Η Λίνδος: Από τους προϊστορικούς χρόνους έως την Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου

Rodiaki NewsRoom

Σε γενικές γραμμές η ιστορική της πορεία

Γράφει ο Κυριάκος Ι. Φίνας

Β’ ΜΕΡΟΣ

Ένα, επίσης, γεγονός που συνδέεται με την ιστορική πορεία της Λίνδου πρέπει να καταγραφεί, είναι και η παρουσία στην Κωμόπολη του Απόστολου των Εθνών Παύλου, το 57 μ.Χ. Παρά ταύτα το αξιοσημείωτο αυτό γεγονός δεν αξιοποιείται κατάλληλα από την πολιτική ηγεσία της χώρας στα πλαίσια ανάπτυξης των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, παρόλο που υπάρχουν προς τούτο ενισχυτικά κονδύλια από την Ευρωπαϊκή Ένωση. (Αναλυτικά στο ειδικό κεφάλαιο του άρθρου μας).

Η Λίνδος, όπως και τα άλλα δύο κράτη - Ιαλυσός και Κάμιρος- μετά την ένωση το 408 π.Χ. ενός ενιαίου κράτους, πορεύτηκαν, ως μια διοικητική οντότητα. Έτσι, η Ρόδος ακολούθησε τις τύχες του ανατολικού κράτους τόσο στην αρχική φάση σαν Ρωμαϊκό με Ελληνικό χαρακτήρα, όσο και αργότερα, που εξελίχθηκε σε Ελληνικό Βυζαντινό κράτος. Στα προαναφερθέντα πλαίσια η Λίνδος υπολογιζόταν, λόγω και της παράδοσης που είχε προηγούμενα.

Ωστόσο, η Ρόδος και όλο το δωδεκανησιακό σύμπλεγμα κατά τη Βυζαντινή περίοδο εξαιτίας των συνεχών μεγάλων εχθρικών επιδρομών κατά τη Βυζαντινή εποχή, η Ρόδος έπαυσε να διατηρεί την παλιά της οικονομική άνθιση, γεγονός που επηρέαζε και την εκπολιτιστική και γενικά την Παιδεία.

Το νησί υπέφερε από τις επιδρομές των βαρβάρων, καθόσον οι βυζαντινές φρουρές, που είχαν εγκατασταθεί στα Κάστρα, δεν εξασφάλιζαν την άμυνά τους. Οι επιδρομές και οι λεηλασίες των νησιών του Αιγαίου σταμάτησαν, όταν οι βασιλείς της Δυναστείας των Κομνηνών (1056-1185), ξαναπήραν υπό την εξουσία τους τα Μικρασιατικά παράλια.

Γεγονός, πάντως, είναι ότι το νησί από τον 7ο έως τον 13ο αιώνα αποτελούσε, πλέον, μια απλή επαρχία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, χωρίς κανένα πρωτεύοντα ρόλο.

Κατά μία παράδοση, όταν ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός έκτιζε ξανά την Αγιά Σοφιά, ύστερα από την καταστροφή της από τους στασιαστές της στάση του Νίκα, το 532 μ.Χ., με αρχιτέκτονες τους Άνθιμο από τις Τράλλεις της Μικράς Ασίας και Ισίδωρο από τη Μίλητο, προμηθεύτηκε μεγάλη ποσότητα βησάλων, (πλίνθων), από την περιοχή της Λίνδου-Ρόδου, για την κατασκευή του καταστραφέντος πρώτου περίφημου τρούλου του Ναού.

Η σκλαβιά στα Δωδεκάνησα συνεχίστηκε στις παρακάτω περιόδους:
1309-1522 Ιπποτοκρατία
1523-1912 Τουρκοκρατία
1912-1945 Ιταλοκρατία
και 1945-31/3/1947 Αγγλοκρατία.
(Η Αγγλία σύμμαχος στο Β’ παγκόσμιο πόλεμο).

