Λέρος: Η μαγεμένη βασιλοπούλα των Δωδεκανήσων

Rodiaki NewsRoom

Όπως ο σύντομος διάδρομος προσγείωσης του αεροδρομίου της Λέρου κρύβεται πολύ καλά ανάμεσα στους λόφους και στη θάλασσα, καθιστώντας δύσκολη την εύρεση του, έτσι και το μεγαλύτερο μέρος της γοητείας του νησιού βρίσκεται καλά κρυμμένο ανάμεσα στην Κάλυμνο και στη Πάτμο, με τους ξένους να επισκέπτονται το νησί ενάντια στις δυσκολίες προκειμένου να ανακαλύψουν αυτή τη γοητεία.

Από την αρχή τη περιήγησης ο προσανατολισμός στην Λέρο δεν είναι εύκολος. Αρκετοί κολπίσκοι διεισδύουν βαθιά στο κύριο μέρος του νησιού, δημιουργώντας διακλαδώσεις, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις μπερδεύουν τον περιηγητή. Μάλιστα, πολλές περιοχές του νησιού περιέχονται η μία μέσα στην άλλη, με αυτές τις συνενώσεις να εκτείνονται από τη μία πλευρά του νησιού στην άλλη. Μόνο ένα σταθερό σημείο εμφανίζεται σχεδόν πάντα στο μάτι του επισκέπτη και δεν είναι άλλο από το κάστρο της Λέρου ή αλλιώς από το Κάστρο του Παντελίου.

Το επιβλητικό κάστρο της Λέρου (Κάστρο Παντελίου) δεσπόζει σε ύψος 150 περίπου μέτρων πάνω από την πρωτεύουσα του νησιού, τον Πλάτανο. Άλλωστε, υπάρχει ήδη από την αρχαιότητα σε εκείνη τη τοποθεσία παρατηρητήριο, ενώ κατά τη βυζαντινή περίοδο λειτουργεί για πρώτη φορά το κάστρο ως φρούριο. Στη συνέχεια, οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη, οι οποίοι από το 1209 έως το 1522 κυριαρχούν μέσω της Ρόδου σε όλα τα Δωδεκάνησα, επεκτείνονται και στη Λέρο. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αρχικά οι Ιταλοί και μετέπειτα οι Βρετανοί οχυρώνονται στο κάστρο της Λέρου. Εν τέλει οι Γερμανοί βομβαρδίζουν το κάστρο στη διάρκεια του πολέμου και στη συνέχεια ανοικοδομούν τα τείχη του.

Στον προαύλιο χώρο του κάστρου βρίσκεται η παλαιά μονή της Παναγίας του Κάστρου, με τη θαυμαστή εικόνα της Παναγίας να αποτελεί τη πολυτιμότερη περιουσία της μονής, καθώς η ιστορία της χαρακτηρίζεται από μια αδιάκοπη κίνηση. Σύμφωνα με τη παράδοση, κατά τη διάρκεια της Εικονομαχίας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία (726-843 μ.Χ.), η θάλασσα ξέβρασε στην ακτή του νησιού μια εικόνα της Παναγίας και έκτοτε φυλάχθηκε σε μια εκκλησία ενός χωριού της Λέρου. Περίπου στο 1300, η εικόνα βρέθηκε ξαφνικά εντός του κάστρου του νησιού.

Συγκεκριμένα, ένα πρωινό ο διοικητής του κάστρου βρήκε την εικόνα μέσα στη πυριτιδαποθήκη ανάμεσα σε καιόμενες λαμπάδες. Τότε ο διοικητής διέταξε να επιστραφεί αμέσως η εικόνα στην εκκλησία του χωριού, ωστόσο το επόμενο πρωί η εικόνα βρισκόταν πάλι στη πυριτιδαποθήκη του κάστρου. Ο Καθολικός σταυροφόρος αποδέχτηκε το ορθόδοξο θαύμα και επέτρεψε στους Λεριούς να οικοδομήσουν μια εκκλησία εντός του κάστρου προς τιμήν της Παναγίας.

