Μεσαιωνολόγιο: «Τα Αθέατα του Βυζαντίου»

Rodiaki NewsRoom

Άννα Αχιολά
info@medievalfestival.gr

ΠΑΡΑΞΕΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ …
Τα κείμενα των συγγραφέων της βυζαντινής περιόδου βρίθουν από «ασήμαντες» λεπτομέρειες. Πολλές από αυτές παρουσιάζουν ιστορικό ενδιαφέρον γιατί φωτίζουν τα ιστορικά γεγονότα από μια διαφορετική γωνία. Ορισμένες λεπτομέρειες μας ξαφνιάζουν με την παραδοξότητά τους, άλλες πάλι ανατρέπουν την επίσημη άποψη για μεγάλες προσωπικότητες, ενώ κάποιες άλλες απλώς προκαλούν το γέλιο ή ακόμα και τη φρίκη. Εστιάζοντας σε μια τέτοιου είδους προσέγγιση, η έρευνα που παρουσιάζεται στο συλλογικό έργο: «Η άγνωστη πλευρά του Βυζαντίου» ρίχνει «αδιάκριτες» ματιές στην ιστορία, κάτι που ίσως να μην είναι πολύ «αξιοπρεπές», αλλά οπωσδήποτε παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον!

Το αυτοκρατορικό αξίωμα και οι... κίνδυνοι του επαγγέλματος
Στο Βυζάντιο από τους 88 αυτοκράτορες που βασίλευσαν από το 330 ως το 1453 μόνο οι μισοί πέθαναν από φυσικά αίτια. Σε αυτούς, μάλιστα, δεν συμπεριλαμβάνονται όσοι δεν άσκησαν ποτέ την εξουσία ή ήταν συμβασιλείς. Οι υπόλοιποι δολοφονήθηκαν ή σκοτώθηκαν ύστερα από εξέγερση ή εκθρονίστηκαν και ακρωτηριάστηκαν, ή βασανίστηκαν με άλλον τρόπο. Για παράδειγμα, 5 πέθαναν έπειτα από το μαρτύριο της τύφλωσης. Πολλοί υποχρεώθηκαν να κλειστούν σε μοναστήρι και μόνο 5 έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Στους αυτοκράτορες που «ατύχησαν» δεν περιλαμβάνονται οι βασιλόπαιδες που ευνουχίστηκαν για να μη διεκδικήσουν τον θρόνο. Υπολογίζεται, λοιπόν, ότι πάνω από το 1/3 των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου πλήρωσε βαρύτατο τίμημα για τον θρόνο. Ωστόσο, ποσοστιαία στην εξόντωση αυτοκρατόρων προηγούνται οι Ρωμαίοι, αφού από τον Αύγουστο ως τον Διοκλητιανό (27 π.Χ.–305 μ.Χ.) δολοφονήθηκαν περισσότεροι από τους μισούς.

Οι παγίδες της διαδοχής
Με το πέρασμα του χρόνου καθιερώθηκε η συνήθεια να ανακηρύσσεται διάδοχος του θρόνου εκείνος ο γιος του αυτοκράτορα που είχε γεννηθεί πρώτος στην Πορφύρα, που οι τοίχοι της ήταν ντυμένοι με μεταξωτό ύφασμα βαμμένο στο κόκκινο χρώμα της πορφύρας. Πολλές φορές ξεσπούσαν αντιζηλίες ανάμεσα στον πορφυρογέννητο διάδοχο και στα άλλα αδέλφια του, τα οποία ήταν συχνά μεγαλύτερα, γεννημένα πριν ο πατέρας τους ανακηρυχθεί αυτοκράτορας. Οι αντιζηλίες ήταν πιο έντονες όταν οι άλλοι γιοι του αυτοκράτορα ήταν ετεροθαλείς, αφού πολλοί αυτοκράτορες είχαν παιδιά από προηγούμενους γάμους.

Πολλές φορές, ο υποψήφιος για το ανώτατο αξίωμα τέλειωνε τη ζωή του στη φυλακή, στην απομόνωση, αφού προηγουμένως είχε υποβληθεί σε βασανιστήρια, που περιλάμβαναν συχνά την τύφλωση, το κόψιμο της γλώσσας ή της μύτης, ή και άλλα χειρότερα. Ένας αδελφός εκθρονισμένος που του επέτρεπαν να απομονωθεί για πάντα σε κάποιο μακρινό μοναστήρι, για να περάσει την υπόλοιπη ζωή του σαν καλόγερος, με προσευχές και νηστείες, έπρεπε να θεωρείται τυχερός.

