από εμάς. Μας καλούσε λοιπόν έναν-έναν στο σπίτι του γαμπρού του, του Χατζηκωνσταντή, ιδιοκτήτη του ιστορικού «Ίκαρου», που βρισκόταν στην οδό Ηρώων Πολυτεχνείου, νομίζω ότι λεγόταν Όθωνος και Αμαλίας τότε αυτή η οδός, και εκεί στη μεγάλη σάλα του σπιτιού, νεαροί εμείς μας έβαζε να κάτσουμε σ΄ ένα ψηλό σκαμπό, κι εκείνος στην πολυθρόνα με το σκούρο κοστούμι του και το κόκκινο γαρίφαλο στο πέτο, ο τεράστιος Ζίγδης, να απευθύνετε σε έναν- έναν και να λέει «τι πάτε να κάνετε…», κι εμείς ήμασταν τόσο αποφασισμένοι που βρίσκαμε το θάρρος να του απευθύνουμε πρόσκληση «ενωθείτε, του λέγαμε, η ισχύς εν τη ενώσει»… Ο Ζίγδης τότε είχε τεθεί ο ίδιος επικεφαλής συνδυασμού και προσπαθούσε από τη Ρόδο οι αγώνες του να βρουν ανταπόκριση σε όλη την Ελλάδα.

Από την άφιξη του Ανδρέα Παπανδρέου στο αεροδρόμιου Ρόδου με το Γιώργο Χιωτάκη, το Νίκο Χατζηγρηγορίου και άλλους

Πώς συνεχίσατε με την οργάνωση του ΠΑΣΟΚ στη Ρόδο;
Φτιάξαμε τοπικές οργανώσεις στον Αρχάγγελο, στο Παραδείσι, στα Τριάντα, και δύο τοπικές στην πόλη της Ρόδου: του Αγίου Ιωάννη και του Αγίου Νικολάου. Ενοικιάσαμε γραφεία επιβάλλοντας κομματικές εισφορές, και για να βγάζουμε και κάτι παραπάνω να τα προσθέτουμε, μαζεύαμε τα καψύλλια των μπουκαλιών του κρασιού που ήταν από μόλυβδο τότε και τα δίναμε στους χονδρέμπορους. Μέχρι τα σκουπίδια ψάχναμε να βρούμε μπουκάλια.

Η εποχή «Ζορμπά» τότε ήταν που άρχισε;
Επειδή ήμασταν άνθρωποι που μας άρεσε η διασκέδαση, στοχεύαμε να βλέπουμε και τους συντρόφους μας εκεί που πηγαίναμε, κι έτσι τόπος συνάντησης για εμάς έγινε ο «Ζορμπάς» που βρισκόταν χαμηλά στην Ηρώων Πολυτεχνείου, στ΄ αριστερά. Εκεί κάναμε και την πρώτη μας δημόσια πολιτική συγκέντρωση για να εκλέξουμε τους υποψήφιους βουλευτές μας. Εκεί στο κέντρο «Ζορμπάς» κάναμε τη μυστική ψηφοφορία με υποψήφιους τον Αλέξανδρο Παπαποστόλου, τον Αντώνη Γεωργιάδη, το Γιώργο Χιωτάκη, τον Κλεάνθη Ζερβό από την Κάλυμνο και το Μάρκο Νικολή από την Κω. Από τους πέντε υποψηφίους εκλέξαμε τους τέσσερις. Μάλιστα, εμείς της προσωρινής Επιτροπής στην οποία συμμετείχαμε εγώ, ο Βασίλης Αθανασίου, ο Γιώργος Ανδριωτάκης, ο Γιάννης Γιαννούλης, ο Νίκος Βασιλαράς, και ο Γιώργος Χιωτάκης, κατά τη διαδικασία της «αξιολόγησης» περάσαμε από συνέντευξη τους υποψηφίους για να δούμε κι από κοντά σε σχέση με το βιογραφικό τους, τον τρόπο και τη συμπεριφορά τους. Θυμάμαι λοιπόν το σκεπτικό του Ανδριωτάκη που είπε όταν προκρίναμε τους δύο «στον κοντό μπορούμε να φορέσουμε παπούτσια με λίγο τακούνι, να τον ψηλώσουμε, τον άλλο δεν μπορούμε να του αλλάξουμε γλώσσα για να έχει ευφράδεια». Κι έτσι βγάλαμε τον κοντό. Ας μη λέμε ονόματα τώρα, καταλαβαίνουμε.

Για τη συνάντηση στο νεκροταφείο να μου πείτε, που την οργανώνατε για να διαφύγετε!
To Φεβρουάριο του 1975, υπήρχε κίνδυνος να ξεσπάσει νέο πραξικόπημα. Ο Καραμανλής το επίμαχο βράδυ κοιμήθηκε σ΄ ένα κότερο στο Πασαλιμάνι. Εμείς της ΠΝΕ, είχαμε μαζευτεί στην καφετέρια του Γκραντ Οτέλ και συζητούσαμε την πολιτική κατάσταση, την πιθανότητα πραξικοπήματος και βέβαια το ότι θα μας μαζεύανε από τους πρώτους. Αν συνέβαινε αυτό που φοβόμασταν ότι θα συμβεί είχαμε δώσει ώρα συνάντησης τη 1 τη νύχτα, στο νεκροταφείο και συγκεκριμένα στον τάφο του Νικηφόρου Μανδηλαρά. Η πρόταση ήταν του Βαγγέλη Παυλίδη. Δεν χρειάστηκε να την υλοποιήσουμε.

Ακούγονται εξωπραγματικά αυτά! Για σήμερα τι λέτε; Η νέα Νομαρχιακή Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ, ζήτησε να μετακινηθεί το άγαλμα του Ανδρέα Παπανδρέου από το πάρκο στο Σαν Φραγκίσκο και να στηθεί στο κέντρο. Συμφωνείτε μ΄ αυτή την πρόταση;
Η ιστορία δεν παραγράφεται, είναι πολύ μεγάλο λάθος. Η θέση του αγάλματος του Ανδρέα Παπανδρέου είναι εκεί, στην πλατεία Ανδρέα Παπανδρέου και στο πάρκο Ανδρέα Παπανδρέου, στο σημείο που σηματοδοτεί τους αγώνες όλων των χρόνων που ακολούθησαν.