Μια εξαιρετική ξενάγηση
Ακριβώς πίσω από την εκκλησία εκπληρώθηκε ένα όνειρο ζωής για τον Γεώργιο, ο οποίος μεγάλωσε στις ΗΠΑ και ήθελε να σπουδάσει Θεολογία. Οι γονείς του, ωστόσο, θεώρησαν ότι η Θεολογία είναι ασύμφορο επάγγελμα για τον γιο τους και έκτοτε εργάστηκε σε μεγάλες εφοπλιστικές εταιρείες.

Όταν ήρθε στη Λέρο, ωστόσο, η μοίρα του Γεωργίου άλλαξε ριζικά, καθώς έγινε επιμελητής του μικρού μουσείου βυζαντινών εικόνων στο κάστρο. Εκεί, τώρα, ο Γεώργιος εξηγεί στους επισκέπτες παθιασμένα όλες τις εικόνες της έκθεσης και τους εκπλήσσει με τις ερμηνείες του, οι οποίες δεν έχουν ξανακουστεί ποτέ πριν. Μάλιστα, έχει φωτογραφίσει όλους τους ‘‘θησαυρούς’’ του, έχει μεγεθύνει στο tablet του τις εικονικές λεπτομέρειες για τους άμεσα ενδιαφερόμενους και πραγματοποιεί τη ξενάγηση σε άπταιστα Αγγλικά.

Μια παρόμοια καλή ξενάγηση θα ήταν επίσης επιθυμητή στο παρεκκλήσι της Αγίας Ματρώνας-Κιουράς στη βόρεια πλευρά του νησιού, το οποίο περιέχει μοναδικά έργα ιερής τέχνης από όλη την Ελλάδα. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της χούντας, και συγκεκριμένα κατά τη περίοδο 1968-70, στα κοντινά στρατόπεδα της Λέρου οι πολιτικοί κρατούμενοι δημιούργησαν τοιχογραφίες. Μέσα από διάφορα έργα, όπως εκείνα του Ιησού που απεικονίζεται ως πονεμένος άνθρωπος και της πενθούσας Μαρίας, η βαθύτερη προσωπική δυστυχία κραυγάζει, ενώ οι παραστάσεις έχουν ένα ισχυρό εξπρεσιονιστικό αποτέλεσμα και δείχνουν στοιχεία από τον διάσημο Γερμανό καλλιτέχνη, τον Ernst Barlach.

Ασταθή χρόνια
Στον Πλάτανο, την πρωτεύουσα του νησιού, μερικές επιβλητικές βίλες εξακολουθούν να θυμίζουν τη καλύτερη περίοδο του νησιού, και συγκεκριμένα τα χρόνια μεταξύ 1880 και 1912. Τότε η Αίγυπτος και τα Δωδεκάνησα αποτελούν ακόμα μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα πολλοί Λεριοί να αποκτούν εκείνη τη περίοδο περιουσία μέσω του εμπορίου στο Νείλο. Άλλωστε, εκείνη την εποχή υπάρχει ακόμα ακτοπλοϊκή γραμμή που συνδέει την Αλεξάνδρεια με την Κωνσταντινούπολη, με ενδιάμεση στάση αυτή της Λέρου.

Το 1912, τα Δωδεκάνησα περνούν στον έλεγχο των Ιταλών, οι οποίοι καθιστούν το νησιωτικό σύμπλεγμα ως παράταιρο σώμα μεταξύ της απελευθερωμένης Ελλάδας και της νεοαναδυόμενης Τουρκίας. Μάλιστα, οι Ιταλοί επιλέγουν τη Λέρο για τη δημιουργία μιας εκ των κύριων ναυτικών βάσεων τους και δημιουργούν στη περιοχή Λακκί μια πρότυπη ιταλική πόλη, το Πόρτο Λάγκο. Οι σημερινοί φαρδιοί δρόμοι του μικρού λιμανιού σε συνδυασμό με πολλά κτίρια από την ιταλική περίοδο μας υπενθυμίζουν επίσης την εποχή εκείνη.

Εκείνη τη περίοδο ορισμένες περιοχές της Λέρου αντιγράφουν το ανατολίτικο στυλ που κυριάρχησε στην ιταλοκρατούμενη Ρόδο, ωστόσο οι περισσότερες περιοχές του νησιού αποτελούν έναν πειραματικό χώρο για τη δημιουργία ενός «διεθνούς στυλ», του οποίου οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι ήταν αρχιτέκτονες όπως οι Le Corbusier, Mies van der Rohe και Walter Gropius.

