Μεγάλο το δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα

Φίλιππος Ζάχαρης

Μεγάλη μείωση των γεννήσεων παρατηρείται τα τελευταία χρόνια σε Ελλάδα και Ευρώπη.

Το δημογραφικό εξελίσσεται στην χώρα μας σε σημαντικό πρόβλημα σύμφωνα με πρόσφατα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, κάτι που προκαλεί μεγάλη ανησυχία.

Το γεγονός ότι η μείωση αυτή ξεκινά από τις προηγούμενες δεκαετίες και εξελίσσεται αλματωδώς, προμηνύει ένα δυσοίωνο μέλλον, με δεδομένο ότι η ανασφάλεια, η ανεργία αλλά πάνω απ΄όλα η παρατεταμένη λιτότητα, λειτουργούν απαγορευτικά και δεν επιτρέπουν στα νέα ζευγάρια να τεκνοποιήσουν.

Οι τάσεις εξέλιξης του ελληνικού δημογραφικού προβλήματος και ειδικότερα οι τάσεις των γεννήσεων, των θανάτων και της μετανάστευσης ήταν τα κύρια θέματα που παρουσίασε πριν από λίγες ημέρες ο Επίκουρος Καθηγητής Επιδημιολογίας και Επαγγελματικής Υγιεινής του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, κύριος Γιώργος Ραχιώτης, στη πρόσφατη διάλεξη του με θέμα «Όψεις του Δημογραφικού

Προβλήματος στην Ελλάδα. Παρελθόν, Παρόν & Στόχοι» στο Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, στο πλαίσιο του Δ’ Κύκλου Διαλέξεων για θέματα Δημόσιας Υγείας.

Μείωση των γεννήσεων και οικονομική κρίση
Από τα στοιχεία παρατηρείται μια σαφής τάση μείωσης των γεννήσεων συνολικά στην Ευρώπη. Το φαινόμενο της μείωσης των γεννήσεων επομένως, δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό. Αντίθετα, είναι ενταγμένο σε ένα ευρύτερο Ευρωπαϊκό και «Δυτικό» πλαίσιο.

Η μείωση των γεννήσεων έχει πολυπαραγοντική αιτιολογία (π.χ. αυξημένη συμμετοχή των γυναικών στο παραγωγικό δυναμικό, μεταβολές στο σύστημα προσωπικών αξιών,οικονομικοί παράμετροι, κρατική μέριμνα για την ενίσχυση της οικογένειας κλπ).

Στο παραπάνω πλαίσιο παρατηρείται ήδη από τις δεκαετίες του ‘70 και του ‘80 μια τάση μείωσης των γεννήσεων και στην Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά, ο πληθυσμός αυξανόταν λόγω του θετικού μεταναστευτικού ισοζυγίου (υπεροχή των εισερχόμενων μεταναστών έναντι των εξερχόμενων), αλλά και λόγω του ότι ο αριθμός των γεννήσεων υπερτερούσε του αριθμού των θανάτων.

Ο ρόλος της οικονομικής κρίσης
Η οικονομική κρίση και η επακόλουθη υπαγωγή της χώρας στον μηχανισμό του μνημονίου, ανέτρεψε τις ισορροπίες. Η Ελλάδα υπέστη μια κολοσσιαία οκονομική και κοινωνική καταστροφή (πτώση του ΑΕΠ κατά 30%, έκρηξη της ανεργίας), πρωτοφανή για τα μεταπολεμικά δεδομένα.

Οι ευαίσθητες δημογραφικές ισορροπίες ανατράπηκαν, οι γεννήσεις μειώθηκαν δραματικά . Ενδεικτικά κατά την περίοδο 2015-2017, οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις κατά 91.207, ενώ το 2017 οι γεννήσεις έπεσαν κάτω από τις 90.000 ετησίως. Το ίδιο χρονικό διάστημα καταγράφηκε επίσης και ανατροπή του μεταναστευτικού ισοζυγίου με τη διαρροή στο εξωτερικό εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων παραγωγικής ηλικίας και υψηλής εκπαίδευσης και ειδίκευσης.

Η μείωση του πληθυσμού και οι εθνικά ευαίσθητες περιοχές
Το αποτέλεσμα των παραπάνω δημογραφικών εξελίξεων είναι ότι ο ελληνικός πληθυσμός μεταξύ 2008-2017 μειώθηκε κατά 355.000 κατοίκους.

Η δημογραφική ανισορροπία προσλαμβάνει χαρακτήρα προβλήματος εθνικής ασφάλειας ιδιαίτερα σε εθνικά ευαίσθητες περιοχές.

Στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης και ειδικότερα στην Περιφερειακή Ενότητα Ροδόπης, οι θάνατοι (1425) ήταν διπλάσιοι από τις γεννήσεις (791) το 2017.

Σημαντική είναι και η ανατροπή του ισοζυγίου στην Περιφερειακή Ενότητα Έβρου (2031 θάνατοι, 1203 γεννήσεις), αλλά και στα νησιά του Βορείου Αιγαίου.

Ελλιπής πολιτική για την στήριξη της μητρότητας και των γεννήσεων
Η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των χωρών της ΕΕ αναφορικά με την εφαρμογή πολιτικών για τη στήριξη της μητρότητας και των γεννήσεων (π.χ. επιδοματική πολιτική, φορολογικές ελαφρύνσεις κλπ).

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι την περίοδο 2004-2009 ελήφθησαν σημαντικά μέτρα με στόχο την ενίσχυση της γεννητικότητας, με έμφαση στις πολύτεκνες και τρίτεκνες οικογένειες. Τα μέτρα αυτά περιελάμβαναν οικονομικές ενισχύσεις, αλλά και μέτρα θεσμικού χαρακτήρα με ευεργετικό οικονομικό αντίκτυπο. Επίσης, αυξήθηκε το διάστημα της άδειας μητρότητας για τις μητέρες που εργάζονταν στον ιδιωτικό τομέα.

Δυστυχώς τα περισσότερα από τα μέτρα αυτά έτυχαν δραστικής περικοπής κατά την περίοδο που ακολούθησε την υπαγωγή της χώρας στο Μνημόνιο.

Κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου καταργήθηκαν ευεργετικά μέτρα παλαιότερων κυβερνήσεων, με ενδεικτικά παραδείγματα την κατάργηση νόμου του 1994 για την αύξηση του αφορολόγητου για τις πολύτεκνες οικογένειες και νόμου του 1990 για την ισόβια σύνταξη πολύτεκνης μητέρας.

Συμπεράσματα
Η προϋπάρχουσα τάση μείωσης των γεννήσεων στην Ελλάδα επιδεινώθηκε σοβαρά μετά την οικονομικη κρίση και την υπαγωγή της χώρας στον μνημονιακό μηχανισμό. Το αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων/θανάτων και εισερχόμενης /εξερχόμενης μετανάστευσης οδηγεί σε μείωση του πληθυσμού.

Για την άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος πρέπει να δρομολογηθεί σχέδιο για την επάνοδο στη χώρα των νέων επιστημόνων παραγωγικής ηλικίας και υψηλής ειδίκευσης, ενώ απαιτείται και η επαναθέσπιση κινήτρων προστασίας της μητρότητας και των γεννήσεων, όχι μόνο για τους πολύτεκνους και τρίτεκνους, αλλά και για το πρώτο και δεύτερο παιδί. Τέλος, πρέπει να εκπονηθεί επειγόντως σχέδιο αποκατάστασης της δημογραφικής ισορροπίας σε ευαίσθητες περιοχές της χώρας με έμφαση στην Ελληνική Θράκη.