Η διφορούμενη στάση των “φίλων” Άγγλων και το δωδεκανησιακό ζήτημα 1912-1945

Rodiaki NewsRoom

Η αξιοζήλευτη αντοχή των Δωδεκανησίων

Γράφει ο Κυριάκος Ι. Φίνας

Β’ ΜΕΡΟΣ
Συμφωνία Γιάλτας: Στη Γιάλτα, πόλη της Σοβιετικής Ένωσης στη Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία της Ουκρανίας. Βρίσκεται στη νότια ακτή της Χερσονήσου της Κριμαίας, στους πρόποδες του όρους Γιάλτα. Σήμερα η Γιάλτα λέγεται Κρασνοαρμέσκ και είναι ένα από τα πολυσύχναστα τουριστικά κέντρα στη Μαύρη Θάλασσα.

Στη Διεθνή Διάσκεψη της Γιάλτας που συνήλθε στις 4-11 Φεβρουαρίου 1945 πήραν μέρος ο Αμερικανός Πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ, ο Άγγλος πρωθυπουργός Ουΐνστον Τσώρτσιλ και ο Σοβιετικός Ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν.

Παρά τις διαφωνίες που μεσολάβησαν μεταξύ τους οι τρεις νικητές του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου στην Πράξη οι τρεις Ηγέτες επισημοποίησαν όσα ήδη είχαν διαπραγματευθεί ο Στάλιν και ο Τσώρτσιλ στις προηγούμενες διμερείς συναντήσεις τους στη Μόσχα, κατά τη διάρκεια των οποίων ο βρετανός πρωθυπουργός έπεισε τον Σοβιετικό Ηγέτη να έχει η Βρετανία το “πάνω χέρι” στις ελληνικές υποθέσεις. Εκεί πραγματοποιήθηκε ουσιαστικά το μεγάλο “παζάρι” για τα Βαλκάνια, όταν ο Τσώρτσιλ έδωσε το ελεύθερο στον Στάλιν για τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία με αντάλλαγμα τη βρετανική ηγεμονία στην Ελλάδα. Η άλλη ήταν η Ρουμανία για την οποία ο βρετανός πρωθυπουργός δεν επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. (1)

Πως μοιράστηκαν τα Βαλκάνια
Είναι, πράγματι, ενδιαφέρον, έστω ύστερα από 75 χρόνια να γίνει ευρύτερο γωστό, πώς καθορίστηκαν οι ζώνες επιρροής στον ευαίσθητο βαλκανικό χώρο, την πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης, στη συνάντηση που είχαν στη Μόσχα τις 9.10.1944 ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουΐνστον Τσώρτσιλ και ο Σοβιετικός δικτάτορας Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τσουγκασβίλι, επονομαζόμενος Στάλιν, ο “Ατσαλένιος”, ο οποίος με τις μεθόδους που επέβαλε στη χώρα του, προσπαθούσε την ανάπτυξη του Σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα. Πέθανε το 1953.

Η συμφωνία της μοιρασιάς των Βαλκανίων στους δύο Ηγέτες, αποτυπώθηκε πάνω σ’ ένα χαρτί. Το ιστορικής σημασίας αυτό σημείωμα εντοπίστηκε φυλαγμένο στο αρχείο του Τσώρτσιλ στο Κέμπριτζ. Μαζί με το σημείωμα βρέθηκε και μια ρωσική μετάφραση από τον διερμηνέα του Στάλιν. Η Ελλάδα με τη Συμφωνία αυτή περνούσε στα χέρια των Βρετανών.

Στις 6 Δεκεμβρίου 1999 η εφημερίδα “Έθνος”, δημοσίευσε αποσπάσματα από το βιβλίο του Β. Μπερεσκόφ, με τον τίτλο “Δίπλα στον Στάλιν”, που ήταν κατά την εποχή εκείνη, του Οκτωβρίου 1944, προσωπικός μεταφραστής του Σοβιετικού Ηγέτη. Ασφαλώς θα πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο που συνέταξε το σημείωμα που φυλάσσεται στο αρχείο του Τσώρτσιλ, ως προαναφέρεται. Ο Β. Μπερεσκόφ, συνοψίζοντας στο βιβλίο του τα διαμειφθέντα μεταξύ Τσώρτσιλ και Στάλιν αναφέρει: “...

