Στη Ρόδο θα μεταφερθεί η έκθεση για τα κεραμικά του ICARO

Κυριακή Πετρίδου

Ήδη το μουσείο Μπενάκη βρίσκεται σε επαφές με τοπικούς παράγοντες, όπως τονίζει ο Γιάννος Ιωαννίδης

Η παράδοση της Ρόδου στην κεραμική τέχνη και, βέβαια, τα περίφημα κεραμικά του Ιζνίκ που βρίσκονταν στη Λίνδο, αναμένεται να γίνουν ακόμα περισσότερo γνωστά με την έκθεση που διοργανώθηκε στο Μουσείο Μπενάκη από τις 28 Σεπτεμβρίου μέχρι και τις 19 Νοεμβρίου, την επιμέλεια της οποίας (σ.σ. όπως και τη διοργάνωση) έχει ο συμπατριώτης μας κ. Γιάννος Θ. Ιωαννίδης.

Είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε μαζί του και να ξεδιπλώσουμε, όσο γίνεται, τη μοναδική ιστορία που έχει η Ρόδος στην κεραμική τέχνη και τη σύνδεσή της με τα διασημότερα και σπανιότερα κεραμικά στον κόσμο, αυτά του Ιζνίκ. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς και από αυτό πόσο μπροστά ήταν η Ρόδος την εποχή εκείνη στο εμπόριο ακόμα και τη βιομηχανία, όπως επίσης ότι για τον κ. Ιωαννίδη η έκθεση αυτή αποτελεί κορυφαία στιγμή μίας πορείας που ξεκίνησε από την αγάπη του για τα κεραμικά μικρό παιδί στη Ρόδο.

Στο Μουσείο Μπενάκη εκτίθενται γύρω στα 320 αντικείμενα, όπως και αρχειακό υλικό το οποίο είναι όχι μόνο πολύ σπάνιο αλλά και πολύ συνδεδεμένο με τ’ αντικείμενα. Επίσης, εκείνο για το οποίο μας διαβεβαίωσε είναι ότι, αμέσως μετά το Μουσείο Μπενάκη, η έκθεση αυτή θα κατέβει στη Ρόδο, καθώς πρωτίστως αφορά τους ροδίτες. Ας μάθουμε μερικά πράγματα για την ιστορία της κεραμικής στη Ρόδο και το εργοστάσιο ΙΚΑΡΟΣ:

- Καταρχήν, πώς ξεκίνησε η δική σας ενασχόληση με αυτή την παράδοση που έχει η Ρόδος στα κεραμικά:
«Δύο πράγματα: Εγώ έχω μία πολύ μεγάλη αγάπη για τα κεραμικά και όταν λέω κεραμικά με μία πολύ ευρύτερη έννοια. Για τα κεραμικά τα Ισλαμικά, τα Ιταλικά και τα Ελληνικά, τα οποία στην Ελλάδα είναι είτε χρηστικά, κυρίως, είτε ξενόφερτα. Και φυσικά υπάρχει και ο ΙΚΑΡΟΣ. Αυτό είναι το πρώτο. Το δεύτερο είναι ότι μπορεί να μη μένω στη Ρόδο αλλά έχω πολύ μεγάλη σχέση και αγάπη για το νησί. Ο παππούς μου είναι Ροδίτης, είναι ο Σάββας ο Μαμαλίγκας, ο οποίος κλείνει και σε μερικές ημέρες τα εκατό, η αδελφή της μητέρας μου είναι η Αναστασία η Φώκιαλη. Έχω περάσει όλα μου τα καλοκαίρια στη Ρόδο».

