Όλυμπος Καρπάθου: Ένα χωριό αναλλοίωτο μέσα στο χρόνο...

Rodiaki NewsRoom

Μετάφραση του Χρήστου Γιαννούτσου
από άρθρο της εφημερίδας Griechenland Zeitung, Φοιτητή του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα

Τα νησιά του Αιγαίου ήταν ανέκαθεν γνωστά για τα ιδιαίτερα χωριά τους: η Χώρα της Αμοργού, τα Νικιά που είναι κτισμένα στο χείλος του ηφαιστείου της Νισύρου, το ορεινό χωριό Χριστός Ραχών της Ικαρίας, η Ανώπολη στα Σφακιά της Κρήτης και η Οία στη Σαντορίνη είναι από τα δημοφιλέστερα χωριά.

Όμως και το χωριό Όλυμπος στην Κάρπαθο είναι άξιο θαυμασμού. Μάλιστα, ειδήμονες υποστηρίζουν ότι η Όλυμπος είναι το ωραιότερο και το πιο αξιοσημείωτο χωριό σε ολόκληρη την Ελλάδα. Γιατί; Ιδού η εξήγηση!

Το ρολόι στο καμπαναριό της εκκλησίας δείχνει 17 λεπτά μετά τις έξι. Πρωί πρωί ο πάτερ Ιωάννης, ο παπάς του χωριού, χτυπάει τη καμπάνα και ψάλλει τη πρωινή προσευχή. Τα μεσημέρια ακούγεται πάλι ο διαπεραστικός ήχος της καμπάνας, την ώρα που οι τουρίστες περπατάνε αδιάκοπα στα σοκάκια του χωριού μες στη ζέστη, και βρίσκονται στην αναζήτηση αγοράς χειροποίητων προϊόντων.

Τα απογεύματα επίσης, όταν οι ντόπιοι απολαμβάνουν τη ρετσίνα τους μπροστά από το καφενείο «Τσαμπούνα» στη μικρή πλατεία του χωριού και αρχίζουν να τραγουδούν παραδοσιακά άσματα της περιοχής, το ρολόι δείχνει την ίδια ώρα με προηγουμένως. 17 λεπτά μετά τις έξι. Το ρολόι βρίσκεται σε αυτή τη κατάσταση εδώ και χρόνια και αποτελεί πλέον σύμβολο της καθημερινής ζωής στην Όλυμπο.

Συγκεκριμένα, η Όλυμπος είναι ένα μικρό ορεινό χωριό στη Κάρπαθο, όπου ο χρόνος -με όλη τη σημασία της λέξης-φαίνεται πως δε πέρασε ποτέ από τη περιοχή. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι κάτοικοι της Ολύμπου διατηρούν μέχρι και σήμερα αναλλοίωτες τις παραδόσεις τους, τη στιγμή που στην υπόλοιπη Ελλάδα φαίνεται πως λησμονιούνται. Πρωταρχικό ρόλο σε αυτό έπαιξε φυσικά η γεωγραφική θέση του χωριού, καθώς ουσιαστικά είναι απομονωμένο. Συγκεκριμένα, για όλο το βόρειο τμήμα του νησιού το χωριό είναι αδιάβατο, ενώ ταυτόχρονα χωρίζεται από το νότιο τμήμα μέσω μιας τεράστιας οροσειράς. Βέβαια, εδώ και αιώνες η Όλυμπος ήταν σχεδόν τελείως αποκομμένη από τον έξω κόσμο. Για παράδειγμα, για να πάει κάποιος στο αμέσως επόμενο χωριό γεωγραφικά, τα Σπόα, θα χρειαζόταν μία ολόκληρη μέρα. Και αυτή η πορεία κρίνεται σε κάποια σημεία περιπετειώδης, διότι θα χρειαζόταν να διασχίσει τα βουνά για να φτάσει.

Το νησί «Ανεμόεσσα» κατά τον Όμηρο
Επιπλέον, για να πάει κάποιος με πλοίο από την Κάρπαθο στη Ρόδο ή στη Κρήτη, θα χρειαζόταν μία ολόκληρη μέρα – με την προϋπόθεση βέβαια ότι ο καιρός και η θάλασσα θα ευνοούσαν ένα τέτοιο ταξίδι. Επειδή η θάλασσα στην Κάρπαθο είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη και απρόβλεπτη, ο Όμηρος έδωσε στο νησί την επωνυμία «η Ανεμόεσσα». Για αυτό το λόγο ακόμα και σήμερα, ειδικά το χειμώνα, η ζωτικής σημασίας διαθαλάσσια σύνδεση μεταξύ Καρπάθου και Ρόδου - ή Κρήτης- μπορεί να ματαιωθεί έως και εβδομάδες.

