Επιβάλλεται η λειτουργία του συμβουλίου εθνικής ασφαλείας

Βαρβάρα Μπογδάνου

Αυτό επεσήμανε στο σεμινάριο που έγινε στη Ρόδο ο πρέσβης επί τιμή Γιώργος Σαββαΐδης

H σύσταση και λειτουργία του συμβουλίου εθνικής ασφαλείας, ήταν το θέμα του πρώτου σεμιναρίου που διοργάνωσαν φέτος στη Ρόδο η μονάδα έρευνας για την ευρωπαϊκή και διεθνή πολιτική του τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του πανεπιστημίου Αιγαίου, η περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και το ΚΕΚ Γεννηματάς.

Ομιλητής ήταν ο κ. Γιώργος Σαββαΐδης πρέσβης επί τιμή και πρώην γενικός γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών, που διετέλεσε και μόνιμος αντιπρόσωπος στο ΝΑΤΟ, ο οποίος με όλα όσα είπε και συζήτησε με όσους το παρακολούθησαν συνέβαλε στο δημόσιο διάλογο για τους όρους και τις προϋποθέσεις επιτυχίας του συμβουλίου.

Μάλιστα στο τέλος της ομιλίας του πρέσβη, ο επίκουρος καθηγητής του τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του πανεπιστημίου Σωτήρης Ντάλης, εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι ο κ. Σαββαΐδης θα είναι από τους ανθρώπους εκείνους που θα υποστηρίξουν τη δημιουργία του συμβουλίου εθνικής ασφαλείας.

Πριν ξεκινήσει την ομιλία του, υπογράμμισε ότι τέτοια θέματα όπως το συγκεκριμένο πρέπει να διαχέονται για να γίνονται κατανοητά από τις κοινωνίες σε όλη την Ελλάδα ώστε να υπάρχει συμμετοχή και καλύτερη κατανόηση των προβλημάτων και των ελπίδων για την επίλυσή τους, προσθέτοντας ότι η δημιουργία συμβουλίου εθνικής ασφαλείας είναι ένα θέμα που συζητείται για πολλά χρόνια στην Ελλάδα.

Όπως είπε τέτοια συμβούλια υπάρχουν και λειτουργούν σχεδόν σε όλες τις χώρες με τις οποίες έχουμε σχέσεις, αλλά δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχει υλοποιηθεί. «Η σημερινή ομιλία αποβλέπει στο να συμβάλει στο δημόσιο διάλογο που πραγματοποιείται τους τελευταίους μήνες εντατικότερα, ώστε στο μέτρο του δυνατού να καταθέσουμε ιδέες και προτάσεις που θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη στην υλοποίηση του σχεδίου αυτού.

Σήμερα υπάρχει μία πολιτική συναίνεση από τους κύριους πολιτικούς φορείς που βρίσκονται στο κέντρο της πολιτικής ζωής της χώρας για την ανάγκη της σύστασής του. Η δική μας η παρέμβαση σήμερα θα κινείται προς την κατεύθυνση να βοηθήσει το διάλογο ώστε να καταλήξει μετά από κάποιο χρονικό διάστημα στη σύσταση ενός οργάνου» είπε χαρακτηριστικά.

Τα κυριότερα σημεία της ομιλίας του κ. πρέσβη έχουν ως εξής:
«Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια κινητικότητα στο πεδίο της εθνικής ασφαλείας. Καθώς η χώρα μας αγωνίζεται να εξέλθει από μια πικρή δεκαετή οικονομική κρίση, καθώς τα λεγόμενα εθνικά μας θέματα στον χώρο της εξωτερικής πολιτικής αναμένουν υπομονετικά την εξεύρεση ευκαιριών και προϋποθέσεων για την επίλυσή τους, καθώς οι προκλήσεις και οι αστάθειες του περιβάλλοντος γεωπολιτικού μας χώρου αυξάνονται σταθερά, καθίσταται εμφανέστερη η έλλειψη μιας σύγχρονης, δυναμικής και συνεκτικής στρατηγικής κουλτούρας με επίκεντρο την εθνική ασφάλεια, η οποία να διαπερνά και να εκτείνεται στον σχεδιασμό, στην έκφραση και στην εφαρμογή της κυβερνητικής πολιτικής.