Οι Ευνούχοι και οι... “Βαρβάτοι”
Τις ανώτερες και εμπιστευτικές θέσεις της διοίκησης στο Βυζάντιο τις καταλάμβαναν συχνά ευνούχοι. Οι ευνούχοι δεν ήταν δυνατόν να έχουν απογόνους, ώστε για χάρη τους να ραδιουργούν. Ωστόσο, ένας άγραφος αλλά απαράβατος νόμος τούς εμπόδιζε να καταλάβουν το υπέρτατο αξίωμα του αυτοκράτορα, προφανώς γιατί στην περίπτωση αυτή δεν ήταν δυνατόν να αγνοηθεί το δικαίωμα της κληρονομικότητας στην αυτοκρατορική εξουσία.

Ο αυτοκράτορας περιστοιχιζόταν καθημερινά από δεκάδες υπηρέτες, συνήθως ευνούχους, υπήρχαν όμως και οι μη ευνούχοι, οι «βαρβάτοι». Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν επιφορτισμένοι με την ασφάλειά του. Ήταν οι σπαθάριοι, οι πρωτοσπαθάριοι, οι σπαθαροκουβικουλάριοι, οι κανδιδάτοι, οι σπαθαροκανδιδάτοι. Οι πριμικήριοι ήταν προϊστάμενοι των διάφορων υπηρεσιών, οι κουβικουλάριοι ήταν υπηρέτες του υπνοδωματίου, οι νιψιστάριοι βοηθούσαν τον αυτοκράτορα να νιφτεί, οι μανδάτορες ήταν οι αγγελιαφόροι του, οι σιλεντιάριοι ήταν οι κλητήρες του, οι οστιάριοι ήταν θυρωροί που έλεγχαν όσους έμπαιναν στην αίθουσα ακροάσεων, οι μάγιστροι ήταν οι σύμβουλοί του και οι στράτορες φρόντιζαν τους βασιλικούς στάβλους.

Η ποινικοποίηση της... πονηρής σκέψης
Ο ευνούχος Ευτρόπιος, ο οποίος για ένα διάστημα είχε την πραγματική εξουσία ως επίτροπος του ανήλικου και άβουλου αυτοκράτορα Αρκάδιου, εξέδωσε έναν νόμο που άφησε εποχή. Σύμφωνα με αυτόν, όσοι συνωμοτούσαν εναντίον κάποιου από τους αξιωματούχους του βασιλικού οίκου τιμωρούνταν με θάνατο και δήμευση της περιουσίας τους. Και το σημαντικότερο: η σκέψη και μόνο της προδοσίας ισοδυναμούσε με προδοσία. Κατά συνέπεια, ο ύποπτος για προδοτικές σκέψεις υφίστατο τις ίδιες συνέπειες, δηλαδή θάνατο και στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων των παιδιών του.

Όλα δούλευαν καλύτερα με λάδωμα...
Στο βυζαντινό παλάτι υπηρετούσε ένας μεγάλος αριθμός υπαλλήλων, σε θέσεις που προβλέπονταν με βάση μια αυστηρή ιεραρχία. Οι υπάλληλοι αυτοί είχαν πρόσβαση στη βασιλική εξουσία και μπορούσαν να επηρεάσουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τις αυτοκρατορικές αποφάσεις. Κάθε πολίτης που επιθυμούσε να πετύχει ακρόαση από τον βασιλιά έπρεπε να περάσει πρώτα από τους παλατιανούς υπαλλήλους, ιδιαίτερα αυτούς του άμεσου βασιλικού περιβάλλοντος, οι οποίοι απαιτούσαν να πάρουν το «δώρο» τους για να κανονίσουν την ακρόαση. Έτσι, οι αυτοκρατορικοί υπάλληλοι δεν έπαιρναν μόνο τον μισθό τους, είχαν και τα «τυχερά» τους.

ΠΗΓΕΣ:
Ι. Γρυντάκη, Γ. Δάλκου, Α. Χόρτη, Ε.Χόρτη: «Η άγνωστη πλευρά του Βυζαντίου», εκδόσεις Μεταίχμιο 2014
www.ideotopos.gr
www.thetoc.gr