Επιπλέον, από τα νότια της Καρπάθου το χωριό δεν είναι προσβάσιμο με τα πόδια, διότι η διαδρομή χαρακτηρίζεται ακόμα ως μια δύσβατη πίστα από χαλίκι. Η ακτοπλοϊκή σύνδεση της Ολύμπου με τον υπόλοιπο κόσμο, όποτε αυτή είναι δυνατή, γίνεται μέσω του μικρού λιμανιού στη περιοχή Διαφάνι.

Συναισθήματα προκαλεί για την άλλοτε αποκοπή του χωριού από τον υπόλοιπο κόσμο ακόμα και σήμερα ένα μονοπάτι που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι με τα μουλάρια τους στα παλαιότερα χρόνια: Ένας δρόμος γεμάτος απότομες στροφές που ξεκινάει από τα Σπόα και εκτείνεται για 25 χιλιόμετρα μέχρι να καταλήξει στην Όλυμπο μέσω των απόκρημνων πλαγιών του όρους Κύμα, το οποίο περιβάλλεται συχνά από τεράστια σύννεφα.

Όλα αυτά δημιουργούν στον οδοιπόρο την εντύπωση ενός επιβλητικού παιχνιδιού μεταξύ του ανέμου, του ήλιου και του ίσκιου. Και αυτό προκαλεί στον οδοιπόρο την επιθυμία να ζήσει σε αυτή την αφιλόξενη και ορεινή ερημιά, μια δημιουργία που πρέπει να υφίσταται επί αιώνες.

Επιπλέον, μπροστά από απόκρημνες πλαγιές και εγκαταλελειμμένα χωριά που κάθε λίγο και λιγάκι προσφέρουν ονειρώδη θέα στον περιηγητή, εκτείνεται ένας πανέμορφος λιθόστρωτος δρόμος στη δυτική πλαγιά του Προφήτη Ηλία (719 μέτρα ύψος), μέχρι την Όλυμπο. Και όταν επιτέλους κάποιος φτάσει στην Όλυμπο, αυτός ο χρονολογούμενος από την αρχαιότητα δρόμος οδηγεί απευθείας στη μικρή Πλατεία, που είναι και η κεντρική πλατεία του χωριού. Εκεί βρίσκεται το παλαιότερο καφενείο του χωριού, η «Κίρκη», που λειτουργεί εδώ και 160 χρόνια.

Όποιος θέλει να περιηγηθεί την παλιά Όλυμπο, τότε η Αρχοντούλα Φιλιππάκη και ο Φίλιππος Φιλιππάκης είναι οι καλύτεροι που μπορούν να το κάνουν. Στην εφημερίδα Griechenland Zeitung, διηγήθηκαν με ευχαρίστηση τις ανέσεις καθώς και τις επίπονες καταστάσεις που βίωναν τα παλαιότερα χρόνια στην καθημερινή τους ζωή.

Εκ βάθρων αλλαγές και παλιές παραδόσεις
Παρόλο που η Όλυμπος μέχρι και σήμερα φαίνεται ένα μουσειακό χωριό, τις τελευταίες δεκαετίες η ζωή στο χωριό έχει αλλάξει ριζικά. Η μακρόχρονη και αναπότρεπτη ερήμωση του χωριού υπήρξε αφορμή για την εκ βάθρων αλλαγή του χωριού. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι από τους 8000 ντόπιους που μένουν τώρα στο νησί, στην Όλυμπο ζουν μόλις οι 300. Αυτή η ερήμωση, βέβαια, συνέβη λόγω της κατασκευής του οδικού δικτύου που συνδέει το χωριό με το υπόλοιπο νησί και λόγω της σύνδεσης του ηλεκτρικού δικτύου το καλοκαίρι του 1980.

Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας που οδήγησε στην ερήμωση του χωριού ήταν η κατασκευή του αεροδρομίου το 1987 σε συνδυασμό με τον ολοένα και αυξανόμενο τουρισμό. Όλα αυτά επηρέασαν σε τεράστιο βαθμό τη καθημερινή ζωή των κατοίκων της Καρπάθου γενικότερα και της Ολύμπου ειδικότερα. Επιπλέον, από τις αρχές τις δεκαετίας του 1990 ξεκίνησαν καθημερινά δρομολόγια από το κεντρικό λιμάνι του νησιού, στα Πηγάδια, προς το μικρό λιμάνι στη περιοχή Διαφάνι. Σε αυτή τη περιοχή αρχίζει πλέον ένας ασφαλτόδρομος, ο οποίος εκτείνεται μόλις 6 χιλιόμετρα μέχρι το απομακρυσμένο χωριό της Ολύμπου.

Επιπλέον, από τα παλαιότερα χρόνια παρατηρείται μια τάση ημερήσιας διαμονής τουριστών στο χωριό κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου. Για αυτό και οι κάτοικοι του χωριού ανέπτυξαν τον τουρισμό ως βασικό παραγωγικό κλάδο του χωριού, αλλά απεναντίας δεν έδωσαν βάση στην αγροτική οικονομία. Βέβαια, μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα οι κάτοικοι της περιοχής καλλιεργούσαν σε μεγάλο βαθμό τα χωράφια τους, αφού σε μεγάλο βαθμό εφοδιάζονταν με τα ίδια τους τα τρόφιμα.

Ακόμα, οι εντυπωσιακές και ταυτόχρονα απότομες πλαγιές βεβαιώνουν ακόμα και σήμερα την άλλοτε αγροτική αξιοποίηση της έκτασης. Ανάμεσα στους αιώνες η Όλυμπος είχε αρκετούς οικισμούς, όπως οι περιοχές Τρίστομο, Φορόκλι κ.ά. Γενικά, η Κάρπαθος διαθέτει πάνω από 300 οικισμούς, τους λεγόμενους «Σταβλιά», με την Αυλώνα να αποτελεί τον μεγαλύτερο και ταυτόχρονα το σημαντικότερο οικισμό του νησιού. Βασικά, ο Αυλώνας αποτελεί τον σιτοβολώνα ολόκληρου του νησιού, αν και σε αυτόν αξιοποιούνται πλέον πολύ λιγότερα χωράφια για τη καλλιέργεια.

Σε γενικό βαθμό, λοιπόν, η έξοδος των ντόπιων από την Όλυμπο ήταν αρκετά μεγάλη. Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι στην Όλυμπο διαδραματίστηκαν δραστικές αλλαγές ως προς τη καθημερινή ζωή, υπάρχουν ορισμένες παραδόσεις, οι οποίες εδώ και αιώνες διατηρούνται. Σε αυτή τη διατήρηση των παραδόσεων, βέβαια, συνέβαλαν σε μέγιστο βαθμό οι γυναίκες του χωριού. Εκείνες, λοιπόν, αποτελούν τον παράγοντα-κλειδί της προσήλωσης των χωρικών απέναντι στις παραδόσεις τους και συνέβαλαν επίσης σημαντικά στην τουριστική εικόνα του χωριού.

Ένα χωριό χωρίς φούρνο: Φτιάχνουν το ψωμί από μόνοι τους
Επιπρόσθετα, η Όλυμπος είναι ένα χωριό, το οποίο μέχρι και σήμερα δεν έχει ούτε ένα φούρνο. Γενικά, σε όλο το βόρειο τμήμα του νησιού δεν υπάρχει κανένας φούρνος. Βέβαια, αυτό δε σημαίνει ότι οι γυναίκες της περιοχής δε ζυμώνουν και δε ψήνουν το ψωμί τους στο παραδοσιακό ξυλόφουρνο. Κάθε νοικοκυρά έχει τη δική της συνταγή και ανάλογα με τη χρονική περίοδο καρυκεύει το ολοστρόγγυλο ψωμί είτε με γλυκάνισο, είτε με σπόρους παπαρούνας είτε με σουσάμι. Συγκεκριμένα, 20 παλαιοί πετρόκτιστοι φούρνοι υπάρχουν διασκορπισμένοι στο χωριό και χρησιμοποιούνται από κοινού από αρκετές οικογένειες.

Χρυσά κολιέ: Πλούτος για επίδειξη
Αυτή η ιδιαίτερη προσήλωση των κατοίκων της Ολύμπου στις παραδόσεις του τόπου τους γίνεται ακόμα πιο εμφανής κατά την περίοδο του εορτασμού του Πάσχα. Η Μεγάλη Εβδομάδα βρίσκεται κατ’ αρχήν σε συνάρτηση με τις ετοιμασίες για τη μεγάλη εορτή της Ανάστασης: τα σπίτια ασβεστώνονται, αρνιά σφάζονται και ψήνονται ψωμιά στους παραδοσιακούς, πετρόκτιστους εξωτερικά, ξυλόφουρνους.

Τη Μεγάλη Τετάρτη μετά τη Λειτουργία γίνεται η λιτανεία στο χωριό, με τον πάτερ Ιωάννη να ευλογεί τα σπίτια, μπροστά στα οποία υπάρχουν τοποθετημένες λαμπάδες. Τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί στολίζουν μπροστά στην εκκλησία τον επιτάφιο με λουλούδια. Τότε, κάποιος φτιάχνει ένα επικήδειο στεφάνι και το φοράει στην εικόνα του τελευταίου αποθανόντος του χωριού.

Επίσης ένα σημαντικότατο χαρακτηριστικό των εορτασμών του Πάσχα είναι ο εορτασμός της Ανάστασης το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου προς τα ξημερώματα της Κυριακής του Πάσχα. Μετά τη Λειτουργία επιτρέπεται στα παιδιά και στους νέους να ρίξουν βαρελότα στο προαύλιο χώρο της εκκλησίας. Στο τέλος οι οικογένειες συναντιούνται και τρώνε στο ίδιο τραπέζι μαγειρίτσα. Με λίγα λόγια, στην Όλυμπο έχει τη δυνατότητα κάποιος να βιώσει τη μαγευτική εμπειρία ενός αυθεντικού ελληνικού Πάσχα.

Βέβαια, και η Όλυμπος έχει τις διαφορές της από τη συνολική ορθόδοξη κοινή γνώμη. Χαρακτηριστικά, νωρίς το μεσημέρι της Λαμπρής Τρίτης οι 5 πιο πολύτιμες εικόνες της εκκλησίας του χωριού γίνονται περιφορά στο κοιμητήριο, τα χωράφια και τα σοκάκια της περιοχής. Έπειτα, αφού κουβαληθούν οι εικόνες πίσω στο προαύλιο χώρο της εκκλησίας, έχουμε το «θρόνιασμα» των εικόνων.

Αυτό το έθιμο περιλαμβάνει πλειστηριασμό των εικόνων, με συμμετέχοντες τους άνδρες του χωριού, για την οικονομική ενίσχυση της εκκλησίας. Οι νικητές του πλειστηριασμού θα έχουν για ένα χρόνο την ευλογία των εικόνων. Οι «θρονιαστές» (οι ευεργέτες δηλαδή) απολαμβάνουν στη συνέχεια το γεύμα που τους παραθέτει η εκκλησιαστική επιτροπή, ως δείγμα ιδιαίτερης εκτίμησης απέναντι τους.

Κατά τη διάρκεια ολόκληρης της γιορτής οι γυναίκες απλά στέκονται μπροστά από την εκκλησία. Οι πρωτότοκες κόρες και οι ανύπαντρες νέες γυναίκες φορούν τα περιβόητα «χρυσά κολιέ» για να κάνουν επίδειξη του πλούτου τους. Βέβαια, παλαιότερα, οι γονείς έψαχναν εκείνη τη μέρα τη καταλληλότερη σύζυγο για το γιο τους, και για αυτό το λόγο εκείνη η μέρα ονομαζόταν και ως «η μέρα του προξενιού». Οι εορτασμοί του Πάσχα τελειώνουν και επίσημα με μουσική και χορό στη πλατεία του χωριού.

Επειδή, λοιπόν, η Όλυμπος επιμένει στις παραδόσεις της, όπως κάθε χωριό στην Ελλάδα, παρατίθενται και άλλες ιδιαιτερότητες αυτής της περιοχής: τα μέχρι πρότινος τυπικά τατουάζ των γυναικών στον αριστερό πήχη, το ειδικευμένο κληρονομικό δίκαιο (το έθιμο του κανακάρη ή της κανακάρας), οι άκρως δύσκολες στη προσαρμογή για τους Δυτικοευρωπαίους μουσική και γκάιντα, οι μεγαλοπρεπείς κατοικίες, με το χαρακτηριστικό τους νησιώτικο στυλ, και οι μονότονοι παραδοσιακοί τους χοροί. Το χωριό Όλυμπος, λοιπόν, δεν είναι απλά μόνο ένα από τα πιο αξιοσημείωτα χωριά του Αιγαίου, αλλά σίγουρα και ένα από τα ωραιότερα.