-Το έναυσμα, δηλαδή, εδώ δόθηκε;
«Κοιτάξτε, ο Χατζηκωνσταντής έμενε δίπλα μας. Είχε πεθάνει, είχε σκοτωθεί, αλλά το εργοστάσιο ήταν ανοιχτό για κάποιους μήνες ακόμα και είχα πάει με τους γονείς μου και είχα αγοράσει ένα μικρό βάζο. Ήταν το πρώτο. Τώρα, μέσα στα κεραμικά τα οποία αγόραζα και έχω πολύ μεγάλη αγάπη, μεγάλωσα και μία συλλογή από κεραμικά του ΙΚΑΡΟΥ, η οποία επειδή για τον ΙΚΑΡΟ δεν έχουν γραφτεί πάρα πολλά πράγματα, ξέρετε, μαζί με τα αντικείμενα έψαχνα και πληροφορίες. Οι ροδίτες με βοήθησαν πολύ, πάρα πολύ. Μαζεύτηκαν, λοιπόν, πληροφορίες, “έδεσαν” την ιστορία και η ιστορία κάποια στιγμή έπρεπε να ειπωθεί. Δηλαδή, ποτέ η συλλογή δεν έγινε για να εκτεθεί ή για να γραφτεί ένα βιβλίο. Η συλλογή μεγάλωσε από μόνη της και κάποια στιγμή από μόνη της πήγε προς αυτή την κατεύθυνση. Έτσι ξεκίνησε πάντως».

-Για να μάθουν όσοι δεν γνωρίζουν την ιστορία του εργοστασίου ή τη μεγάλη παράδοση της Ρόδου στα κεραμικά, ποιος ήταν αντίκτυπος τότε; Ποια η αξία αυτών που παράγονταν στη Ρόδο; Μπορείτε να μας δώσετε μια εικόνα;
«Να σας πω πολύ γρήγορα την ιστορία: Η Ρόδος είναι διάσημη για τα κεραμικά της Λίνδου τα οποία ήταν τα κεραμικά του Ιζνίκ. Στην αρχή φτιάχνονταν για τον Σουλτάνο και πολύ υψηλόβαθμους αξιωματούχους, από το 1500 μέχρι τέλος του 15^ου αιώνα, μέχρι το 1550-1560. Μετά, τα κεραμικά αυτά άρχισε και τ’ αποκτούσε κόσμος ο οποίος ήταν έμποροι, είχαν μία υψηλή θέση μέσα στην κοινωνία. Πολλοί από τους Λίνδιους οι οποίοι είχαν χρήματα, άρχισαν και αγόραζαν από αυτά τα κεραμικά. Αυτά, λοιπόν, τα κεραμικά που υπήρχαν στη Λίνδο-και εξακολουθούν να υπάρχουν κάποια-για τα οποία η Ρόδος γενικότερα είναι διάσημη γιατί είχε τόσο μεγάλη ποσότητα που κάποιοι από τους εμπόρους και τους συλλέκτες νόμιζαν ότι είναι ροδίτικα και τα έλεγαν ροδιακά».

Συνεχίζοντας, ο κ. Ιωαννίδης αναφέρει ότι, όταν ήρθαν οι Ιταλοί, μέσα στη λογική της ανάπτυξης, φτιάχτηκαν κάποιες εταιρίες. Ο ΙΚΑΡΟΣ είχε τη λογική να αντιγράψει αυτά τα κεραμικά τα τόσο περιζήτητα τα οποία υπήρχαν στη Λίνδο. Κάποιοι από τους Ιταλούς νόμιζαν ότι ήταν ροδίτικα, ότι τα έφτιαχναν εδώ, παρ’ όλο που είχαν ήδη δημοσιευτεί κάποιες μελέτες και από τους Έλληνες αλλά και από τους Ιταλούς που έλεγαν ότι μάλλον δεν είναι ροδίτικα και ότι πρέπει να είναι τούρκικα.

