Πώς προσδιορίζεται ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (Τιμάριθμος) και ποια είναι η χρησιμότητά του

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Γιάννης Σαμαρτζής
Οικονομολόγος

O Δείκτης Τιμών Καταναλωτών (ΔΤΚ) ή ο Τιμάριθμος, όπως συνηθίζεται να λέγεται, καταρτίζεται κάθε μήνα στην Ελλάδα από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) και από το έτος 1959 μέχρι το 2000 αναφερόταν μόνο στις αστικές περιοχές της χώρας. Ωστόσο, από τον Ιανουάριο του 2001 αναφέρεται στο σύνολο της χώρας, καλύπτοντας, χωρίς διακρίσεις, τις αστικές, ημιαστικές και τις αγροτικές περιοχές.

Σκοπός του δείκτη είναι η μέτρηση του γενικού επιπέδου των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών τα οποία προμηθεύεται και καταναλώνει το μέσο νοικοκυριό της χώρας. Επομένως, ο δείκτης βασίζεται στις μεταβολές των λιανικών τιμών των διάφορων προϊόντων και υπηρεσιών που περιλαμβάνονται στο «καλάθι του καταναλωτή ή της νοικοκυράς», όπως λέγεται, και προσδιορίζει το κόστος ζωής και διαβίωσης των καταναλωτών.

Ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτών (Εθνικός) είναι προσαρμοσμένος στις πρόσφατες καταναλωτικές δαπάνες των ιδιωτικών νοικοκυριών της Ελλάδος και απεικονίζει τη διαχρονική εξέλιξη των μεταβολών των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών, που συνθέτουν το «καλάθι» αγορών του μέσου νοικοκυριού. Επομένως, ο ΔΤΚ προσδιορίζει και το μέγεθος του πληθωρισμού ή αποπληθωρισμού (αντιπληθωρισμού) σε μία χώρα.

Ο ΔΤΚ αναθεωρείται σε τακτά χρονικά διαστήματα, σύμφωνα με τα διαθέσιμα αποτελέσματα της τελευταίας Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών (ΕΟΠ). Σκοπός της αναθεώρησης του ΔΤΚ είναι η ανανέωση του δείγματος των προϊόντων και υπηρεσιών που συνθέτουν το «καλάθι» των νοικοκυριών, καθώς και των συντελεστών στάθμισης των ειδών που περιλαμβάνονται στο δείκτη. Από τον Δεκέμβριο του 2013, οι συντελεστές στάθμισης των ειδών επικαιροποιούνται κάθε χρόνο, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών. Οι συντελεστές στάθμισης υπολογίζονται ως ποσοστό επί τοις χιλίοις, της συμμετοχής των δαπανών, για κάθε ομάδα, υποομάδα και είδος (αγαθού ή υπηρεσίας), στο σύνολο των δαπανών του μέσου νοικοκυριού.

Τιμοληψία – πηγές τιμοληψίας
Η τιμοληψία των ειδών (προϊόντων και υπηρεσιών) του ΔΤΚ γίνεται από τα καταστήματα λιανικής πώλησης, τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, τις λαϊκές αγορές (μόνο για τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά), καθώς και από τα λοιπά καταστήματα, που έχουν επιλεγεί και θεωρούνται αντιπροσωπευτικά των κλάδων, όπου γίνονται οι αγορές των νοικοκυριών, σε 27 επιλεγείσες για την τιμοληψία πόλεις της χώρας μας.

Στις πηγές τιμοληψίας δεν περιλαμβάνονται ορισμένα καταστήματα που διαθέτουν προϊόντα, είτε χαμηλής ποιότητας είτε με ιδιαίτερα υψηλές τιμές, καθώς και προϊόντα που διατίθενται στους δρόμους από μικροπωλητές. Επίσης, στις τιμοληψίες δεν περιλαμβάνονται οι μειωμένες τιμές των αγαθών, λόγω ειδικών προσφορών και εκπτώσεων που ισχύουν για μικρό χρονικό διάστημα, σε αντίθεση με τις ισχύουσες γενικές προσφορές που ορίζονται από την πολιτεία. Ακόμη, εξαιρούνται από την τιμοληψία, τα δημόσια νοσοκομεία, γηροκομεία, παιδικοί σταθμοί, στρατιωτικές μονάδες κ.ά.

