Η ανεργία, οι μορφές, οι συνέπειες και η καταπολέμησή της

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Γιάννης Σαμαρτζής
Οικονομολόγος

Με τον όρο ανεργία εννοούμε την κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάποιο άτομο, όπως π.χ. ένας πτυχιούχος Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ένας απόφοιτος Λυκείου, ένας εργάτης, ένας τεχνίτης, κλπ., οι οποίοι, ενώ θέλουν και είναι ικανοί να εργασθούν, όμως, δεν βρίσκουν εργασία.

Σε αντίθεση με την ανεργία, έχουμε την αεργία, όπου παρατηρείται ηθελημένη αποχή από την εργασία, δηλαδή φυγοπονία.
Επομένως, άνεργοι θεωρούνται μόνον τα άτομα εκείνα, τα οποία στις κανονικές συνθήκες αγοράς και στο είδος εργασίας που προσφέρουν, είναι διατεθειμένα να εργασθούν, αλλά δεν μπορούν να βρουν απασχόληση.

Αντίθετα, τα άτομα εκείνα που δεν μπορούν να βρουν απασχόληση, επειδή οι αμοιβές (μισθοί και ημερομίσθια) τις οποίες ζητούν είναι αισθητά υψηλότερες και επομένως δεν συμπίπτουν με τις αμοιβές εκείνες που επικρατούν στην αγορά, δεν θεωρούνται άνεργοι.
Η ανεργία μπορεί να είναι, είτε «ολική», οπότε το άτομο αναγκάζεται να παραμείνει τελείως άνεργο, είτε «μερική», οπότε ο μισθωτός αναγκάζεται να εργασθεί λιγότερο χρόνο, με συνέπεια τη μικρότερη αμοιβή του.

Μορφές της ανεργίας
Υπάρχουν διάφοροι τύποι (μορφές) της ανεργίας, όπως π.χ. η ανεργία τριβής, η εποχική ανεργία, η διαρθρωτική ανεργία, η τεχνολογική ανεργία, η κυκλική ανεργία και η χρόνια ανεργία, τις οποίες παρουσιάζουμε αναλυτικότερα:

• Ανεργία τριβής
Σε όλες τις χώρες του κόσμου, ακόμη και στις οικονομικά ισχυρότερες, υπάρχει πάντοτε ένα ορισμένο ποσοστό ανεργίας, το οποίο οφείλεται κυρίως στη μετακίνηση διαφόρων ειδικοτήτων εργατών, υπαλλήλων, κ.α., από μια απασχόληση σε άλλη. Η μετακίνηση αυτή ενός μικρού ποσοστού εργατών - υπαλλήλων, για αναζήτηση καινούργιας εργασίας, η οποία απαιτεί έστω ένα σύντομο χρονικό διάστημα ανεργίας, θεωρείται φυσιολογική και γι’ αυτό ο τύπος αυτός της ανεργίας ονομάζεται «φυσιολογική ανεργία» ή «ανεργία τριβής».
Συνήθως, το ποσοστό αυτό της ανεργίας είναι πολύ μικρό και κυμαίνεται μέχρι το 5% του συνολικού ενεργού πληθυσμού μιας χώρας. Γι’ αυτό και δεν απαιτείται από τους κυβερνώντες κανένα απολύτως μέτρο για την καταπολέμηση της ανεργίας αυτής της μορφής.

• Εποχική ανεργία
Και ο τύπος της ανεργίας αυτής θεωρείται «φυσιολογικός», αφού εμφανίζεται σε βαθμό σταθερό, σε ορισμένες χρονικές περιόδους και σε συγκεκριμένες μορφές δραστηριότητας. Χαρακτηριστική μορφή της εποχικής ανεργίας στη χώρα μας είναι εκείνη του ξενοδοχειακού τομέα, των τουριστικών κυρίως περιοχών, όπως της Δωδεκανήσου, της Κρήτης, της Χαλκιδικής κ.α., όπου οι εργαζόμενοι απασχολούνται μόνο κατά τους θερινούς μήνες. Επίσης, εποχική ανεργία εμφανίζεται στις οικοδομικές εργασίες, στα διάφορα έργα οδοποιίας, στα εγγειοβελτιωτικά έργα και γενικότερα στις γεωργικές απασχολήσεις.