Λοιπόν, θέλησαν να αντιγράψουν αυτά τα κεραμικά. Έτσι δημιουργήθηκε η ιταλική Εταιρία I.C.A.R.O. τον Δεκέμβριο του 1928. Παρ’ όλα αυτά, δύο χρόνια νωρίτερα έχουν ξεκινήσει οι προεργασίες. Το 1926, λοιπόν, μαζεύονται κάποιοι αρχαιολόγοι, ο Διευθυντής του αρχαιολογικού μουσείου και κάποιοι άλλοι καθηγητές και λένε «παιδιά ν’ αντιγράψουμε τα κεραμικά». Ήταν στη μεγαλύτερη και πιο σημαντική σχολή κεραμικής που υπάρχει στον κόσμο, που βρίσκεται στην Ιταλία…Στις αρχές του 1928 μέσα στην Παλιά Πόλη, στη Μουσουλμανική συνοικία, φτιάχτηκε το εργαστήριο εκεί και όταν ξεκίνησε η Εταιρία και άρχισαν να πουλάνε και δούλεψε το όλο το εγχείρημα, το 1932 μεταφέρθηκαν στο κτίριο της αρχής της οδού Ιπποτών, που ήταν και η έδρα μέχρι και το 1944. Έτσι ξεκίνησε όλη η ιστορία του ΙΚΑΡΟΥ.

Το 1930 ως δεκαετία, τα κεραμικά αυτά έχουν αρχίσει και γίνονται γνωστά, η Ιταλική περίοδος του εργοστασίου ακμάζει, γίνονται πολλές εξαγωγές, ειδικά το 1930 με 1935 και ο ΙΚΑΡΟΣ έχει εδραιωθεί. Το 1944 το εργοστάσιο βομβαρδίζεται από τους Εγγλέζους και οι Ιταλοί μετά το πηγαίνουν εκεί που υπήρχε και κατά την Ελληνική περίοδο, κοντά στο νεκροταφείο του Αγίου Δημητρίου.

Ο Χατζηκωνσταντής ο οποίος ήταν συνεργάτης του Κοφίνο, δεν είχε σχέση με τον ΙΚΑΡΟ, ερχόταν σε γενικές συνελεύσεις. Άρχισε σιγά-σιγά να γνωρίζει την Εταιρία και στην πρώτη ελληνική γενική συνέλευση, εμφανίζεται ως ο μεγαλομέτοχος. Από εκεί και πέρα, εξαγοράζει όλο το μετοχικό κομμάτι, γίνεται ο μόνος ιδιοκτήτης και αρχίζει η Ελληνική περίοδος…

-Ήταν το ίδιο επιτυχημένη η Ελληνική περίοδος;
Η πρώτη περίοδος το τέλος της δεκαετίας του ’40, όλη τη δεκαετία του ’50 και αρκετά χρόνια τη δεκαετία του ‘60 είναι πολύ πετυχημένη. Δουλεύει όλο και περισσότερος κόσμος, γίνονται εξαγωγές παντού, η διαδικασία που ακολουθείται είναι ίδια και η ποιότητα των αντικειμένων είναι πολύ καλή. Πάρα πολλά παιδιά τα οποία τελειώνουν το σχολείο στα 13 και ξεκινούν στον Χατζηκωνσταντή ο οποίος είχε φτιάξει ένα οικογενειακό περιβάλλον, ήταν καλός εργοδότης, και πάει καλά.

Μετά τα μέσα του 1965 αρχίζουν και έχουν τα πρώτα οικονομικά προβλήματα: Έχει στηριχθεί σε δάνεια, αυτό είναι το πρώτο κομμάτι. Το δεύτερο είναι ότι ο ανταγωνισμός γίνεται πολύ πιο έντονος γιατί δημιουργούνται, και καλώς, πολλά εργοστάσια ή εργαστήρια από τεχνίτες που δούλευαν στον ΙΚΑΡΟ και όλοι, πάνω-κάτω, αντέγραφαν το ίδιο πράγμα. Αντέγραφαν τα θέματα του Ιζνίκ. Και το χειρότερο, αν μπορεί κάποιος να το πει, είναι ότι είχε αρχίσει να έχουμε στη Ρόδο πολλές εισαγωγές από την Κίνα και την Τουρκία, που σημαίνει ότι σαν κόστος τα αντικείμενα αυτά είναι πολύ φθηνότερα και για να επιβιώσουν τα ντόπια κεραμουργεία αναγκάζονται και αυτά να βρουν τρόπους να μειώσουν το κόστος»