Ο Τσώρτσιλ έβγαλε από το τσεπάκι του ένα διπλωμένο στα τέσσερα χαρτί. Το ξεδίπλωσε πάνω στο τραπέζι και το έσπρωξε προς τον Στάλιν. Όλα όσα αναφέρονται στο χαρτί ήταν τα παρακάτω: Ρουμανία: Ρωσία 90%, άλλοι 10%. Ελλάδα: Mεγάλη Βρετανία 90% (με τη σύμφωνη γνώμη των ΗΠΑ), Ρωσία 10%, Γιουγκοσλαβία: 50-50%. Ουγγαρία: 50-50%. Βουλγαρία: Ρωσία 75%, άλλοι 25%.

“Ο Στάλιν, συνεχίζει ο Μπερεσκόφ, κοίταξε προσεκτικά τους αριθμούς, πήρε από τη χάλκινη μολυβοθήκη ένα από τα αγαπημένα του δίχρωμα μολύβια και στην πάνω γωνία του χαρτιού ένα ένα σημείο “ν” (σ.σ. Αυτό το σημείο “ν”, διακρίνεται ευκρινώς στο δημοσιευμένα παραπλεύρως χειρόγραφο σημείωμα, που έγραψε ο Τσώρτσιλ). “Στη συνέχεια, χωρίς να πει τίποτα, έσπρωξε το χαρτί. Επικράτησε μεγάλη παύση”. Ακολούθως, μεταξύ Τσώρτσιλ και Στάλιν, διαμείφθηκε διάλογος:

Τσώρτσιλ: “Δεν θα θεωρηθεί άραγε ιδιαίτερα κυνικό, ότι τόσο απλά λύσαμε θέματα που άπτονται της τύχης εκατομμυρίων ανθρώπων; Καλύτερα να κάψουμε το χαρτί αυτό...”.

Στάλιν: “Όχι, κρατείστε το εσείς”. “Ο Τσώρτσιλ, δίπλωσε το χαρτί και το έχωσε στην τσέπη του. Και πάλι πέπλο σιωπής”.

“Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι κατά τα Δεκεμβριανά του 1944 στη χώρα μας, ο Στάλιν δεν εκδηλώθηκε υπέρ των συντρόφων του Ελλήνων κομμουνιστών και άφησε κάθε πρωτοβουλία στον Άγγλο πρωθυπουργό, ο οποίος με πρόθεση κατευνασμού, υπέρ φυσικά των αγγλικών συμφερόντων ήρθε στην Ελλάδα τα Χριστούγεννα του 1944.

Η ερευνήτρια-ιστορικός Μαρίνα Σάκαλη, αναφερόμενη στο σημείωμα αυτό μοιρασιάς των Βαλκανίων, γράφει: “... Οι συμφωνίες των δύο ηγετών δεν τηρήθηκαν για πολύ. Αναθεωρήθηκαν σύντομα από τους υπουργούς των Εξωτερικών Ήντεν, Αγγλίας και Μολότωφ, Σοβιετικής Ένωσης. Τα νέα ποσοστά ευνόησαν ακόμα περισσότερο την πρώην Σοβιετική Ένωση. Στην Ουγγαρία και τη Βουλγαρία ελάμβανε το 80% και τη Γιουγκοσλαβία το 60%”.