• Διαρθρωτική ανεργία
Ο τύπος αυτός ανεργίας θεωρείται μόνιμος στις υπό-ανάπτυξη κυρίως χώρες, αφού στηρίζεται στη στενότητα γενικά των πόρων και κεφαλαίων, στην έλλειψη υποδομών, στη χαμηλή παροχή εκπαίδευσης, μετεκπαίδευσης και επιμόρφωσης, στην έλλειψη δημογραφικής ισορροπίας, δηλαδή της αντίστοιχης χωροταξικής κατανομής του εργατικού δυναμικού στις χώρες αυτές. Έτσι, σε κάποια περιοχή των χωρών αυτών, όπου υπάρχουν πολλές ευκαιρίες απασχόλησης σε έναν κλάδο εργασίας, π.χ. στον τουριστικό κλάδο, στρέφονται τα περισσότερα άτομα προς τον κλάδο αυτό, με αποτέλεσμα να υπάρχουν ελλείψεις εργατικού δυναμικού σε άλλες θέσεις εργασίας.

• Τεχνολογική ανεργία
Η μορφή αυτής της ανεργίας οφείλεται στην εμφάνιση νέων – καινοτόμων τεχνολογικών μεθόδων παραγωγής στις επιχειρήσεις, οι οποίες αυξάνουν το παραγωγικό αποτέλεσμα με λιγότερο εργατικό δυναμικό και επομένως με λιγότερο κόστος και έτσι εξαναγκάζονται οι επιπλέον εργαζόμενοι σε αναζήτηση άλλης εργασίας. Εδώ, δηλαδή, «θυσιάζονται» οι εργαζόμενοι στο «βωμό» της τεχνολογικής προόδου και κατ’ επέκταση στο «βωμό» της ανταγωνιστικότητας μιας οικονομικής μονάδας. Η μορφή αυτή της ανεργίας είναι σχετική με την ανεργία τριβής, αλλά είναι και μόνιμου χαρακτήρα σε εκείνες τις οικονομίες όπου δεν είναι δυνατή η απορρόφηση άλλων εργαζομένων.

• Κυκλική ανεργία
Η μορφή αυτή της ανεργίας εμφανίζεται σε περιόδους ύφεσης της οικονομίας μιας χώρας, δηλαδή στην καθοδική πορεία του οικονομικού της κύκλου. Επομένως, οφείλεται στις κυκλικές διακυμάνσεις της οικονομικής δραστηριότητας, οι οποίες προέρχονται από την ανεπάρκεια της συνολικής ζήτησης σε κάποια χώρα και είναι συνήθως βραχυχρόνιας διάρκειας, από 1-3 έτη. Μοναδική ίσως εξαίρεση, και φαινόμενο μακροχρόνιας κρίσης με παρατεταμένη ανεργία, αποτελεί η Ελλάδα.

Η μορφή αυτή της ανεργίας παρουσιάσθηκε στη χώρα μας την τελευταία οκταετία, ξεκινώντας με την κατακόρυφη μείωση των μισθών, συντάξεων και των εισοδημάτων, καθώς και των βασικών οικονομικών μεγεθών που ακολούθησαν, όπως: μείωση της κατανάλωσης, μείωση των αποταμιεύσεων και των επενδύσεων και κατά συνέπεια, μείωση του παραγωγικού τομέα και της συνολικής ζήτησης της οικονομίας, η οποία με τη σειρά της οδήγησε στην εκτόξευση της ανεργίας στο 27% και στη μείωση του ΑΕΠ κατά 25%.

Δηλαδή στην Ελλάδα, την τρέχουσα περίοδο της οικονομικής κρίσης, κατέρρευσε ολόκληρο το οικονομικό κύκλωμα, το οποίο σε περιόδους ανόδου δημιουργεί, οικονομική ανάπτυξη, νέες θέσεις εργασίας και πλούτο, αυξάνοντας έτσι τα εισοδήματα και βελτιώνοντας το βιοτικό επίπεδο των πολιτών.

• Χρόνια ανεργία

Αυτόν τον τύπο ανεργίας έχουμε όταν η ανεργία συνεχίζεται και πέραν των περιόδων οικονομικής ύφεσης (πτώσης της οικονομίας) και η χώρα στην οποία αυτή εμφανίζεται αδυνατεί να εισέλθει στο ρυθμό της οικονομικής της ανάπτυξης.
Και η περίπτωση αυτή της ανεργίας αγγίζει τη χώρα μας, με την παρατεταμένη χρονίζουσα ανεργία, χωρίς ωστόσο η Ελλάδα να έχει απεγκλωβισθεί ακόμη από την υφιστάμενη οικονομική ύφεση.

Συνέπειες και καταπολέμηση της ανεργίας
Πολλές είναι οι συνέπειες που προκαλούνται από την ανεργία.
- Η βασικότερη όμως είναι εκείνη που δημιουργεί σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, με την ανθρώπινη δυστυχία και τον πόνο. Συνήθως, η ανεργία, σε μεγαλύτερο ποσοστό πλήττει τους νέους ανθρώπους, οι οποίοι βρίσκονται στο ξεκίνημα της καριέρας τους, όπου, εκτός από την απογοήτευση, πιθανόν σε μερικούς από αυτούς να δημιουργεί και έντονα ψυχολογικά προβλήματα.
- Άλλη συνέπεια της ανεργίας είναι και εκείνη της δημιουργίας σοβαρών κοινωνικών και πολιτικών αναταραχών σε κάποιες χώρες, όπου απαιτούνται από τις κυβερνήσεις των χωρών αυτών νέα οικονομικά μέτρα, προς όφελος της οικονομίας και της κοινωνίας, ώστε να διαφυλαχθεί η κοινωνική και εργασιακή ειρήνη.

- Ακόμη, συνέπεια της ανεργίας είναι και εκείνη της επιβάρυνσης του προϋπολογισμού μιας χώρας, με το επιπλέον κόστος που επιφέρει, εξαιτίας των χορηγήσεων επιδομάτων ανεργίας, καθώς και των διάφορων άλλων οικονομικών βοηθημάτων, αλλά και εξαιτίας της μείωσης των φορολογικών εσόδων που προκαλείται από τη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας.
- Σοβαρή συνέπεια της ανεργίας είναι και εκείνη της δημιουργίας έλλειψης συνταξιοδοτικών πόρων από τα ασφαλιστικά ταμεία των εργαζομένων, πόροι, που είναι αναγκαίοι για τη χρηματοδότηση των επικουρικών συνταξιοδοτικών προγραμμάτων.
- Τέλος, άλλη συνέπεια της ανεργίας είναι ότι παράγεται εξαιτίας της μικρότερο έργο, δηλαδή εγχώριο προϊόν, συγκριτικά με εκείνο που θα παραγόταν αν εργάζονταν περισσότερα άτομα στην οικονομία και συνεπώς, απασχολούνταν περισσότεροι συντελεστές παραγωγής, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται απώλεια προϊόντος και επομένως λιγότερα αγαθά και υπηρεσίες, για την κατανάλωση και επένδυση των κατοίκων της χώρας.

Δηλαδή, εδώ, με την αύξηση της ανεργίας, παρουσιάζεται σοβαρότατο οικονομικό πρόβλημα, αφού συρρικνώνεται η παραγωγική βάση και η καταναλωτική ικανότητα της χώρας, φτωχοποιώντας έτσι τους πολίτες της. Ορθά, λοιπόν, λέγεται ότι η ανεργία αποτελεί τη «λεωφόρο» της φτώχειας.

Περισσότερα από τα μέτρα για την καταπολέμηση της ανεργίας, είναι σχετικά με το είδος της ανεργίας. Έτσι, π.χ. στη διαρθρωτική ανεργία, η οποία όπως αναφέραμε στηρίζεται, εκτός των άλλων, στην έλλειψη υποδομών και δημογραφικής ισορροπίας, η καταπολέμησή της επιτυγχάνεται, τόσο με την ύπαρξη ισορροπίας στη χωροταξική κατανομή του εργατικού δυναμικού και στη χωροταξική κατανομή των ευκαιριών απασχόλησης, όσο και στα μακροχρόνια προγράμματα οικονομικής ανάπτυξης, τα οποία στηρίζονται στις αυξημένες επενδύσεις των έργων υποδομής, δηλαδή των μεταφορών, των επικοινωνιών, της τεχνολογίας, της εκπαίδευσης, κλπ.

