Αστυνομική βία και αυθαιρεσία

Φίλιππος Ζάχαρης

Η αστυνομική βία και αυθαιρεσία εξακολουθούν να υφίστανται, παρά τις πολλαπλές παρεμβάσεις που λαμβάνουν χώρα μετά από καταγγελίες πολιτών αλλά και Ανεξάρτητων Αρχών, όπως ο Συνήγορος του Πολίτη.

Εδώ και πολλά χρόνια, από τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 και μετά, οι παραβιάσεις δικαιωμάτων αλλά και η ανοχή σε ρατσιστικά περιστατικά, έχουν προκαλέσει την αντίδραση μεγάλης μερίδας πολιτών που με σειρά καταγγελιών προσπαθούν να αποκαλύψουν την μεροληπτική συμπεριφορά των αστυνομικών οργάνων σε περιπτώσεις διάπραξης αδικημάτων που αφορούν κακομεταχείριση και βίαια ή ρατσιστική συμπεριφορά.

Επιπλέον, επειδή πολλές περιπτώσεις μπαίνουν στο αρχείο μετά από εικονικές ΕΔΕ, έχουν συσταθεί μηχανισμοί διερεύνησης περιστατικών αυθαιρεσίας, με στόχο την τιμωρία των εμλεκομένων αστυνομικών οργάνων. Τα αποτελέσματα της δράσης αυτών των μηχανισμών παρακολούθησης έχουν μέχρι στιγμής αποδώσει καρπούς.

Ας δούμε μερικές από τις επίσημες καταγραφές για τα έτη 2017 – 2018 που δίνει στη δημοσιότητα η έκθεση του Συνήγορου του Πολίτη που αφορά τον εθνικό μηχανισμό διερεύνησης περιστατικών αυθαιρεσίας.

Διερεύνηση καταγγελιών για αστυνομική βία
Ήδη, από το 2004 ο Συνήγορος του Πολίτη δημοσίευσε ειδική έκθεση με θέμα «Πειθαρχική-διοικητική διερεύνηση καταγγελιών σε βάρος αστυνομικών υπαλλήλων», στην οποία ανέλυε με συστηματικό τρόπο τις συνήθεις πλημμέλειες της πειθαρχικής έρευνας της Ελληνικής Αστυνομίας (ΕΛΑΣ).

Στην έκθεση αυτή γινόταν εκτενής αναφορά, μεταξύ άλλων, στην πλημμελή αξιολόγηση των αποδεικτικών μέσων, στην κατάχρηση της άτυπης έρευνας, στην έλλειψη αμεροληψίας του διενεργούντος την έρευνα σε σχέση με τους εμπλεκόμενους αστυνομικούς, στη μη ενημέρωση του καταγγέλλοντος για την κατάληξη της έρευνας κ.ά.

Με την ίδια έκθεση η Ανεξάρτητη Αρχή υπέβαλε συγκεκριμένες προτάσεις, που αφορούσαν την πειθαρχική διερεύνηση των καταγγελιών για αστυνομική βία, με σκοπό να ελέγχεται αποτελεσματικά η παράβαση των νόμιμων ορίων άσκησης της παρεχόμενης από τον νόμο διακριτικής ευχέρειας των αστυνομικών.

Η καταγραφή περιστατικών αστυνομικής αυθαιρεσίας συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια, με αφορμή την έξαρση της ρατσιστικής βίας και την ανοχή των αστυνομικών οργάνων απέναντί της.

Τον Σεπτέμβριο του 2013, η Ανεξάρτητη Αρχή με την ειδική έκθεσή της για τη ρατσιστική βία είχε αναδείξει τη διάσταση μεταξύ επίσημων ερευνών από την ΕΛΑΣ και των τετραπλάσιων καταγγελιών για επιθέσεις με ρατσιστικά κίνητρα κατά το έτος 2012, αλλά και την εικόνα ατιμωρησίας, με την κατάληξη μόνον μίας πειθαρχικής υπόθεσης του ιδίου έτους με την επιβολή ποινής προστίμου και τη θέση των υπολοίπων στο αρχείο.

Καταδίκη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
Η απουσία αποτελεσματικής διερεύνησης των περιστατικών αυτών από τις ελληνικές αρχές τονίστηκε και σε μία σειρά καταδικαστικών αποφάσεων από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ). Σε ορισμένες από τις υποθέσεις εκείνες, το ΕΔΔΑ επικαλείται στις αποφάσεις του τα σχετικά πορίσματα και τις εκθέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη. Παράλληλα, σειρά καταγγελιών πολιτών προς την Αρχή για αστυνομική βία κατέληξαν στο Δικαστήριο του Στρασβούργου.