...Η στρατηγική κουλτούρα είναι είδος εν ανεπαρκεία στην ελληνική πραγματικότητα. Και δεν ομιλώ αφηρημένα ή ακαδημαϊκά. Εννοώ ότι η Εκτελεστική Εξουσία για να παραγάγει πολιτική στον τομέα της εθνικής ασφαλείας, χρειάζεται μελέτη και φάσμα επιλογών, όχι μονοσήμαντες προσεγγίσεις. Επιπλέον χρειάζεται συντονισμό ενεργειών και δράσεων που διαπερνούν το σύνολο της διοίκησης, επί τη βάσει ενός αποθέματος πληροφοριών και εκτιμήσεων στα επί μέρους ζητήματα, τα οποία όμως, ιδίως σε περιόδους κρίσεων, απαιτούν σοβαρότητα, εμπειρία, γνώση και ταχύτητα εφαρμογής.

Έχοντας οριοθετήσει σε ένα βαθμό και όχι ολοκληρωτικά τη σκοπιμότητα και την αναγκαιότητα συστάσεως ενός παρόμοιου οργάνου με το όνομα Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, ας προσπαθήσουμε τώρα να διευκρινίσουμε μερικά βασικά πράγματα που θα αφορούν τον ίδιο τον θεσμό και τη λειτουργία του, ιδίως κατά τα πρώτα κρίσιμα χρόνια της συστάσεώς του.

Εξηγούμαι:
Πρώτο, ομιλούμε περί Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ) και όχι περί Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας. Δεν παίζουμε με τις λέξεις. Ο πρώτος τίτλος (ΣΕΑ) διαφέρει ουσιαστικά από τον δεύτερο εννοιολογικά, αλλά και πρακτικά. Επισημαίνω ότι το επίθετο Εθνικός/Εθνική προσδιορίζει τη λέξη Ασφάλεια στην πρώτη (επιθυμητή) περίπτωση και τον θεσμό, δηλαδή το Συμβούλιο (μη επιθυμητό), στη δεύτερη. Διευκρινίζω και πάλι ότι η χώρα χρειάζεται κουλτούρα εθνικής ασφάλειας και όχι απλώς ένα εθνικό συμβούλιο ασφάλειας.

Δεύτερο, το ΣΕΑ, όπως προεξετέθη, πρέπει να είναι ένα υψηλού επιπέδου κυβερνητικό όργανο, πολιτικά και ουσιαστικά και να επικουρεί, στον τομέα της ευθύνης του, τον ίδιο τον Πρωθυπουργό, ο οποίος ενσαρκώνει την έκφραση της κυβερνητικής πολιτικής. Το ΣΕΑ θα υπάγεται λοιπόν απευθείας και θα λογοδοτεί στον Πρωθυπουργό.

Τρίτο, το ΣΕΑ, με βάση την ανωτέρω προσέγγιση, δεν θα είναι ούτε διακομματικό, ούτε διακοινοβουλευτικό, ούτε ένα ανεξάρτητο ακαδημαϊκό/επιστημονικό όργανο της μορφής π.χ. ενός Ινστιτούτου ή μιας ΜΚΟ.

Τέταρτον, κατά την περίοδο συστάσεως και λειτουργίας του οργάνου απαιτείται ευρεία πολιτική συναίνεση τόσο για την αναγκαιότητα του οργάνου, όσο και για τις αρμοδιότητές του. Πράγματι, η έννοια της εθνικής ασφάλειας είναι ευρύτατη και πολύ δύσκολο να οριοθετηθεί. Είναι απολύτως σκόπιμο να αρχίσει κανείς με μια ρεαλιστική προσέγγιση, υπάγοντας σε αυτήν (δηλαδή την εθνική ασφάλεια) τα πεδία της Εξωτερικής Πολιτικής, της Εθνικής Άμυνας και της Εσωτερικής Ασφάλειας της χώρας.