Η συνέχεια είναι γνωστή και από τα σημερινά με τα Σκόπια, απλώς επιβεβαίωσε τα πρόχειρα σημειώματα των δύο Ηγετών. Το 10% που παραχώρησε ο Τσώρτσιλ στον Στάλιν από τις δυνατότητες επιρροής στη χώρα μας, σήμανε την αρχή ενός πολύχρονου εμφύλιου πολέμου, ενώ το 60% της Γιουγκοσλαβίας και το 80% της Βουλγαρίας αποτελούν τις αδιαμφισβήτητες ρίζες στη Βαλκανική. Εξού και τα σημερινά με τα Σκόπια.

Η Ελλάδα στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Στις 28 Οκτωβρίου του 1940 η Ιταλία, χωρίς κανένα σοβαρό επιχείρημα επιτέθηκε στην Ελλάδα. Και είναι γνωστά τα κατορθώματα των Ελλήνων κατά των Ιταλών μέχρι τον Απρίλιο του 1941.

Ο Γερμανός Χίτλερ για να περισώσει κατά κάποιον τρόπο το γόητρο του συμπολεμιστή του φασίστα Μουσολίνι επενέβη και η Ελλάδα επί τρία χρόνια περίπου βρισκόταν υπό ναζιστική κατοχή.
Και πάλι, κατά ένα μεγάλο μέρος η Εκκλησία μας έσωσε την κατάσταση, με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Δαμασκηνό.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Δαμασκηνός (1941-1949 (κατά κόσμο Δημήτριος Παπανδρέου, ως Μητροπολίτης Κορινθίας (1922-1938) διακρίθηκε για την εκκλησιαστική και κοινωνική δραστηριότητα, ιδιαίτερα με τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1928.

Το 1938 εκλέχτηκε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος. Ωστόσο, η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά ευνοούσε ανοικτά την εκλογή του Μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθου. Έτσι, με παρακίνηση του δικτατορικού καθεστώτος ορισμένοι Μητροπολίτες προσέφυγαν στο Συμβούλιο Επικρατείας. Ακυρώθηκε η εκλογή του Δαμασκηνού και στις νέες εκλογές αναδείχθηκε από ολιγομελή Διαρκής Ιερά Σύνοδο, η οποία εξέλεξε τον Χρύσανθο.

Ο Δαμασκηνός εξορίστηκε στη Μονή Φανερωμένης της Σαλαμίνας, κάτω από αυστηρές συνθήκες, όπου παρέμεινε μέχρι την κατάκτηση της χώρας από τους Γερμανούς-Ναζί.

Η άρνηση του Χρύσανθου να ορκίσει την κυβέρνσηη Τσολάκογλου κατά τη γερμανική κατοχή ευνόησε τη νέα κυβερνητική επέμβαση στα εκκλησιαστικά πράγματα και αποκαταστάθηκε ο Δαμασκηνός στον Αρχιεπισκοπικό θρόνο στις 2 Ιουνίου 1941.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής ο Δαμασκηνός για την εθνική και κοινωνική δράση του αναδείχθηκε σε αναντίρρητο Εθνάρχη.

Ο ίδιος ο Δαμασκηνός, συνοψίζοντας την προσωπική του περιπέτεια, θα πει στον Καθηγητή του Διεθνούς Δικαίου Θεμιστοκλή Τσάτσο: “Είναι, εν τούτοις, αίσχος δια την Ελλάδα ότι έπρεπε να έλθουν οι Γερμανοί δια να παύση η εναντίον μου δίωξη”.... (Ηλίας Βενέζης).

Κατά τα Δεκεμβριανά, (31.12.1944-12.1.1945), ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ τού ανέθεσε την Αντιβασιλεία και από 31.12.1944-29.3.1946, ενώ άσκησε και για λίγες μέρες και καθήκοντα Πρωθυπουργού (17 Οκτωβρίου 1945-1 Νοεμβρίου 1945).

Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός με την ιδιότητα αυτή συνεργάστηκε με την Αγγλική Κυβέρνηση και ο Τσώρτσιλ τού είχε απόλυτη εμπιστοσύνη. Όταν ανηγγέλθη ο θάνατός του, το 1949, ο Γεώργιος Παπανδρέου θα δηλώσει: “Ο Δαμασκηνός ήταν δυνατοτήτων. Είχε προσωπικότητα που είναι σύνθεσις αστάθμητων στοιχείων και δεν αναλύεται. Είχε αντίληψη, δραστηριότητα, επιβολή. Είναι γεγονός ότι δια της ευμενείας της κατοχής ανήλθεν εις τον θρόνον του. Αλλά απέναντι των κατακτητών όρθωσε το ανάστημά του, έδωσε γόητρον εις την Εκκλησίαν, και χρήσιμος υπήρξεν εις το Έθνος”.

Ωστόσο, ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός χρήσιμος φάνηκε σε Πανελλήνια απόδοση τη δυσκολότερη στιγμή, την κατοχή. Τότε ακριβώς, “που οι τιτλούχοι αδρανούσαν και οι ανώνυμοι έπαιρναν τις διαστάσεις ήρωα, αυτός ύψωνε ήρεμα κάθε μέρα το ανάστημά του, σεμνός, λιτός, αρητόρευτος και ανθρώπινος βαθύτατα. Όταν ο κατοχικός Μινώταυρος τού εζήτησε κατάλογο ομήρων, έβαλε τον εαυτό του πρώτο.

Όταν η πείνα είχε απλώσει τη σκελετώδη χείρα της πάνω στα παιδιά, μέσα σ’ ένα της ώρας εξάντλησε όλη την κλίμακα του ανθρώπινου πάθους - από της βίας μέχρι της υπέρτατης οδύνης - ενώπιον του διπλωματικού αντιπροσώπου του εχθρού ως συνηγόρου του μέλλοντος. Και όταν το ελληνικό Έθνος προοριζόταν για τον ύστατο εξανδραποδισμό με την πολιτική επιστράτευση, προτού οιοσδήποτε τολμήσει ν’ αντιταχθεί, αυτός την απέτρεψε πραξικοπηματικά. Μόνος σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη.

Τις ημέρες των Χριστουγέννων 1944 ο Τσώρτσιλ ήλθε, σχεδόν απροειδοποίητα στην Αθήνα με σκοπό να ανταλλάξει απόψεις με την Ελληνική Πολιτική Ηγεσία, καθόσον η Αριστερή παράταξη άρχισε εσωτερικό αγώνα. Η σύσκεψη πραγματοποιήθηκε μεταξύ των αρχηγών των πολιτικών κομμάτων και παρακάθησαν: ο τότε Άγγλος πρωθυπουργός Τσώρτσιλ, ο Αντιβασιλέας Δαμασκηνός και ορισμένοι Έλληνες Αρχηγοί Κομμάτων. Χαρακτηριστικό ήταν ότι η Σύσκεψη αυτή διεξήχθηκε υπό το φως λυχνιών πετρελαίου (2).

Στο διάστημα αυτό ο Δαμασκηνός, με διαθήκη του, διέθεσε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για να σπουδάζουν μ’ αυτήν άποροι Θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ή για να ιδρυθεί Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο για τη μετεκπαίδευση Κληρικών.

Οι “αρραβώνες της Δωδεκανήσου και ο Αρχιεπίσκοπος Δασμασκηνός στη Ρόδο»
“...Δεν ξεχώριζα πια τη γη και τη θάλασσα· τόσες οι ελληνικές σημαίες στη στεριά. Αλήθεια, πού τις είχαν κρυμμένες όλες αυτές τις γαλανόλευκες οι Δωδεκανήσιοι;...”
Αντιβασιλέας Δαμασκηνός

Ο Μάϊος του 1945, έμελλε να είναι καθοριστικός για το Δωδεκανησιακό Ζήτημα. Με την άνευ όρων παράδοση των γερμανών-ναζιστών, την 8.5.1945, που υπογράφηκε στη Σύμη, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση Ένωσης της Δωδεκανήσου με την Μητέρα-Πατρίδα. Έτσι, δεν είχαν περάσει επτά ημέρες από την αποχώρηση από το Δωδεκανησιακό σύμπλεγμα των Ναζιστών και στις 15.5.1945, ήλθε στη Ρόδο, την πρωτεύουσα των Δωδεκανήσων, πριν ακόμη εκδηλωθούν επίσημα οι αποφάσεις των νικητών του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. Την ημέρα εκείνη ο Δαμασκηνός κήρυξε στη Ρόδο τον “Αρραβώνα” του Δωδεκανησιακού συμπλέγματος με την Ελλάδα.