»Η δεκαετία του ’70 δεν είναι καλή. Δεν είναι καλή γιατί η Εταιρία δεν μπορεί εύκολα να βγάλει λεφτά-κυρίως προς τα τέλη του ’70 και τη δεκαετία του ‘80. Προς τα τέλη, λοιπόν, της δεκαετίας του ‘70 η Εταιρία είναι ζημιογόνα, προσπαθεί να μειώσει το κόστος και να έχει μεγαλύτερη παραγωγή, άρα δίνει έμφαση στην ποσότητα κυρίως και όχι στην ποιότητα.. Προσπαθεί (σ.σ. ο Χατζηκωνσταντής) να πουλήσει την Εταιρία, γίνεται το ατύχημα το 1987 και το 1988 τα παιδιά του το κλείνουν. Η Ελληνική περίοδος η πρώτη του ΙΚΑΡΟΥ, από το 1948 μέχρι και το 1955 αλλά και από το 1955 μέχρι το 1965 που καλλιτεχνικός Διευθυντής του εργοστασίου είναι ο Νάσος ο Μυλωνάς, είναι η καλύτερη περίοδος».

-Πόσο μπορεί να κοστίζει σήμερα ένα αυθεντικό κεραμικό αντικείμενο Ιζνίκ; Τα αναζητούν συλλέκτες, έχουν αξία ή υπάρχουν πάρα πολλά;
«Είναι πολύ δύσκολη η απάντηση. Τα Ιζνίκ είναι τα πιο περιζήτητα κεραμικά που υπάρχουν αυτή τη στιγμή. Πρώτα απ’ όλα, όλα τα μεγάλα Μουσεία έχουν δικές τους αίθουσες. Η Λίνδος είχε πάρα πολλά κομμάτια. Το 1800-1865 ένας Γάλλος Αρχαιολόγος, ο Σάλτσμαν ο οποίος είναι στη Ρόδο γιατί κάνει ανασκαφές μαζί με τον Σερ Άλφρεντ Μπιλιότι στην Κάμειρο, αγοράζει 460 κεραμικά Ιζνίκ από τη Λίνδο!

Ένα Ιζνίκ ξεκινάει από 5000 ευρώ και μπορεί να φθάσει το μισό εκατομμύριο, το ένα εκατομμύριο ευρώ. Έχει πάρα πολύ μεγάλη διαφορά εάν είναι του 1600, του 1550, όπως και το θέμα που απεικονίζει. Άρα, είναι κάτι πολύ σχετικό στο κομμάτι της τιμολόγησης»…

-Αυτά της Ρόδου ήταν πιστά αντίγραφα;
«Τα αντίγραφα ήταν τρομερά πιστά και μάλιστα η διαδικασία ήταν πάρα πολύ αυστηρή. Δηλαδή: Υπήρχε μία πολύ συγκεκριμένη Επιτροπή η οποία αποτελείτο από ένα άτομο από την κυβέρνηση των Νήσων, ένα από τους μετόχους και ένας τρίτος ο οποίος ενέκρινε τα θέματα τα οποία ζωγράφιζαν. Δεν μπορούσε κανένας να κάνει οτιδήποτε θέλει και τα θέματα τα οποία ζωγράφιζαν, ειδικά τα πρώτα χρόνια, ήταν ακριβή αντίγραφα των κεραμικών Ιζνίκ που έβρισκαν στη Λίνδο. Γιατί μόνο από εκεί μπορούσαν να έχουν τη θεματολογία. Μιλάμε, λοιπόν, για θέματα τα οποία είχαν να κάνουν κυρίως με λουλούδια, με καράβια-ήταν αγαπημένο θέμα των Λινδίων-από αρχαίες τριήρεις μέχρι και πιο πρόσφατα ιστιοφόρα. Μιλάμε για θέματα τα οποία είχαν να κάνουν με ζώα, με ελάφια, με κυνήγια, και για θέματα τα οποία έχουν να κάνουν με ανθρώπους».