Τυπικά χαρακτηριστικά του «διεθνούς στυλ» που βρίσκονται στο Λακκί αποτελούν, για παράδειγμα, το δημοτικό κινηματοθέατρο της περιοχής, το πρώην "Hotel Roma", το δημαρχείο και η καθολική εκκλησία. Κύρια στοιχεία εκείνων των κτιρίων είναι η απομάκρυνση από τον ιστορικισμό, η ριζική απλοποίηση της μορφής, η απόρριψη της διακόσμησης, καθώς και η χρήση του γυαλιού, του χάλυβα και του σκυροδέματος.

Στρατώνες και κλινική
Πέρα από το εσωτερικό της περιοχής, οι Ιταλοί οικοδομούν και γύρω από το Λακκί. Συγκεκριμένα, κτίζουν πολλούς μεγάλους στρατώνες και κατασκευάζουν εκτεταμένες υπόγειες στοές, δημιουργώντας το περιβόητο «Μουσείο Τούνελ», το οποίο ο περιηγητής αξίζει σε κάθε περίπτωση να επισκεφτεί. Η τοποθεσία είναι γεμάτη με θύματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ στο ρημαγμένο προαύλιο του «Τούνελ» θα βρει κανείς ένας πολύ πρώιμο μοντέλο του πολεμικού αεροσκάφους Starfighter.

Το μουσείο αφηγείται την ιστορία με σημείο αφετηρίας το έτος 1943. Τότε, μετά το θάνατο του Μουσολίνι και την προσχώρηση των ιταλικών στρατευμάτων στο πλευρό της Αντάντ, οι Βρετανοί εδραιώνονται στη Λέρο. Η πολεμική αεροπορία της Γερμανίας βομβαρδίζει το νησί για 52 ημέρες, με το Κοιμητήριο της Βρετανικής Κοινοπολιτείας στη Λέρο να καταθέτει ακόμα και σήμερα ως μάρτυρας των θυμάτων από το βομβαρδισμό. Συγκεκριμένα, εντός του Βρετανικού Νεκροταφείου της Λέρου βρίσκονται 183 πεσόντες από τη Μεγάλη Βρετανία, τον Καναδά και τη Νότια Αφρική.
Οι στρατώνες συνέχισαν να χρησιμοποιούνται για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ακόμα, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα, η Λέρος χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας για τους κομμουνιστές. Μάλιστα, το 1957, πολλά από αυτά τα στρατόπεδα μετετράπησαν σε ένα ενιαίο συγκρότημα που αποτέλεσε εκείνη τη περίοδο τη μεγαλύτερη ψυχιατρική κλινική στην Ελλάδα. Μάλιστα, αυτή η κλινική αποτέλεσε το σημαντικότερο εργοδότη του νησιού, καθώς την εποχή εκείνη 800 κάτοικοι του νησιού απασχολούνταν για τη φροντίδα έως και 3200 ασθενών.

Μετά την αποκάλυψη των απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης των ασθενών, όπως ανέφεραν τότε διεθνή μέσα ενημέρωσης της εποχής, η κλινική εν τέλει προσαρμόστηκε στα σύγχρονα δεδομένα. Σήμερα ο μέγιστος αριθμός που φιλοξενείται στη κλινική της Λέρου ανέρχεται στους 700 ασθενείς, εκ των οποίων οι περισσότεροι επιβλέπονται σε μικρές ομάδες εκτός της κλινικής. Μάλιστα, οι ασθενείς γίνονται άμεσα αντιληπτοί από οποιονδήποτε ταξιδιώτη, διότι είναι οι πιο φιλικοί άνθρωποι του νησιού και δε θα διστάσουν σε καμία περίπτωση να τον καλωσορίσουν εγκάρδια