Τα πεδία αυτά ανήκουν στον λεγόμενο σκληρό πυρήνα της εθνικής ασφάλειας. Αργότερα και εξελικτικά μπορούν να προστεθούν και άλλα πεδία, όπως π.χ. των φυσικών καταστροφών, προστασίας του περιβάλλοντος, της ενέργειας, κλπ.

Πέμπτο, το υφιστάμενο σήμερα Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας (ΚΥΣΕΑ), το οποίο αντικατέστησε τη δεκαετία του 1980 το ως τότε λειτουργούν και σχεδόν ομώνυμό του ΑΣΕΑ (Ανώτατο Συμβούλιο Εξωτερικών και Αμύνης), χωρίς ποτέ να αποκτήσει ένα υποστηρικτικό μηχανισμό εκπονήσεως πολιτικής σε στρατηγικό επίπεδο ή αντιμετώπισης κρίσεων, θα πρέπει να περιορισθεί αποκλειστικά σε δύο αντικείμενα, δηλαδή: α) στην επιλογή και τοποθέτηση της ηγεσίας του στρατεύματος, και β) στη λήψη αποφάσεων για τους εξοπλισμούς.

Για όλα τα υπόλοιπα ζητήματα που θα αφορούν στην Εθνική Ασφάλεια, αρμόδιο θα είναι το ΣΕΑ, το οποίο θα προεδρεύεται από τον Πρωθυπουργό, στο οποίο θα συμμετέχουν οι αρμόδιοι Υπουργοί όπως θα αναφερθεί κατωτέρω και το οποίο θα αποφασίζει επί τη βάσει στρατηγικής και επεξειργασμένων εισηγήσεων του υποστηρικτικού του μηχανισμού.

Έκτο, το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ) θα αποτελεί υψηλής ποιότητος μηχανισμό με επικεφαλής τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας, σε επίπεδο Εξωκοινοβουλευτικού Υφυπουργού, με τον Αναπληρωτή του σε επίπεδο Γεν. Γραμματέως Υπουργείου και Επιτελείο στελεχωμένο με αρίστους από τη Διπλωματία, τη Δημόσια Διοίκηση, τις Ε.Δ. και τις Αρχές Ασφαλείας, αλλά και εκτός αυτής, και σε περιορισμένο αριθμό κατάλληλου επιστημονικού προσωπικού. Υπογραμμίζεται ότι ο χώρος δεν προσφέρεται για πολιτική καριέρα, παραγωγή βιογραφικών ή συγγραφή ακαδημαϊκών συγγραμμάτων. Ελπίζω αυτό να γίνεται κατανοητό.

Έβδομο, έργο του ΣΕΑ θα είναι η εκπόνηση, επικαιροποίηση και παρακολούθηση εφαρμογής της Στρατηγικής Εθνικής Ασφαλείας στους τομείς που προεξετέθησαν, η έγκαιρη εκτίμηση των πληροφοριών, των παραμέτρων και των επιπτώσεων ενδεχόμενων κρίσεων, καθώς και η αντιμετώπισή τους σε συντονισμένο κυβερνητικό επίπεδο, εάν οι κρίσεις αυτές εκδηλωθούν και απαιτήσουν συγκεκριμένους χειρισμούς, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο διεθνές πεδίο. Έργο του ΣΕΑ δεν θα είναι η υποκατάσταση των αρμοδιοτήτων των επί μέρους Υπουργείων στο τακτικό επίπεδο.

Όγδοο, το ΣΕΑ σε μόνιμη σύνθεση θα συγκροτείται από τον Πρωθυπουργό ως Πρόεδρο, στην ευθύνη του οποίου υπάγεται η εν γένει λειτουργία του, τον Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης, τους Υπουργούς Εξωτερικών, Εθνικής Αμύνης, Προστασίας του Πολίτη και Εμπορικής Ναυτιλίας, τον Α/ΓΕΕΘΑ, τον Γ.Γ. ΥΠ.ΕΞ. ή τον Μον. ΥΦ.ΥΠ.ΕΞ. (εάν συσταθεί η θέση), τον Διοικητή της ΕΥΠ και τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας. Κατά την κρίση του Πρωθυπουργού θα μπορεί να συμμετέχει, εφόσον το υπό συζήτηση θέμα το απαιτεί, και οποιοσδήποτε άλλος πολιτικός ή υπηρεσιακός παράγων.