Από το 1309 και επί 213 χρόνια, όσο κράτησε η Ιπποτοκρατία στην περιοχή, το νησί (η Ρόδος) μεταβλήθηκε σε προφυλακή της Δύσης.

Η Λίνδος, την εποχή της Ιπποτοκρατίας, θεωρούνταν σημαντικό Κέντρο, της λεγόμενης ροδιακής αγγειοπλαστικής. Οργανώθηκε η παραγωγική αυτή δραστηριότητα γύρω στα 1332 και πολυάριθμα κεραμουργικά αντικείμενα της Λίνδου στολίζουν σήμερα Ευρωπαϊκά Μουσεία, ως και το Μουσείο Μπενάκη των Αθηνών.

Ωστόσο, την τελευταία πεντηκονταετία της Ιπποτικής κατοχής, η Ρόδος, από οικονομικής άποψης, περιήλθε σε δεινή κατάσταση.

Το 1481, ο μεγάλος σεισμός που έγινε στο νησί απονέκρωσε κάθε παραγωγική ικμάδα. Όπως είχε, πλέον διαμορφωθεί η όλη οικονομική κατάσταση δεν μπορούσε να γίνεται λόγος και για ανεπτυγμένη Παιδεία, καθώς και για κάποια πολιτιστική κίνηση από τον ντόπιο πληθυσμό της Ρόδου.

Έτσι, η Ρόδος το 1522, με αρχές του 1523 περνά στην Οθωμανική κατοχή.

Μετά την αποχώρηση των Ιπποτών, η Ρόδος και τα λοιπά νησιά του δωδεκανησιακού συμπλέγματος πέρασαν στην Τουρκοκρατία η οποία ξεκίνησε από τις αρχές του 1523 και τελείωσε τον Μάιο του 1912, ήταν επί 390 χρόνια περίπου· ακριβώς 389 χρόνια, τέσσερις μήνες και 14 ημέρες.

Ο Charles Cott, Γάλλος Αξιωματικός του Ναυτικού, στο βιβλίο του, “L’ ile de Rhodes”, γράφει: “...Από την ημέρα που ο Μεγάλος Μάγιστρος με τους αδελφούς του εγκατέλειψαν τη Ρόδο, ο Τούρκος δεν κατεδάφισε μα ούτε και έχτισε τίποτα. Ήρθε να καθίσει πάνω στα χαλιά του, με το ναργιλέ του, που τον καπνίζει εδώ και αιώνες και θα τον καπνίζει ατάραχος πάνω στα ερείπια του κόσμου...”.

Κατά την Τουρκοκρατία η εμποροναυτική δραστηριότητα ήταν ανεπτυγμένη στη Λίνδο. Με τα Λινδιακά καράβια τους της εποχής εκείνης και με το εμπορικό πνεύμα που τους διέκρινε, οι Λίνδιοι καραβοκύρηδες και απλοί ναύτες ήταν χρήσιμοι και στην ιδιαίτερη πατρίδα τους και στις οικογένειές τους.

Επίσης η Λίνδος, κατά την Τουρκοκρατία ήταν μία από τις τρεις Επαρχίες του Νομού Ρόδου, οι άλλες δύο ήταν η Επαρχία της Καστέλου και η Επαρχία Χάλκης.

Η Εκπαιδευτική κίνηση στη Ρόδο, όπως γράφει ο Τρύφωνος Ευαγγελίδης στο έργο του: «Η Εκπαίδευση στη Ρόδο», «άρχισε να προάγεται χάρη στα Σουλτανικά προνόμια« που παραχώρησαν οι Τούρκοι στους νησιώτες».

Από του έτους 1757, προφανώς, υπήρχε οργανωμένο Ελληνικό Σχολείο στην πρωτεύουσα της Ρόδου. Το βέβαιο είναι, κατά τα γραφόμενα από τον ίδιο παραπάνω συγγραφέα Ευαγγελίδη ότι στη Λίνδο, ήδη από το ίδιο έτος λειτουργούσε συνέχεια Σχολείο. Στον Κώδικα του 1759 μνημονεύεται ως διδάσκαλος ο Δημήτριος. Εάν δε η μαρτυρία αυτή συνδυαστεί και με συναφή γεγονότα, θα πρέπει με βεβαιότητα να ισχυριστούμε ότι και πρωτύτερα στη Λίνδο υπήρχε Σχολείο. Κατά το Δήμ. Χαβιαρά: «...αδύνατον ήτο τωόντι να στερήται Σχολής η εύανδρος Κωμόπολις Λίνδιου, ήτις και μετά την κατάλυσιν της Δυναστείας των Ιπποτών δεν έπαυσεν ευδοκιμούσα εξαιρετικώς, ως ουδεμία άλλη των λοιπών κωμών και χωρίων της Ρόδου...».

Αναφέρεται, μάλιστα, ότι το πρώτο Σχολείο επάνω στη Ρόδο ιδρύθηκε στη Λίνδο το 10ο αιώνα.
Εν τω μεταξύ από το 1876, με πρωτοβουλάι του τότε Μητροπολίτη Ρόδου Γερμανού, μετέπειτα Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, παρατηρείται περισσότερη προσπάθεια ίδρυσης Σχολείων και στην πρωτεύουσα της Ρόδου, αλλά και στην ύπαιθρο.

* * *

Μετά την τουρκοκρατία η Ρόδος, τα Δωδεκάνησα ολόκληρα, από αρχές Μαΐου 1912 μέχρι 15 του ίδιου μήνα του 1945, επί 33 ολόκληρα χρόνια, εκ των οποίων 31 ιταλικής κατοχής και 2 στρατιωτικής ναζιστικής διοίκησης, η Λίνδος με όλα τα Δωδεκάνησα-πλην της Σύμης οι δεύτεροι-υπέφεραν και επέζησαν παρά τα σκληρά μέτρα που εφάρμοσαν οι δύο τελευταίοι κατακτητές.

* * *

Οι ιταλοί στα Δωδεκάνησα
Σύμφωνα με τις οδηγίες του Πρωθυπουργού της Ιταλίας Giovanni Giolitti, που δόθηκαν μέσω της διπλωματικής οδού, προς τον πρώτο Στρατιωτικό Διοικητή Giovanni Ameglio). («...να μη δίνεται η εντύπωση ότι θα επιστραφούν οποτεδήποτε τα νησιά στην Τουρκία, ούτε όμως και στους κατοίκους να καλλιεργείται η πεποίθηση ότι δεν θα ξαναγυρίσουν πια κάτω από την τουρκική εξουσία...»).

* * *

Αρχικά οι Ιταλοί Διοικητές Δωδεκανήσου συμπεριλαμβανομένου και του μακροβιότερου Μάριο Λάγκο (1923-1936) προσχωρούσαν σκόπιμα με προσεκτικότερα διπλωματικά βήματα.

Ο αντικαταστήσας, όμως, το Λάγκο, ο Ντε Βέκκι (1936-1940), ήταν απόλυτος. Σε κάθε ευκαιρία με δηλώσεις και συνεντεύξεις του στις ιταλικές εφημερίδες και Διεθνή ακόμη τύπο διατυμπάνιζε: ότι οι Μουσουλμάνοι είναι τούρκικη φυλή, ότι για τους Εβραίους η Θρησκεία μιλά για τη φυγή τους, για τους Καθολικούς ότι είναι ιταλικής φυλής και για τους Ορθόδοξους δεν λέγει ότι είναι Έλληνες, αλλά “Ντόπια φυλή” (Razza Idigena).
Οι Δωδεκανήσιοι πίστεψαν, λανθασμένα πράγματι, ότι οι Ιταλοί ήλθαν σαν ελευθερωτές.