Μπάνιο στα Άλιντα
Το Λακκί μπορεί να δείχνει ναι μεν σαν ένα παράταιρο σώμα εντός του νησιού, ωστόσο οι καλύτερες διακοπές στη Λέρο γίνονται στην άλλη πλευρά του νησιού, τη πλευρά δηλαδή που βλέπει απέναντι από τη Μικρά Ασία. Άλλωστε τα σπίτια του Πλάτανου, της πρωτεύουσας του νησιού, φαίνονται λες και κυλούν στις δύο πλευρές ενός διάσελου με κατεύθυνση προς τα κάτω: Από τη μία πλευρά έχουμε το παραθαλάσσιο χωριό Παντέλι, όπου ο παραθεριστής κάνει το θαλασσινό του μπάνιο ανάμεσα σε σκάφη και απολαμβάνει το φρέσκο ψάρι του στα παραθαλάσσια τραπέζια, και από την άλλη πλευρά έχουμε το δεύτερο λιμάνι της Λέρου, την Αγία Μαρίνα.

Μάλιστα, το αρχαιολογικό μουσείο εκείνης της περιοχής έχει κλείσει εδώ και χρόνια, αλλά σε αυτή τη περίπτωση αυτό δεν αποτελεί το πραγματικά λυπηρό γεγονός, αλλά το ότι η Λέρος δεν έχει σχεδόν τίποτα να προσφέρει από την αρχαία εποχή στον επισκέπτη. Ακόμα και οι λίγοι εναπομείναντες τοίχοι ενός κάποτε περήφανου ναού της Άρτεμης αποδείχθηκαν ύστερα από σύντομες έρευνες πως αποτελούν απομεινάρια ενός αρχαίου πύργου σκοπιάς.

Στα Άλιντα σηματοδοτείται ένα από τα δύο τελικά σημεία του ευρύτερου κόλπου της περιοχής, όπου βρίσκονται και τα περισσότερα από τα μικρότερα παραθαλάσσια θέρετρα. Μια μακρά αλλά συνάμα στενή παραλία με βότσαλα περιβάλλει ολόκληρο το παραλιακό δρόμο, με θέα τις ταβέρνες του Πλάτανου και με το κάστρο της Λέρου (Κάστρο Παντελίου) κυριολεκτικά να ακτινοβολεί μπροστά στα μάτια του ταξιδιώτη τα βράδια- ένα φανταστικό θέαμα!

Η αμμουδερή παραλία στην άλλη πλευρά του νησιού, και συγκεκριμένα στον κόλπο της Γούρνας, είναι πολύ πλατύτερη από την παραλία στα Άλιντα. Ωστόσο, τα ξενοδοχεία λείπουν σε αυτή την περιοχή και μόνο μερικά δωμάτια και διαμερίσματα είναι διαθέσιμα προς ενοικίαση.

Στη βόρεια πλευρά του κόλπου υπάρχει ένα βραχώδες νησάκι, στο οποίο βρίσκεται το λευκό παρεκκλήσι του Αγίου Ισίδωρου, μια εικόνα που παραπέμπει στο πολύ διάσημο νησάκι της Βλαχέρνας στην Κέρκυρα, καθώς και τα δύο νησάκια είναι συνδεδεμένα με την "ηπειρωτική χώρα" μέσω ενός φράγματος, το οποίο μάλιστα είναι συχνά βρεγμένο από το σκάσιμο των κυμάτων πάνω σε αυτό. Ακόμα, στη νότια πλευρά του κόλπου ο δρόμος τελειώνει μπροστά στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, το οποίο βρίσκεται τοποθετημένο ακριβώς δίπλα από τη θάλασσα.

Στο εσωτερικό του σώζονται δύο παλιές τοιχογραφίες: Μια απεικόνιση της Παναγίας από τον 14ο ή τον 15ο αιώνα, καθώς και μια απεικόνιση του Αι Γιώργη του Καβαλάρη από τον 17ο αιώνα. Ακόμα, η Λέρος προσφέρει όλο και συχνότερα στον περιηγητή μικρές λιχουδιές, ώστε να βιώσει μοναδικές γαστρονομικές απολαύσεις στις διακοπές του.

Μετάφραση του Χρήστου Γιαννούτσου από άρθρο της εφημερίδας Griechenland Zeitung, φοιτητή του Τμήματος Ξένων Γλωσσών,
Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα.