Παλιά Πόλη Ρόδου: Σύνοψη 30 ετών εμπειριών με μια ματιά ...από την κλειδαρότρυπα

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Πάνος Βενέρης

Γνώριζα τη Ρόδο μέσα από ιστορικά και αρχιτεκτονικά βιβλία καθώς και από τις περίφημες ταινίες του Ελληνικού κινηματογράφου εποχής. Έχοντας πλέον ολοκληρώσει τη βασική επαγγελματική μου κατάρτιση και έχοντας επισκεφθεί πολλά ιστορικά κέντρα της χώρας αλλά και του εξωτερικού, ο δρόμος της δουλειάς μ’ έφερε στο νησί για λίγο και όπως σχεδόν πάντα συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις, παρέμεινα μια ζωή!..

Ήταν τέλη Φλεβάρη του ’88 όταν μετά από τρεις ολόκληρες ημέρες αναβολής πτήσεων από Αθήνα προς Ρόδο λόγω νοτίων ανέμων έφτασα βράδυ στο νησί. Άφησα τα πράγματα στο ξενοδοχείο και χωρίς δεύτερη σκέψη βγήκα στο δρόμο να ψάξω για την Παλιά Πόλη για την οποία τόσα είχα διαβάσει. Μπήκα από την πλατεία Σύμης. Περπάτησα στην πλατεία Αργυροκάστρου και βρέθηκα στην οδό Ιπποτών. Ψυχή στο δρόμο, ούτε γάτα. Τσιμπήθηκα, μπας και ονειρεύομαι.

Αισθάνθηκα σαν να είδα ..εξωγήινο!... Πέρασε αστραπιαία από το νου όλη η ιστορία της αρχιτεκτονικής του δυτικού Μεσαίωνα που είχα μελετήσει αλλά και βιώσει και που πάντα κατέχει εξέχουσα θέση στην καρδιά. Άρχισα να περιπλανιέμαι στα σοκάκια κάτω από το χλωμό φως του φεγγαριού. Κόντευε να ξημερώσει, τα πόδια πρήστηκαν αλλά το πνεύμα διψούσε. Την επομένη, παίρνω την αγαπημένη μου Nikon FM, δυο – τρία καρούλια φιλμ και ξαμολιέμαι. Η ημέρα υπέροχη, ο κόσμος λιγοστός, έχω ακόμη εκείνη τη πρώτη σειρά slides που είχα τραβήξει, χωρίς να γνωρίζω πού είμαι και τι ακριβώς φωτογράφιζα. Τις επόμενες ημέρες έψαξα για βιβλία για να διαμορφώσω καλύτερη εικόνα. Ο πρώτος μήνας πέρασε έτσι, με καθημερινή επίσκεψη και περπάτημα στο χώρο.

Στο μεταξύ έπιασα δουλειά σαν υπεύθυνος του Προγράμματος Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης για τα Δωδεκάνησα που είχε εμπνευστεί ο αείμνηστος Αντώνης Τρίτσης. Έτσι περπάτησα και γνώρισα τα Δωδεκάνησα ακόμη και το πιο μικρό νησί. Άλλο όμως η πολεοδομία – χωροταξία και οι τεχνικές της και άλλο η ιστορία. Και αν έχεις το «χούι» δεν σ’ αφήνει ν’ αγιάσεις!...
Γνωρίστηκα σύντομα με τους περισσότερους ανθρώπους που αφιέρωσαν τον εαυτό τους στη μελέτη και την ανάδειξη των πολιτιστικών αξιών της περιοχής. Άπειρες συζητήσεις.

Είχα την τύχη να γνωρίσω τον Ηλία Κόλλια κάτι βράδια στη βιβλιοθήκη δίκην …Μεγάλου Μαγίστρου με φόντο τοίχους από βιβλία. Λόγω καταγωγής και διαχρονικής παρουσίας, νόμιζα ότι κάτι σκάμπαζα από την ιστορική εξέλιξη του Ηρακλείου Κρήτης, μέχρι που περπάτησα μαζί του στην πόλη στο περιθώριο ενός συνεδρίου… Φαντασθείτε τι γνώριζε ο άνθρωπος αυτός για τη Ρόδο στην οποία αφιέρωσε το βίο του. Είχα την τύχη να θητεύσω στην Επιστημονική Επιτροπή που παρακολουθούσε τα έργα της Παλιάς Πόλης, στην ομάδα παρακολούθησης της μελέτης αναθεώρησης του αντίστοιχου σχεδίου της παλιάς πόλης που είχε συντάξει ο Δοξιάδης και που ευτυχώς δεν εφαρμόστηκε, στην επιτροπή πολεοδομικών θεμάτων του Δήμου για ανάλογα θέματα, να παρακολουθήσω από κοντά τις εξελίξεις σαν πρόεδρος του ΤΕΕ Δωδ/σου και τόσα άλλα.