Ένατο, ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας θα είναι ο τακτικός και απευθείας Σύμβουλος του Πρωθυπουργού για τα ζητήματα Εθνικής Ασφαλείας. Απαιτείται η επιλογή προσώπου ηυξημένου κύρους και ήθους, με αποδεδειγμένη εμπειρία στα ζητήματα εθνικής ασφαλείας, μεγάλη διοικητική ικανότητα, γνώση και κατανόηση των μεγάλων προκλήσεων εσωτερικών και εξωτερικών που έχουν ως πεδίο την ασφάλεια και βεβαίως ικανού να χειρίζεται ευαίσθητα θέματα σε επίπεδο οριζόντιο, διατομεακό και στο επίκεντρο της ασκούμενης κυβερνητικής πολιτικής.

Δέκατο, ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του εξασφαλίζει τη συνεχή ενημέρωση του Πρωθυπουργού σε θέματα εθνικής ασφαλείας, αναλύει τα δεδομένα, παρουσιάζει εναλλακτικές προτάσεις και επιλογές βάσει αναλύσεων και σεναρίων, παρακολουθεί τις δράσεις των αρμόδιων Υπουργείων στα θέματα στρατηγικής ασφαλείας εισηγούμενος σχετικά στον Πρωθυπουργό τυχόν ανάγκες επικαιροποίησης, παρακολουθεί συστηματικά την εξέλιξη ζητημάτων δυναμένων να εξελιχθούν σε κρίση παρεμβαίνοντας έγκαιρα και προληπτικά για την αποφυγή τους ή και ουσιαστικά μέσω του μηχανισμού του ΣΕΑ για την αντιμετώπισή τους.

Επιπλέον τηρεί ενήμερο τον Πρωθυπουργό για τις εξελίξεις στα διεθνή θέματα που έχουν ή μπορεί να έχουν επιπτώσεις στην εθνική ασφάλεια της χώρας. Μπορεί να αναλάβει επίσης κατόπιν εντολής του Πρωθυπουργού, την εκτέλεση ειδικών αποστολών στο εξωτερικό, καθώς και τη σύγκληση διυπουργικών/διατομεακών συσκέψεων.

Από τα ανωτέρω καθίσταται σαφής η ευρύτητα των καθηκόντων και αρμοδιοτήτων του Συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας, τόσο στο υποστηρικτικό όσο και στο συντονιστικό, αλλά και στο ουσιαστικό επίπεδο κατ’εντολήν πάντοτε του Πρωθυπουργού.

Ενδέκατο, το έργο του Συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας επικουρεί ο Αναπληρωτής του ο οποίος, μεταξύ άλλων, θα είναι αρμόδιος για την καθημερινή καλή λειτουργία του Επιτελείου του ΣΕΑ. Το Επιτελείο αυτό, του οποίου η δυνατότητα συστάσεως προβλέπεται στο άρθρο 82§2 του Συντάγματος θα αποτελείται από επαγγελματικά στελέχη υψηλής καταρτίσεως και εμπειρίας, με γνώση των σχετικών θεμάτων εθνικής ασφαλείας και κυρίως σφαιρική στρατηγική αντίληψη αντιμετωπίσεώς τους. Το ΕΣΕΑ θα βρίσκεται σε λειτουργία επί 24ώρου βάσεως για την εκτέλεση της αποστολής του.

Τούτο δεν σημαίνει ότι στόχος είναι να συσταθεί ένα δυσκίνητο γραφειοκρατικό όργανο που να επιδίδεται σε καθημερινό micro-management, στο οποίο, ούτως ή άλλως, οι χειριστές ευρίσκονται και σήμερα στα αρμόδια Υπουργεία. Η σύνθεση και η στελέχωση επομένως του ΕΣΕΑ πρέπει να είναι ποιοτική και επαρκής για την επιτέλεση πάντοτε του έργου της στρατηγικής της ασφάλειας στο επίκεντρο της κυβερνητικής πολιτικής και όχι για την άσκηση π.χ. εξωτερικής πολιτικής, αμυντικής πολιτικής ή πολιτικής εσωτερικής ασφάλειας του κράτους.