Η τιμοληψία, δηλαδή η συλλογή τιμών των αγαθών και υπηρεσιών, γίνεται από έμπειρους υπαλλήλους της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, οι οποίοι επισκέπτονται τις πηγές τιμοληψίας μέσα σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα και συγκεκριμένα σε εβδομαδιαία ή μηνιαία βάση, ανάλογα με τη φύση του προϊόντος, όπου καταγράφουν τις τιμές σε ειδικά σχεδιασμένα έντυπα τιμοληψίας. Τα είδη των αγαθών και υπηρεσιών του αναθεωρημένου ΔΤΚ ανέρχονται συνολικά σε 799 και αναπτύσσονται στη συνέχεια σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό ποικιλιών – παραλλαγών.

Πόλεις τιμοληψίας – πληθυσμιακοί συντελεστές στάθμισης
Η συλλογή των τιμών, δηλαδή η τιμοληψία των ειδών των αγαθών και υπηρεσιών του ΔΤΚ διενεργείται σε 27 πόλεις, με κριτήρια επιλογής τους το μέγεθος και τις ιδιαιτερότητες των αγορών τους. Έτσι, η τιμοληψία των ειδών αποτελεί την αντιπροσωπευτική κάλυψη και των 13 περιφερειών της χώρας μας. Οι πληθυσμιακοί συντελεστές στάθμισης των πόλεων τιμοληψίας προήλθαν από τα στοιχεία της γενικής απογραφής πληθυσμού του έτους 2011 και υπολογίζονται ως ποσοστά επί τοις χιλίοις του πληθυσμού κάθε πόλης τιμοληψίας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής που αυτή αντιπροσωπεύει, στο σύνολο του πληθυσμού της χώρας.

Οι πόλεις τιμοληψίας, με τους αντίστοιχους πληθυσμιακούς συντελεστές στάθμισης, εμφανίζονται σε ποσοστά στον Πίνακα 1.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Διάρθρωση της καταναλωτικής δαπάνης
Η διάρθρωση της καταναλωτικής δαπάνης στις πληθυσμιακές ομάδες γίνεται με βάση τα χαρακτηριστικά των νοικοκυριών. Συγκεκριμένα:
• Με βάση το εκπαιδευτικό επίπεδο του καταναλωτή, δηλαδή αν έχει απολυτήριο Δημοτικού, Γυμνασίου ή Λυκείου κλπ.
• Με βάση το βαθμό αστικότητας, αν δηλαδή ο καταναλωτής ανήκει σε αστικά, ημιαστικά ή αγροτικά νοικοκυριά.
• Με βάση τη θέση εργασίας του καταναλωτή, αν δηλαδή είναι μισθωτός, εργοδότης ή αυτοαπασχολούμενος.
• Με βάση τον τομέα δραστηριότητας, αν εργάζεται στον πρωτογενή, τον δευτερογενή ή τον τριτογενή τομέα.
• Με βάση τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά, αν δηλαδή ο καταναλωτής είναι μισθωτός στον ιδιωτικό ή τον δημόσιο τομέα, αν είναι εργαζόμενος στη γεωργία μισθωτός ή εργοδότης, αν είναι στέλεχος επιχείρησης ή ελεύθερος επαγγελματίας, αν είναι συνταξιούχος κλπ.
• Με βάση την κατανομή της δαπάνης, αν ο καταναλωτής ανήκει στα φτωχά, στα μεσαία ή στα υψηλά νοικοκυριά, και τέλος
• Με βάση το ύψος της δαπάνης του καταναλωτή, του οποίου ο προσδιορισμός γίνεται σε τεταρτημόρια, με 1ο το φτωχότερο και 4ο το πλουσιότερο.
Είναι γεγονός, ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές ως προς τα καταναλωτικά πρότυπα των πολιτών.
Σύμφωνα με την ισχύουσα οικονομική θεωρία, καθώς βελτιώνεται το βιοτικό επίπεδο ενός πληθυσμού, το μερίδιο των δαπανών του για τα είδη πρώτης ανάγκης (διατροφή, στέγαση, κλπ.) μειώνεται, ενώ αυξάνονται αντίστοιχα οι δαπάνες για αγαθά πολυτελείας.
Με βάση τον νόμο του Engel, το ποσοστό εισοδήματος που διατίθεται για διατροφή μειώνεται, καθώς το άτομο εισέρχεται σε υψηλότερα εισοδηματικά κλιμάκια.