Την περίοδο της «ευμάρειας» γνώρισα και όλα τα «στέκια» της. Από το κουτούκι του «Ορχάν» που σέρβιρε το πολύ καμιά ομελέτα (αλλά τόσο νόστιμη) μέχρι το «Φώτη», το «Ντινόρη», το «Χατζηκέλη» και τον «Αλέξη». Αγαπημένο στέκι ο «Πιζάνιας» όπου μαζί με την πολυπληθή τότε παρέα πρέπει να είχαμε αδειάσει το …μισό Πλωμάρι!... Να και τα μπαράκια, να και οι μουσικές σκηνές, να και τα διάφορα δρώμενα, να και οι «κράχτες», να, να, να. Ένα πολύχρωμο μωσαϊκό, απροσδιόριστο. Κάτι σαν από χίλιες και μια νύχτες διαδραματιζόμενες όμως στο δύση!.. Ένα παζλ από επιδερμίδες άσπρες, μαύρες, μελαμψές, κίτρινες, κόκκινες μέσα σ’ ένα μεθυστικό ανατολίτικο παζάρι ντυμένο με …στολή περιπάτου ή πολλές φορές με Τ8. Οι φαιοπράσινοι ξέρουν…

Το ‘88 ήταν η χρονιά που είχε ενταχθεί η Παλιά Πόλη της Ρόδου στον κατάλογο των πόλεων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Ήταν το πρώτο Ελληνικό ιστορικό σύνολο με τέτοια διάκριση. Πολλοί οι συντελεστές, η Μελίνα Μερκούρη, ο Σάββας Καραγιάννης, ο Ηλίας Κόλλιας, μηχανικοί, αρχαιολόγοι των τότε Εφορειών Βυζαντινών αλλά και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Δωδ/σου, μετέπειτα ο Μάνος Κόκκινος, ο Γιώργος Γιαννόπουλος, υπηρεσιακοί παράγοντες και πάει λέγοντας, δεν είναι της παρούσης να επεκταθώ. Ακολούθησε η προγραμματική σύμβαση μεταξύ ΥΠΠΟ και Δήμου Ρόδου για δράσεις ανάπλασης, αναστήλωσης, υποδομών, επανάχρησης κλπ, βάσει της οποίας υλοποιήθηκαν δεκάδες έργων μερικά των οποίων μεγάλης εμβέλειας και αξίας.

Η σύμβαση αυτή κράτησε περίπου 14 χρόνια και στη συνέχεια ατόνησε – καταργήθηκε.
Θυμάμαι σαν μια από τις ομορφότερες στιγμές σαν ΤΕΕ ήταν όταν το 2008 άνοιξε για εμάς το Καστέλο για να παρουσιάσουμε τον τόμο που είχαμε επιμεληθεί μια ομάδα Αρχιτεκτόνων σε συνεργασία με την τότε Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων Δωδ/σου επί σχεδόν μια δεκαετία και τιτλοφορούνταν «Ρόδος, η πόλη εκτός των τειχών 1522 – 1948. Αρχιτεκτονική – Πολεοδομία». Μαζεύτηκε η μισή Ρόδος. Εκεί ένιωσα την αγάπη του κόσμου για τον τόπο του. Θυμάμαι επίσης όταν περίπου εκείνη την περίοδο είχαμε συνεργαστεί με το ΤΕΕ Κέρκυρας για να ενταχθεί η Παλιά Πόλης της Κέρκυρας στο δίκτυο της UNESCO πράγμα που υλοποιήθηκε το 2007.