Συνήθως, η καταπολέμηση της ανεργίας βασίζεται στα γενικά μέτρα νομισματικής και κυρίως της δημοσιονομικής πολιτικής, τα οποία εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις. Ωστόσο, στην Ελλάδα, καθώς και στις υπόλοιπες 18 χώρες της Ευρωζώνης, τα μέτρα άσκησης νομισματικής πολιτικής ανήκουν αποκλειστικά στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, χωρίς να μπορούν να επεμβαίνουν οι κυβερνήσεις.

Παλαιότερα, όταν αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και για τρεις - τέσσερις δεκαετίες, σε όλες σχεδόν τις χώρες του καπιταλιστικού συστήματος εφαρμοζόταν η κεϋνσιανή οικονομική πολιτική, του κρατικού παρεμβατισμού και του κράτους - πρόνοιας, η καταπολέμηση της ανεργίας στηριζόταν κυρίως στην επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική, δηλαδή στην τόνωση της συνολικής ζήτησης της οικονομίας, η οποία, όπως είναι γνωστό, επιτυγχάνεται με την αύξηση των δημοσίων δαπανών, τη μείωση των φόρων, την αύξηση της προσφοράς χρήματος και τη μείωση των επιτοκίων. Έτσι, με τον κατάλληλο συνδυασμό των μέτρων αυτών, συνέβαλαν οι κυβερνήσεις της εποχής εκείνης στην αύξηση της παραγωγής και συνεπώς, στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

Σήμερα, στην εποχή των παγκοσμιοποιημένων αγορών, με την εφαρμογή μιας ηπιότερης από το παρελθόν νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής - η οποία πρωτοξεκίνησε την περίοδο της διακυβέρνησης του Προέδρου Ρέιγκαν στις Η.Π.Α. και της Θάτσερ στην Αγγλία (στα μέσα της δεκαετίας του 1970), και η οποία συντηρείται στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις Η.Π.Α., την Ιαπωνία και αλλού - η καταπολέμηση της ανεργίας βασίζεται κυρίως, στην αύξηση της συνολικής προσφοράς της οικονομίας, δηλαδή στην αύξηση της παραγωγής και συνεπώς, στην αύξηση του παραγόμενου προϊόντος, το οποίο διαχρονικά επιτυγχάνεται, μέσω της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας και της παραγωγικότητας.

Ωστόσο, η καταπολέμηση της ανεργίας στη χώρα μας γίνεται, λόγω κρίσεως, ανορθολογικά και όχι με οικονομικούς όρους, με δημιουργικές παραγωγικές μονάδες, ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης. Γίνεται, κυρίως, με την επιδοματική, μερική απασχόληση των εργαζομένων και τις ελαστικές - ευέλικτες μορφές εργασίας, οι οποίες σε πολλούς κλάδους απασχόλησης ξεπερνούν το 50% των εργαζομένων και δημιουργούν γενιές, φτωχών εργαζομένων.

Γενικά, η καταπολέμηση της ανεργίας, στον τόπο μας, πραγματοποιείται μέσω κάποιων προγραμμάτων του ΟΑΕΔ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου χορηγούνται διάφορων μορφών επιδοτήσεις σε ορισμένους κλάδους επιχειρήσεων, καθώς και σε ορισμένους κλάδους καταστημάτων παροχής υπηρεσιών, προκειμένου να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, αλλά και για να ενισχυθούν ορισμένες αναπτυσσόμενες καινοτόμες επιχειρήσεις, όπως π.χ. της πληροφορικής, των τηλεπικοινωνιών, κ.α.

Σημείωση: Το άρθρο αυτό, αποτελεί κεφάλαιο του υπό έκδοση 7ου βιβλίου μου με τίτλο: «Βασικά Θέματα Μακρο-Οικονομίας».