Αυτό ισχύει, είτε μεταξύ διαφορετικών εισοδηματικών ομάδων, είτε μεταξύ χωρών με διαφορετικό βαθμό οικονομικής ανάπτυξης, είτε διαχρονικά.
Έτσι, οι σχετικά φτωχότερες πληθυσμιακές ομάδες δαπανούν μεγαλύτερο μερίδιο απ’ ότι οι άλλες ομάδες για τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης και μικρότερο για υπηρεσίες αναψυχής, υγείας, εκπαίδευσης, κλπ. Δηλαδή, με οικονομικούς όρους, η εισοδηματική ελαστικότητα ζήτησης για τρόφιμα, στις φτωχότερες ομάδες του πληθυσμού, είναι μικρότερη της μονάδας, δηλαδή είναι ανελαστική. Το αντίθετο ισχύει, στις φτωχότερες πληθυσμιακές ομάδες, για τις υπηρεσίες αναψυχής.

Συντελεστές στάθμισης των ειδών
Τα είδη του Δείκτη Τιμών Καταναλωτών χωρίζονται σε 12 ομάδες αγαθών και υπηρεσιών, οι δε συντελεστές στάθμισης, υπολογίζονται ως ποσοστά επί τοις χιλίοις (‰) συμμετοχής των δαπανών, για κάθε ομάδα-υποομάδα και είδος (αγαθού ή υπηρεσίας), στο σύνολο των δαπανών του μέσου νοικοκυριού.
Οι συντελεστές στάθμισης, με τα στοιχεία δαπάνης, της τελευταίας διαθέσιμης Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών, για τις 12 ομάδες αγαθών και υπηρεσιών, εμφανίζονται στον Πίνακα 2.

Που χρησιμοποιείται ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή
Ο ΔΤΚ χρησιμοποιείται κυρίως:
• Για την εκτίμηση της αγοραστικής δύναμης του χρήματος διαχρονικά.
• Για τον υπολογισμό των πραγματικών μισθών και ημερομισθίων.
• Για την αναπροσαρμογή μισθωμάτων.
• Για την αναπροσαρμογή διάφορων υποχρεώσεων που απορρέουν από συμβάσεις, αποζημιώσεις, κ.λ.π.
• Για τον αποπληθωρισμό διάφορων σειρών αξιών και τον υπολογισμό τους σε σταθερές τιμές.
• Για τη χάραξη πολιτικής στον κοινωνικό και οικονομικό τομέα, κ.ά.

Από την παραπάνω περιγραφή διαπιστώνουμε ότι ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή είναι ένα στατιστικό μέτρο, το οποίο καταγράφει τις μεταβολές του γενικού επίπεδου των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών που καταναλώνονται από τις διάφορες ομάδες πληθυσμού (τα νοικοκυριά).
Κατά συνέπεια, ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή «κατασκευάζεται» για να προσδιορίσει το μέγεθος και την εξέλιξη του πληθωρισμού ή του αποπληθωρισμού σε μία χώρα, οπότε οι κυβερνώντες, αν χρειασθεί, με βάση τα στοιχεία αυτά να λάβουν, για τους πολίτες τους, τα απαραίτητα κοινωνικοοικονομικά μέτρα.

Πηγές:
• Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), « Δείκτης Τιμών Καταναλωτή, Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή» 2018, (Ανάρτηση 25-10-2018).
• Γιάννη Σαμαρτζή, «Θέματα Οικονομίας και Τουριστικής Ανάπτυξης», έκδοση Επιμελητηρίου Δωδεκανήσου, Ρόδος 2010.