Αν σ’ όλη αυτή τη διαδρομή μου πει κάποιος, σύμφωνα με τα δικά σου βιώματα πες το πρώτο όνομα πολιτικού που σου έρχεται στο νου και σου θυμίζει την Παλιά Πόλη Ρόδου, θα το κάνω έστω και με κίνδυνο να παρεξηγηθώ από τα πολλά που μαζί με τις αντίστοιχες υπηρεσίες έδωσαν και δίνουν μάχες για το μνημείο αυτό, μερικά εκ των οποίων προανέφερα. Το όνομα αυτό είναι ο πρώην Δήμαρχος Γιώργος Γιαννόπουλος. Είναι αυτός που ταξίδεψε με τον τρόπο του το μνημείο στα πέρατα της γης ως πρόεδρος του παγκόσμιου οργανισμού των πόλεων πολιτιστικής κληρονομιάς που αν θυμάμαι καλά εξελέγη στο αξίωμα αυτό στο αντίστοιχο Συμπόσιο που διεξήχθη στη Ρόδο το 2003 στο οποίο συμμετείχα ως μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής.

Πρόσφατα υπεγράφη με κάθε επισημότητα στο Καστέλο το «προσύμφωνο» για τη δεύτερη προγραμματική σύμβαση μεταξύ Πολιτείας, Δήμου, Περιφέρειας κλπ για μελλοντικές δράσεις εντός της Παλιάς Πόλης. Λέω ένα μεγάλο μπράβο σε όσους είχαν ενεργή συμμετοχή σ’ αυτό. Ελπίζω η δεύτερη αυτή προγραμματική σύμβαση να υλοποιηθεί και να φανεί το ίδιο χρήσιμη όσο και η προηγούμενη.

Η Παλιά Πόλη της Ρόδου είναι ανά περιόδους και για διάφορους λόγους στο προσκήνιο του τοπικού «δημόσιου διαλόγου». Τα εισαγωγικά μπαίνουν γιατί ο «διάλογος» αυτός ουδέποτε ήταν σε οργανωμένη βάση αλλά συνίστατο σε παράλληλους μονόλογους καταγγελτικού κυρίως περιεχομένου. Πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι. Μια οι «κράχτες», μια η ηχορύπανση, μια το αποχετευτικό, μια τα αυτοκίνητα, μια οι δομικές παρεμβάσεις και τόσα άλλα έδιδαν και δίνουν τροφή για ποικίλα σχόλια δίχως όμως να θέτουμε τον δάκτυλον «επί των τύπων των ήλων» και ως εκ τούτου άνευ αποτελέσματος.

Ήρθε ίσως η ώρα για ένα οργανωμένο δημόσιο διάλογο που θα προσδιορίσει και το μέλλον του μνημειακού συνόλου. Ο διάλογος αυτός μπορεί να έχει σαν «πλατφόρμα» τη μελέτη αναθεώρησης του Σχεδίου Δοξιάδη που προανέφερα. Η αναθεώρηση αυτή άρχισε τουλάχιστο δύο δεκαετίες πριν, με τη σύνταξη ενός σχεδίου για τις χρήσεις γης που όμως καταχωνιάστηκε σε κάποια συρτάρια των Υπουργείων κατά τα Ελληνικά πρότυπα. Στη συνέχεια, πριν μερικά χρόνια, ο συνάδελφος Γιάννης Παπαχριστοδούλου και οι συνεργάτες του, ανέλαβαν μέσω της Υπηρεσίας τους, την εκπόνηση της μελέτης αναθεώρησης, στην ουσία συντάσσοντας μια νέα μελέτη κωδικοποιώντας την ήδη αποκτηθείσα εμπειρία και βάζοντας σε πραγματική πλέον βάση την όλη προσπάθεια.

Στη μελέτη αυτή προβλέπονται όλες οι ρυθμίσεις που θα καθιστούσαν το μνημειώδες οικιστικό σύνολο βιώσιμο από όλες τις πλευρές. Προβλέπεται παράλληλα ο κανονισμός λειτουργίας αλλά και εποπτείας του. Η μελέτη έχει σταλεί από το Δήμο στα κεντρικά όργανα για γνωμοδότηση. Εξ΄όσων γνωρίζω υπάρχει ήδη θετική γνώμη. Η διαδικασία προβλέπει σαν επόμενο στάδιο τη δημοσιοποίηση – ανάρτηση στο Δήμο έτσι ώστε οι ενδιαφερόμενοι αλλά και όποιος πολίτης ή φορέας επιθυμεί, να εκφράσουν τις απόψεις τους θεσμικά πλέον. Στη συνέχεια, αφού ληφθεί υπ’ όψη η διαδικασία διαβούλευσης από το Δημοτικό Συμβούλιο, θα ακολουθήσουν τα υπόλοιπα διαδικαστικά στάδια για τη θεσμοθέτησή της με Π.Δγμα. Είναι κάτι παραπάνω από αναγκαίο.

Στη μελέτη προβλέπεται και η μερική επαναφορά του μεσαιωνικού ιστού συμπληρώνοντας ορισμένα «κενά» που δημιουργήθηκαν από τις βόμβες του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Είναι μια πολεοδομική επιλογή που λαμβάνει υπ’ όψη όλα τα μεγέθη επομένως και τα οικονομικά. Κάτω όμως από τα «κενά» αυτά, κρύβεται η πλέον λαμπρή περίοδος του νησιού, η Ελληνιστική Ρόδος. Το ίδιο θέμα είχαν αντιμετωπίσει στην Κω οι Ιταλοί κατακτητές όταν η πόλη σχεδόν ισοπεδώθηκε από το μεγάλο σεισμό του 1933.

Αμέσως μετά, συνέταξαν σχέδιο πόλεως σύμφωνα με το οποίο πολλά από τα «κενά» που άφησε ο σεισμός έγιναν αρχαιολογικοί ή κοινόχρηστοι χώροι που στη συνέχεια ανασκάφηκαν και ανέδειξαν τον τεράστιο πλούτο της αρχαίας πόλης της Κω. Θα μου πείτε, άλλοι καιροί τότε και άλλος ο τρόπος διοίκησης και οικονομίας και βέβαια άλλος ο χαρακτήρας της πόλης. Ισχύει. Οφείλω όμως να πω ότι οι αρχαιολογικοί αυτοί χώροι και οι χώροι πρασίνου, πρόσφατα ενοποιήθηκαν με μια εξαιρετική παρέμβαση που αναβάθμισε το σύνολο της πόλης, εμπνευστής της οποίας ήταν η διακεκριμένη αρχαιολόγος Αγγελική Γιαννικουρή.
Να, επομένως, ένα θέμα που θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο πραγματικού δημόσιου διαλόγου, όπως βέβαια και πολλά άλλα.

Κλείνοντας τη σύντομη αυτή αναδρομή, πιστεύω ότι τα γραφόμενα αυτά έχουν κάποια αξία καθότι είναι με το μάτι ενός «τρίτου» αποφορτισμένου από γονιδιακές καταβολές, παιδικές μνήμες ή βιώματα και επομένως αντικειμενικά. Μετά από 30 χρόνια συνεχούς παρουσίας και συμμετοχής στα δρώμενα αυτού του τόπου, μπορώ να πω ότι το καταπληκτικό ιστορικό οικιστικό σύνολο, η Παλιά Πόλη της Ρόδου, τώρα με εντυπωσιάζει περισσότερο απ’ ό,τι στην αρχή που όπως σας είπα την είδα σαν κάτι ….εξωγήινο για τη χώρα!...

Παρά τα όποια «κουσούρια» της, θεωρώ ότι δεν θα ήταν εύστοχο αν προσπαθούσε κάποιος να την κάνει «μπουτίκ» κατά τα δυτικά πρότυπα. Γιατί η Ρόδος ήταν πάντα ένα πολύχρωμο κράμα ανθρώπων και πραγμάτων. Με το ένα μάτι στη δύση και το άλλο ελαφρώς αλληθωρίζον στην ανατολή. Είναι όπως όταν σε κοιτά μια μελαψή ομορφιά, με το δεξί λάγνο και υγρό μάτι να σε στοχεύει κατάματα και το αριστερό να χάσκει κάπου αλλού. Και είναι αυτό που κάνει τη διαφορά και σε προκαλεί να το …ψάξεις!....

Από όλες τις φωτογραφίες που έχω τραβήξει στην Παλιά Πόλη, θεωρώ σαν την πιο αντιπροσωπευτική εικαστικά αυτή που σας παρουσιάζω. Είναι Γενάρης 2013. Παρότι μηχανάκι και Παλιά Πόλη είναι ασύμβατες έννοιες, ωστόσο αυτό δεν είναι ένα οποιοδήποτε μηχανάκι, όπως και η Παλιά Πόλη της Ρόδου δεν είναι μια οποιαδήποτε Παλιά Πόλη!... Το θέμα είναι να βρεις την αρμονία της στιγμής!...