Η θωράκιση του κράτους δικαίου ήταν και είναι, πράγματι, το ζητούμενο στις καταγγελίες για κακομεταχείριση από την αστυνομία, και έτσι ετίθετο και από τον Επίτροπο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και άλλα όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης, ένα δικαιοκρατικό αίτημα – και έλλειμμα. Για τη διατήρηση της δημόσιας εμπιστοσύνης στην αστυνομία, ο Επίτροπος των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης σε σχετική του γνώμη πρότεινε τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου και αποτελεσματικού συστήματος καταγγελιών.

Αυτό έλαβε σάρκα και οστά με τη δημιουργία ενός κατάλληλου μηχανισμού διερεύνησης των περιστατικών αστυνομικής αυθαιρεσίας.

Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας του Συνηγόρου του Πολίτη
Ο Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας (ΕΜΗΔΙΠΑ) του Συνηγόρου του Πολίτη αξιολογεί πλέον κάθε υπόθεση που εμπίπτει στην αρμοδιότητά του και αποφασίζει είτε να τη διερευνήσει ο ίδιος είτε να την προωθήσει στο αρμόδιο πειθαρχικό όργανο.

Όπως μας ενημερώνει ο Συνήγορος του Πολίτη στην εν λόγω έκθεση 2017 – 2018 που αφορά καταγραφή περιπτώσεων αυθαιρεσίας, από την έναρξη άσκησης της αρμοδιότητας του ΕΜΗΔΙΠΑ τον Ιούνιο του 2017 μέχρι και τις 31.12.2018, ο Μηχανισμός επιλήφθηκε τριακοσίων είκοσι μίας (321) υποθέσεων. Σαράντα οκτώ (48) από αυτές αφορούσαν επώνυμες καταγγελίες, ιδιωτών ή ενώσεων, ενώ διακόσιες εξήντα δύο (262) υποβλήθηκαν στον Μηχανισμό από την ΕΛ.ΑΣ. και πέντε (5) από το Λιμενικό Σώμα (ΛΣ). Επίσης, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων διαβίβασε στον Μηχανισμό μία (1) αναφορά, η οποία, πάντως, αφορούσε πράξεις αστυνομικού οργάνου, ενώ σε μία (1) περίπτωση ο Μηχανισμός κινήθηκε αυτεπαγγέλτως.

Τέσσερις (4) υποθέσεις –η μία εκ των οποίων αποτελεί ομάδα υποθέσεων– διαβιβάστηκαν στον Μηχανισμό από το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους (ΝΣΚ) και αφορούσαν την εκτέλεση καταδικαστικών αποφάσεων του ΕΔΔΑ. Από το σύνολο των υποθέσεων, είκοσι πέντε (25) κρίθηκε ότι εκφεύγουν της αρμοδιότητας του Μηχανισμού, είτε επειδή αφορούσαν αντικείμενο που δεν καλύπτεται από το ως άνω νομοθετικό πλαίσιο (20 περιπτώσεις) είτε επειδή δεν ήταν δυνατή η διερεύνηση του περιεχομένου τους λόγω έλλειψης στοιχείων, αοριστίας ή άρνησης συνεργασίας του καταγγέλλοντος (5 περιπτώσεις). Από τις υπόλοιπες διακόσιες ενενήντα έξι (296) υποθέσεις, οι διακόσιες εξήντα εννέα (269) παρέμεναν στις 31.12.2018 υπό διερεύνηση σε διάφορα στάδια επεξεργασίας (αναμονή στοιχείων από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίας, αναμονή απάντησης σε αίτημα για συμπλήρωση των πορισμάτων).

Η συντριπτική πλειοψηφία των εντός αρμοδιότητας υποθέσεων αφορά την ΕΛΑΣ, γεγονός απολύτως αναμενόμενο δεδομένου του όγκου των υποθέσεων που διαβιβάζει η ίδια η ΕΛΑΣ. Ειδικότερα, διακόσιες ενενήντα (290) υποθέσεις αφορούν πράξεις και παραλείψεις οργάνων της ΕΛΑΣ και έξι (6) οργάνων του ΛΣ.

Από τις υποθέσεις που εξέτασε ο Μηχανισμός, είκοσι πέντε (25) αφορούσαν βασανιστήρια και άλλες προσβολές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, κατά την έννοια του άρθρου 137Α ΠΚ, σαράντα εννέα (49) παράνομη χρήση όπλου, δέκα (10) προσβολή της γενετήσιας ελευθερίας, τρεις (3) αφορούσαν προσβολές κατά της ζωής, τριάντα επτά (37) προσβολές κατά της προσωπικής ελευθερίας, εκατόν σαράντα πέντε (145) προσβολές κατά της σωματικής ακεραιότητας, επτά (7) ανάρμοστη συμπεριφορά, ενώ σε είκοσι μία (21) περιπτώσεις διερευνήθηκε η ύπαρξη ρατσιστικού κινήτρου.