Κι έτσι βεβαισμένα, χωρίς να χάνουν καιρό, αμέσως ίδρυσαν στα νησιά τους Αυτόνομους Οργανισμούς, που θα προετοίμαζαν το έδαφος για την Ένωση. Εντός, δε, του Μαΐου συνέστησαν Επιτροπή από 51 Αντιπροσώπους, την “Πολιτεία Καλυμνίων” και αρχές Ιουνίου 1912, τα υπόλοιπα νησιά μαζί με την Κάλυμνο οργάνωσαν το Πανδωδεκανησιακό Συνέδριο στην Πάτμο, με σκοπό την ίδρυση ενιαίου φορέα της Δωδεκανήσου.

Όπως και έγινε, παρά την αντίδραση των Ιταλών το Πανδωδεκανησιακό Συνέδριο της Πάτμου πραγματοποιήθηκε στις 4 Ιουνίου (π. ημερολόγιο) στο Ιερό Νησί του Ιωάννη του Θεολόγου, τις εργασίες του οποίου παρακολούθησε και ο Θ. Σοφούλης από την ηγεμονία της Σάμου, με προτροπή της Ελληνικής Κυβέρνησης, της οποίας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Παράλληλα, και όλα τα νησιά της Δωδεκανήσου είχαν υπογράψει και εκδώσει ψηφίσματα για την Ένωση. Η ιταλική κυβέρνηση, όμως, δεν δέχθηκε το Ψήφισμα των Αντιπροσώπων της Δωδεκανήσου και το απέρριψε χωρίς συζήτηση.

Και στο “Δωδεκανησιακό”, ως θέμα εθνικό, παρούσα η Εκκλησία: Ναι μεν και εδώ αντέδρασαν οι Ιταλοί, αλλά τα Συλλαλητήρια που πραγματοποιήθηκαν το Πάσχα του 1919, με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Ρόδου Απόστολο Τρύφωνος, έδωσαν τη δυνατότητα στον Εθνάρχη - Πρωθυπουργό της Ελλάδας, Ελευθέριο Βενιζέλο να ανατρέψει, έστω προσωρινά, τα κατακτητικά επί της Δωδεκανήσου σχέδια των Ιταλών.

Το Συλλαλητήριο του Πάσχα του 1919 στη Λίνδο
Ο Ρόδιος δικηγόρος Γεώργιος Θ. Γεωργιάδης, ο οποίος εκτελούσε χρέη Γραμματέα κατά τις μυστικές προετοιμασίες του Συλλαλητηρίου στις 7 Απριλίου 1919, επιφορτίστηκε, μετά την εκδήλωση, με βάση τις μερικές εκθέσεις των χωριών και των νησιών, να συντάξει μία γενική Έκθεση, “περί των κατά τόπους συμβάντων. Ιδού πως περιγράφει τα διατρέξαντα στη Λίνδο.

“.... Ημέρας τινάς προ του Πάσχα οι Ιταλοί καλέσανατες τον Λίνδιο Παπά Αγαπητόν προσέφεραν εις αυτόν 8.000 φράγκα και κληρονομικόν μηνιαίον εισόδημα προς ματαίωσιν του Συλλαλητηρίου. Ο ιερεύς, όμως, μετ’ αποστροφής ελληνοπρεπέστατα, απέρριψεν την πρότασην ταύτην.

“Προ της Β’ Αναστάσεως στρατός είχεν περικυκλώσει τον Ναόν της Εκκλησίας εζητωκραύγασε με απερίγραπτον ενθουσιασμόν υπέρ της Ενώσεως μετά της Ελλάδος, μετά την ανάγνωσιν του Δημοψηφίσματος. Καίτοι, δε, ο κόσμος διελύθη ησύχως οι Ιταλοί στρατιώται ήρχισαν με εφόπλου λόγχην να καταδιώκωσι τους κατοίκους, τους οποίους υπεχρέωναν να κλεισθώσιν εις τας οικίας των, απειλώντες ότι, θα εφόνευον πάντα εξερχόμενον εις την οδόν.

