Η Κρητηνία μας, πριν 100 χρόνια

Η ιστορία της Κρητηνίας ξεκινά από τα βάθη της ιστορίας και της μυθολογίας όπου ο Αλθαιμένης, πρωτότοκος υιός του Κατρέα, εγγονού του Μίνωα, βασιλιά της Κρήτης, επειδή ο χρησμός του είπε ότι θα σκοτώσει τον πατέρα του, φεύγει από την Κρήτη, έρχεται στη Ρόδο και αποικεί την Κρητηνία.

Από την αγάπη και τον πόθο για την πατρίδα του ίδρυσε στον Αττάβυρο ένα ναό για να τιμά αυτός και οι άλλοι το Δία. Τον Ατταβύριο Δία, με λαμπρά αγάλματα, ανάμεσα στα οποία και χρυσές αγελάδες. Οι αγελάδες και οι ταύροι είναι συμβολικές φιγούρες ενός μυθικού κόσμου. Φέρουν στις πλάτες τους πολύ συχνά μεγάλους θεούς και θεές και ακόμα ιδρυτές πόλεων, όμως αντιπροσωπεύουν συγχρόνως τη δομή του κόσμου και της ανανέωσής του. Γι’ αυτό και καταλαμβάνουν κυρίαρχη θέση στον αρχαίο κόσμο.

Στη σημερινή θέση της Καμείρου Σκάλας θα πρέπει να ήταν ο οικισμός. Στα μεσαιωνικά χρόνια μεταφέρθηκε πιο ορεινά για ασφάλεια από πειρατές και άλλους εχθρούς. Από τον αρχαίο οικισμό που αργότερα καταποντίστηκε με σεισμό, σώζονται ορισμένα ερείπια, τα περισσότερα μέσα στη θάλασσα. Από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια υπάρχουν ερείπια ενός ναού με ρυθμό Βασιλικής.

Το 1658, ο Φραγκίσκο Μοροζίνι αποπειράθηκε να κυριεύσει τη Ρόδο, αποβιβάζοντας στρατό στην παραλία της Καμείρου Σκάλας, αλλά η φρουρά, έγκαιρα ειδοποιημένη από την Χάλκη, τον αποκρούει. Η μετέπειτα ασφάλεια του οικισμού στηριζόταν στο κάστρο του (Καστέλλο). Γι’ αυτό, μέχρι την απελευθέρωση τηςΔωδεκανήσου, το χωριό ονομαζόταν Κάστελλος, από το λατινικό Castellum, που σημαίνει φρούριο, ή το Castel Nuovo, που αναφέρεται στα 1480.

Το κάστρο της Κρητηνίας είναι μείγμα Βυζαντινής και Μεσαιωνικής τεχνοτροπίας και μέσα υπάρχουν τα ερείπια της Καθολικής εκκλησίας του Αγίου Παύλου, καθώς και νεότερα κτίσματα, γιατί το Κάστρο χρησιμοποιήθηκε επί Ενετοκρατίας σαν Ναύσταθμος (Μαρινέρα).

Συμπληρώθηκαν 8 χρόνια από τότε που ο Πολιτιστικός Σλύλλογος Κρητηνίας Η Κάστελλος άρχισε την έκδοση του εξαιρετικού περιοδικού Καστελλενά Μαντάτα. Πρόκειται για ένα μοναδικό έντυπο στη Ρόδο όπου παρουσιάζει πολλές αρετές και κυρίως γράφεται από ανθρώπους που έχουν κέφι και μεράκι και αγάπη για τον τόπο τους. Τα Καστελλενά Μαντάτα θα ατολίζουν κάθε σπίτι και κάθε γραφείο. Γιατί αποτελούν μια πνευματική παρακαταθήκη όπου μπορεί κανείς να θαυμάσει ένα συντεριασμένο παρελθόν και παρόν, σε ένα επετειακό τόμο. Για όσους θέλουν να τον προμηθευτούν μπορούν να επικοινωνήσουν με τον κ. Δημήτρη στο αριθμό τηλεφώνου 6977378378.

Με την ευκαιρία αυτή, ας πάμε πολλά χρόνια πίσω, στα 1924, όπου οι κάτοικοι των χωριών μας διατηρούσαν τα έθιμα και τις συνήθειές τους, και κυρίως συγκέντρωναν χρήματα για να βοηθήσουν τον τόπο τους.
Λαός εργαζόμενος, απέδωσε από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα όλους σχεδόν τους καρπούς της γης. Και όλα τα προϊόντα εκλεκτά, περιζήτητα ακόμα και έξω από τη Ρόδο. Και τι δεν παρήγαγε η Κρητηνία, μέχρι και πευκοφλοιό.


Τον Ιούλιο του 1918, σε πλειστηριασμό κάτω από την μπότα του Ιταλικού κατακτητή, γινόντουσαν οι πλειστηριασμοί. Εκείνη τη χρονιά η Κρητηνία διέθετε δύο αποθήκες στις θέσεις Κοπριά και Μανδρικό με ποσότητες πευκοφλοιού και με τιμής 35λι. Ιταλίας. Το σύστημα ήταν με σφραγισμένα δελτία για την επί πλέον ποσότητα.