-Ανάμεσά τους υπήρχαν και πιάτα με Δωδεκανησιακά θέματα…
«Το 1930 οτιδήποτε φτιάχνεται περνάει από την Επιτροπή και είναι ακριβές αντίγραφο του Ιζνίκ κι αυτό συνεχίζει για όλη τη διάρκεια της Ιταλικής περιόδου. Το 1933, ένας από τους σχεδιαστές που υπάρχουν και μετά γίνεται και καλλιτεχνικός διευθυντής, παίρνει μία κατεύθυνση από την Εταιρία, εκτός από τα Ισλαμικά θέματα που αντιγράφουν, να εμπλουτίσει τα σχέδια. Είναι πολύ καλός σχεδιαστής, σπουδαγμένος στη Βιέννη, γλυπτική, ζωγραφική και κεραμική. Έρχεται, λοιπόν, ο συγκεκριμένος άνθρωπος και προσπαθεί να βάλει το τοπικό στοιχείο μέσα στην παραγωγή του ΙΚΑΡΟΥ.

Άρα, εκτός απ’ όλα αυτά που συνεχίζουν να κάνουν, έρχεται να κάνει και τρία-τέσσερα άλλα πράγματα: Φτιάχνει τις οκτώ γυναικείες φιγούρες με τις παραδοσιακές φορεσιές της Δωδεκανήσου, αντιγράφει σε πλακάκια και σε πιάτα την εικόνα της Παναγίας της Φιλερήμου η οποία θεωρείται ότι είναι του 13ου αιώνα και ήτανε η προστάτιδα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Μάλτας. Φτιάχνουν την Αφροδίτη της Ρόδου, αυτά είναι τα βασικά και κάποια άλλα θέματα…Και βέβαια, κάποια από τα θέματα που υπάρχουν στην έκθεση και στο βιβλίο και κάποιος μπορεί να δει, είναι και ειδικές παραγγελίες, δηλαδή για παράδειγμα υπάρχουν κεραμικά ΙΚΑΡΟΥ Ρόδου τα οποία έχουν το σύμβολο του Ιερού Λόχου πάνω, είναι ειδική παραγγελία κάποιου Ιερολοχίτη. Υπάρχουν σερβίτσια για το ξενοδοχείο των «Ρόδων», υπάρχει ένα πλακάκι το οποίο έχει το Καστέλο και υπογραφή από κάτω του Καμπιόνι που ήταν ο Διοικητής των Νήσων το 1943».

-Τι αξία έχουν αυτά;
«Είναι πολύ σχετικό, δεν είναι σαν τα Ιζνίκ, δεν είναι κάτι το οποίο κάνει χιλιάδες ευρώ. Είναι περισσότερο η σπανιότητά του. Το σίγουρο είναι ότι δεν μπορείς να τα συγκρίνεις με τα Ιζνίκ».

-Τέλος, είναι στα σχέδιά σας να «κατέβει» η έκθεση στη Ρόδο ή να έχουμε κάποια σχετική εκδήλωση εδώ;
«Η έκθεση θα έπρεπε να γίνει στη Ρόδο! Αφορά κυρίως τους ροδίτες. Έτυχε και ξεκινάει από την Αθήνα. Μπορώ να σας το πω με πολύ μεγάλη σιγουριά ότι η έκθεση θα κατέβει στη Ρόδο για κάποιους μήνες και σύντομα. Είμαστε σε συζητήσεις με διάφορους φορείς για να μπορέσουμε να καταλήξουμε και να την κατεβάσουμε ακριβώς μετά το Μπενάκη. Γιατί, οι πρώτοι που πρέπει να δουν τα εκθέματα θεωρώ είναι οι ροδίτες».