Ο Αντιβασιλέας Δαμασκηνός με την ακολουθία του κατέφθασε στο λιμάνι της Ρόδου με το θρυλικό “Αβέρωφ”. Στην αποβάθρα τον υποδέχθηκε ο Μητροπολίτης Ρόδου Απόστολος Τρύφωνος και όπως γράφει στα Απομνημονεύματά του: “...εις την αποβάθρα τον υπεδέχθην, φέρων άπασαν την Αρχιερατικήν στολήν μετά 4 ιερέων. Ενώ η Αυτού Μακαριότης εδεξιούτο υπό των επισήμων, ημείς προπορευθέντες, εφθάσαμε εις τον Μητροπολιτικόν Ναόν, όπου ανέμενεν όλας ο Κλήρος της Επαρχίας εις 2 στίχους, εν τω μέσω του θα διήρχετο η Α. Μακαριότης. Μόλις η Α. Μακαριότης έφθασεν εις την εξώθυραν της Εκκλησίας εγώ τον υπεδέχθη γονυκλινής, ενώ ο Πρωτοσύγκελος απηύθυνε τη Α. Μ. τα εξής: “Ευγνώμων και στοργική η θυγάτηρ Ρόδος γονυκλινής υποδέχεται την πολυπόθητου Μητέρα αυτής Ελλάδα. Ορέξατε αυτή χείρα Πανθενουργόν, Μακαριώτατε Αρχιεπίσκοπε Αντιβασιλεύς της Μητρός Ελλάδος”.

Να σημειωθεί, επί του προκειμένου ότι, με τον ίδιο τρόπο, γονυκλινής υποδέχθηκε και ο Εθνομάρτυρας Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος την είδηση της απόβασης του Ελληνικού Στρατού στην Ιωνία, με επικεφαλής τον Πλοίαρχο Μαυρουδή, την 1η Μαΐου 1919, πριν 110 χρόνια περίπου, με το συμβολικό Εκκλησιαστικό επιφώνημα: “Νυν απολύοις τον δούλον Σου Δέσποτα...” (Δημ. Βακκάς. “Η Μεγάλη Ελλάς”, σελ. 322).

Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός μέσα σ’ ένα παραλήρημα ενθουσιασμού στην Πλατεία Μητροπόλεως, προς της Αστικής Σχολής, εκφώνησε λόγο και μεταξύ των άλλων τόνισε: “...Υποκλίνομαι μετά σεβασμού ενώπιον της μνήμης των ηρώων, οι οποίοι ενθουσιάσθηκαν δια να έλθει η πανέορτος αυτή ημέρα και απονέμω τον δίκαιον έπαινον εις πάντας τους Δωδεκανησίους, διότι πάντοτε εκράτησαν υψηλά την Σημαίαν των Εθνικών πόθων της Δωδεκανήσου. Το Πανελλήνιον ας ευφρανθεί”.

Η Δωδεκάνησος είναι Ελευθέρα και Ελληνική. Δύναται να αναμένει με ακλόνητον εμπιστοσύνης και την τυπικήν διαβεβαίωσιν των Μεγάλων μας Συμμάχων δια την επάνοδόν της εις την αγκάλην της Μητρός. Διότι, η επίσημη αυτή αναγνώριση, με την βοήθειαν του Παντοδύναμου θα έλθει ασφαλώς, θα έλθει αφεύκτως. Χριστός Ανέστη...”.

(Αύριο το Γ’ μέρος)