Τα στελέχη του ΕΣΕΑ θα προέρχονται από τους αρίστους της Δημόσιας Διοίκησης, δηλ. Διπλωμάτες, Στρατιωτικοί, υψηλόβαθμα στελέχη των Σ.Α. αλλά και ακαδημαϊκοί. Η τοποθέτησή τους στο ΕΣΕΑ θα γίνεται με απόφαση του Πρωθυπουργού.

Επί πλέον θα πρέπει να προβλέπεται η ενίσχυση του ΕΣΕΑ και με ωρισμένους επιστήμονες με υψηλή κατάρτιση στον χώρο της Εθνικής Ασφαλείας οι οποίοι, ιδίως κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του θεσμού, θα το βοηθήσουν να καθιερώσει την παρουσία και την αποστολή του. Τέλος, τη λειτουργία του ΕΣΕΑ θα πρέπει να επικουρούν στο έργο του και τα εκάστοτε υφιστάμενα Οικονομικά και Νομικά Γραφεία του Πρωθυπουργού.

Δωδέκατο, το ΕΣΕΑ θα πρέπει να διαρθρωθεί σε τουλάχιστον τρεις Δ/νσεις, οι οποίες θα αντιστοιχούν στα κύρια αντικείμενα των αρμοδιοτήτων του, Δ/νσεις υποστηριζόμενες από μια κοινή Γραμματεία. Οι Δ/νσεις αυτές θα είναι: α) Στρατηγικού Σχεδιασμού, β) Πληροφοριών, και γ) Πρόληψης και Διαχείρισης Κρίσεων. Η τελευταία (γ) θα ευρίσκεται σε συνεχή επαφή και συντονισμό με τα υφιστάμενα Κέντρα Διαχείρισης Κρίσεων και αρμόδια Υπουργεία.

Τα προαναφερθέντα δώδεκα σημεία για τη σύσταση και επιτυχή λειτουργία ενός νέου θεσμού όπως είναι το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, δεν διεκδικούν ούτε την αποκλειστικότητα ούτε το αλάθητο. Είναι βέβαιο ότι θα υπάρχουν και άλλες προτάσεις και πιθανώς καλύτερες από τις υποβαλλόμενες. Ο θεσμός του ΣΕΑ όμως είναι ώριμος για την εμφύτευσή του στην Ελλάδα και για τις ανοικτές προκλήσεις που η ίδια αντιμετωπίζει. Η χώρα χρειάζεται δομές και θεσμούς ποιότητος και αποτελεσματικότητος.

Στα πλαίσια αυτά και λάθη δικαιολογούνται και διορθωτικές κινήσεις μπορούν να υπάρξουν. Η σημερινή όμως ανυπαρξία του οργάνου που πιθανώς οφείλεται σε καχυποψίες, αμφιβολίες, έλλειψη δικλείδων καλής λειτουργίας αλλά και απουσία γενικότερα πολιτικής βουλήσεως, είναι καιρός να αντιμετωπισθεί. Και εάν τούτο γίνει, ασφαλώς η χώρα θα μπορέσει πειστικότερα να προβάλει τον εαυτόν της ως πόλο σταθερότητος και ασφαλείας στην γεωπολιτική της περιοχή, συστατικό των οποίων είναι η ποιοτικότερη διακυβέρνηση με σοβαρότητα, συνέχεια και συνέπεια στην άσκησή της».

Στο χτεσινό πρώτο σεμινάριο της φετινής χρονιάς παρέστησαν και απηύθυναν χαιρετισμό η εντεταλμένη περιφερειακή σύμβουλος δια βίου μάθησης και πρόεδρος του ΚΕΚ Γεννηματάς Χαρούλα Γιασιράνη, η πρόεδρος του τμήματος Μεσογειακών Σπουδών Κατερίνα Φραντζή και ο κοσμήτορας Γιάννης Σεϊμένης ενώ ακολούθησαν ερωτήσεις από τους παραευρισκόμενους στις οποίες απάντησε ο κ. Σαββαΐδης.