Ούτω, καθόλην την ημέραν του Πάσχα οι κάτοικοι Λίνδου διέμειναν κλεισμένοι εις το Κυβερνείον, ο Επόπτης Γεώργιος Παπαϊωάννου, οι Διδάσκαλοι Γεώργιος Σαρρής, Θεοδόσης Αναστασιάδης, Χαράλαμπος Γεωργίου και οι Στέφανος Αναστασιάδης, Γεώργιος Παναγής, Ιατρός, Σταύρος Τριανταφυλλίδης, Ιωάννης Ιωαννίδης και Αντώνιος Γανωτάκης εφυλακίσθηκαν εις υγρόν υπόγειον, χωρίς να παρασχεθή εις αυτούς επί 30 ώρας ουδεμία τροφή. Από της επομένης, κατόπιν ανακρίσεων, ήρχισεν η αποφυλάκισις τριων καθ’ εκάστην.

Εκτός των ως άνω γεγονότων, συνέβησαν και τα εξής: Tην Μεγάλην Τετάρτην δύο καραβινοφόροι μεταβάντες εις την οικίαν Αντωνίου Γανωτάκη, αριστερού ψάλτου της Εκκλησίας έκρουσαν την θύραν και αφού έκαμαν ματαίαν έρευναν προς ανεύρεσιν Ελληνικής Σημαίας, συνέλαβαον τον Αντ. Γανωτάκη και εφυλάκισαν αυτόν...”.

Ο Ιπποκράτης Κλεοβ. Φραγκοπούλου, με άρθρο που δημοσίευσε στα “Δωδεκανησιακά χρονικά”, Τόμος Ζ’ 1978, με το “Το Νομικό καθεστώς των Δωδεκανήσων κατά την κατοχή αναφέρει: “... Η κατάληψη των Δωδεκανήσων από την Ιταλία δεν τα φέρνει να προσαρτηθούν αμέσως στο Κράτος αυτό, έτσι που νομικά να αποτελέσουν ιταλικό έδαφος. Προτού γίνει τούτου, μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, με το Β.Δ. 1354, οπότε και θα καθορισθή η νομική τους θέση στο Ιταλικό Δημόσιο Δίκαιο, τα νησιά θα περάσουν από διάφορα στάδια εξουσίας, τα οποία και θα προσδώσουν τη μορφή κυριαρχίας τόσο στη διοίκηση, όσο και στη Δικαιοσύνη...”.

O θεσμός “των μαστρών” (ζητητών) στην αρχαία Ελλάδα - Η ειδική λειτουργία στη Λίνδο
Οι “μαστροί” ή “ζητηταί” κατά την Αρχαιότητα ήσαν Πολιτικοί υπάλληλοι που δρούσαν στην Παλλήνη, στους Δελφούς και την Αρδανία, καθώς επίσης, στην Αθήνα και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδος.

Κύριο καθήκον των μαστρών ήταν και η εντόπιση όσων εκ των πολιτών καθυστερούσαν τις πάσης φύσεως οφειλές στο Δημόσιο, αλλά και στον εντοπισμό εκείνων που παράνομα καταλάμβαναν δημόσιο χώρο, “οι ανευρέται των χωρίων των δημοσίων”.

Εν τω μεταξύ σε κάποια επιγραφή του 4ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκε στη Ζελεία της Μικράς Ασίας, οι μάστροι σ’ εκείνη την πόλη αποτελείτο ένα σήμα 9 υπαλλήλων, με το όνομα, “ανευρεταί των χωρών και των δημοσίων”. Αυτοί εκλέγονταν, μεταξύ των πολιτών, οι οποίοι δεν κατείχαν δημόσια κτήματα, όταν, δε, ανελάμβαναν υπηρεσία έδιναν τον όρκον ως δικαστές. Στη δίκη του εγκαλουμένου, ο οποίος στην περίπτωση αυτή ονομάζονταν “καταμάστροι”, τρεις από αυτούς απάρτιζαν δικαστήριο και δίκαζαν τον εγκαλούμενο οφειλέτη.