Στις 14 Ιανουαρίου 1924, ημέρα Πρωτοχρονιάς σύμφωνα με το παλιό εκκλησιαστικό ημερολόγιο, όμιλος που τον αποτελούσαν δάσκαλοι, μέλη της εφορευτικής επιτροπής, της Λαϊκής Βιβλιοθήκης καθώς και άλλων νέων ανθρώπων, γύρισαν σε όλα τα σπίτια του χωριού ψάλλοντας τα κάλαντα. Το ποσό που εισπράχθηκε κατατέθηκε για τους σκοπούς της Βιβλιοθήκης τους. Συγκεντρώθηκαν 583 ιταλικά φράγκα.

Τα ονόματα όσων πρόσφεραν τον οβολό τους:
«Παντελής Φυγετάκις φρ. 50, Γεωργ. Μοσχής φρ. 35, Κ. Κωστάκις και Στέργ. Χ”Παπάκις ανά φρ. 25, Αντ. Αμβροσιάδης, Σταμ. Χ”Νικολάκις, Γεωργ. Διακουράκις ανά φρ. 20, Στεργ. Μαστρογιαννάκις φρ. 30, Antonicelle Domenico και Kerkis φρ. 19, Φώτ. Φωτάκις δρ. 12, Γεωργ. Διακοπαναγιώτου φρ. 11, Εμμ. Ι. Μανωλάκις, Κ. Π”Θεοδωράκις, Μαρ. Λουκά, Ειρ. Καλλιγά, Γ. Π”Θεοδωράκις, μάρκος Κ. Μιχαήλου, Ρουβήμ Δημητρίου, Γεώργ. Ι. Χ”Νικολάκις Εμμ. Κοντουδάκις, Ν. Σαλαμαστράκις, Ι. Πιτροπάκις ανά φρ. 10, Φινάντζα φρ. 15, Εμμ. Μανιάς, Γεώργ. Νικολουδάκις, ανά φρ. 7, Γ. Μανωλιάκις, Ι. Διακοπαναγιώτου, Δ. Σάββα, Γ. Χατζάκις, Στ. Μανωλάκις, Ν. Ρεϊσάκις, Π”Αμβρόσιος Γ. Ι. Π”Θεοδωράκις, Γ. Στ. Χ”Νικολάκις, Ι. Χ”ΝΙκολάκις, Γ. Καρελλάκις, Ν. Μακράκις Ι. Περούλλης,Ν. Περούλλης, Κ. Κυριακουλάκις, Ι. Φωτάκις Κ. Πιτροπάκις, Δ. Σαρήκας, Σ. Κυριακούλλης, Στ. Γ. Μανωλάκις, Κ. Μοσχάκις, Γ. Δημητράκις, Π. Κωνσταντελλάκις, Ι. Μαστρογιαννάκις, Εμμ. Χρηστοφάκις, Γ. Πεταλάς, Ι. Φλαγκάκις, Εμμ. Σφυράκις, Εμμ. Ζαννάκις, Στ. Ε. Νικολουδάκις, Μ. Ζουρούδης, ανά φρ. 5, Εμμ. Σαλαμαστράκις, Ι. Ντελλάκις, Μαριτσουλλί, Γ. Κοντουδάκις, ανά φρ. 3, Ι. Σφυράκις, Ι. Βασιλάκις, Σ. Σεΐτης, Γ. Ζηγλακτάκις, Στ. Εμ. Στεργιού, ανά φρ. 2, Αντ. Ξιάκις, φρ. 2, Γ. Κωστάκις, Εμμ. Π”Θεοδωράκις ανά φρ. 1.

Το Διοικητικό Συμβούλιο της μαθητικής κοινότητας Σχολής Μονολίθου η Νέα Γενιά, εκφράζει δημόσια (εφημ. Ροδιακή) ευχαριστίες για τις προσφορές εκ Καστέλλου δωρητών:
Εκ Καστέλλου κύριοι
Γεώργιος Μαργιετάκης 1 δολλάριον
Ανδρέας Ροτούς εκ λίμνης της Ευβοίας 1 δολλάριον και Δημήτριος Γεωργάτος εκ Κεφαλληνίας 0,50 ήτοι το όλον δολλάρια 43,50. Εκείνο το χρόνο διαβάζουμε στη Ροδιακή το ακόλουθο συγχαρητήριο:

Συγχαρητήριον
Τω αγαπητώ μας συναδέλφω κ. Α. Αμβροσιάδη τηλε΄σαντι κατ’ αυτάς τους αρραβώνας του μετά της σεμνοπρεπούς Δος Παναγιούλας Γ. Μοσχή συγχαίροντες εγκαρδίως ευχόμεθα τον μεν αρραβώνα αρραγή την δε στέψιν ταχείαν.
Οι συνάδελφοι Στέργ. Χ”Παπάκης Ειρήνη Καλλιγά.
Κάστελλος τη 16η Μαΐου 1924

Δεν είναι μόνο άριστοι γεωργοί, είναι και άριστοι χορευτές. Η Κρητηνία είναι από τα λίγα χωριά όπου κάθε Σαββατοκύριακο οι κάτοικοι μαζευόντουσαν στην πλατεία και χόρευαν. Αρκετές οικογένειες είχαν στο σπίτι τους μουσικούς και φυσικά μουσικά όργανα, βιολί, ακορδεόν, τρομπέττα, σαντούρι, λύρα και τόσα άλλα.

Πώς να μην χαίρεσαι αυτούς τους ανθρώπους, όπου αποτελούν παράδειγμα για άλλους τόπους; Και πώς να μην φυλάξεις την ιστορία τους και το λαϊκό πολιτισμό τους ως ιερή παρακαταθήκη και ως πολύτιμη γνώση;

Γράφει o λαογράφος Κυριάκος Μιχ. Χονδρός