Οι μάστροι στη Ρόδο και στη Λίνδο
Ο έφορος Αρχαιοτήτων Γρηγόριος Κωνσταντινόπουλος στη Μελέτη του περί Λίνδου (χ) στη σελίδα 54 αναφέρει μεταξύ των άλλων: “... τόσον ο συγγενής και σύγχρονος του Κλεοβούλου ποιητής Ανθέας, όσον και η θυγάτηρ του Σοφού ποιήτρια οδηγούν εις την σκέψιν περί υπάρξεως εις Λίνδον, κατά τους χρόνους της τυραννίδος ή μετά ταύτην γενικοτέρου πνευματικού περιβάλλοντος και καλλιτεχνικού κλίματος παραλλήλου περος εκείνο, το οποίον ανεπτύχθη εις την αυλήν του Περιάνδρου εν Κορίνθω, του Πεισίστρατου εν Αθήναις ή των μεγάλων τυράννων των Σικελικών πόλεων...

Στα προαναφερθέντα πλαίσια, καθίσταται, πλέον, από βέβαιο, σε συνδυασμό και με τις ευρεθείσες τοπικά αρχαίες επιγραφές ότι ο θεσμός των “μαστρών” ήταν πλήρως ανεπτυγμένος και στη ροδιακή κοινωνία γενικότερα τόσο σε υπαλληλικό επίπεδο, όσο και πολιτικό.

Στο νησί της Ρόδου η τοπική Οργάνωση των τριών πόλεων μετά τον Συνοικισμό ήταν στα βασικά της σημεία ομοιόμορφη και φαίνεται ότι ήταν αποτέλεσμα συλλογικής διευθέτησης των τριών πόλεων, σε αντίθεση με αυτά όλου του Δήμου παρουσιάζουν συνήθως τον κοινό τύπο: “έδοξε μάστροις τα Βουλά Ροδίων και του Δήμου Ιαλυεύσι ή Καμιρεύσι ή Λινδίανς όπου το δεύτερο όνομα αντιπροσωπεύει την Εκκλησία ή τον Δήμον της κάθε πόλης (χχ).

Ωστόσο, επιπλέον στη Λίνδο, το Σώμα των Μαστρών είχε ορθολογικότερη συγκρότηση, καθόσον υπήρχε και οργανωμένη γραμματεία: “γραμματεύς μαστρών”.

Ο Γρηγόριος Κωνσταντινόπουλος αναφερόμενος στις δραστηριότητες των Λινδίων τονίζει: “... Ο Λυκόφρων ομιλεί περί επιδόσεως των Λινδίων και ουχί εν γένει των Ροδίων εις την ναυτιλίαν. Ο Silius ομιλεί, επίσις περί Λινδίων.

Η περί εγκαταστάσεως Ροδίων εις Σικελία μαρτυρία του Αριστοτέλη συνδυαζόμενη προς την παρομοίαν του Λυκόφρωνος οδηγεί σαφώς εις την εκδοχήν Λινδιακής εγκαταστάσεως παρά τον Σύβαριν ποταμόν. Οι Σόλοι της Κιλικίας παραδίδονται σαφώς υπό του Στράβωνος, ως “Αχαιών και Ροδίων κτίσμα εκ Λίνδου”.

Περί Γέλας αρκεί η μαρτυρία του Θουκυδίδη “και μεν πόλει υπό του Γέλα ποταμού τούνομα εγένετο, το δε χωρίον ου νυν η πόλις εστί και ο πρώτος ετειχίσθη. Λίνδιον καλείται (χχχ)

(χ) Γρηγόριος Κωνσταντινόπουλος
(χχ) Ιωάννης Χ. Παπαχριστοδούλου
(χχχ) Γρηγόριος Κωνσταντινόπουλος

Αύριο: το τέλος