Οι πεταλούδες της Χάλκης
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΚΕ 1458 ΦΟΡΕΣ
Η πρώτη συστηματική καταγραφή από τον ερευνητή Χ. Γαλανό
Η συστηματική μελέτη της λεπιδοπτεροπανίδας των ημερόβιων πεταλούδων των περισσότερων νησιών της Δωδεκανήσου έχει ξεκινήσει ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μελέτη των ημ. πεταλούδων της Ρόδου από ξένους και Έλληνες ερευνητές, αρχικά από τον Loev το 1841/42 και τον Zeller το 1847, έως και σήμερα από τους Olivier, Κούτση, Παμπέρη και Γαλανό.
Η πρώτη συστηματική καταγραφή του συνόλου των ημερόβιων πεταλούδων της Χάλκης ολοκληρώθηκε πρόσφατα, μετά από πολυετείς επιτόπιες έρευνες που διενεργήθηκαν στο νησί, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Η διεξαγωγή της έρευνας πραγματοποιήθηκε από τον Χ. Γαλανό* με την αδειοδότηση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ενώ η αναγνώριση και η καταγραφή των ειδών έγινε με επιτόπια παρατήρηση στο πεδίο και μέσω φωτογράφισης ζωντανών ατόμων στο φυσικό τους περιβάλλον, χωρίς αυτά να θανατωθούν και να συνελεχθούν.
Η περιοχή μελέτης
Η Χάλκη έχει έκταση περίπου 28 τ.χλμ και θεωρείται σχετικά φτωχή σε ποικιλία χερσαίων φυσικών οικοτόπων και τύπων βλάστησης που τους προσδιορίζουν. Το τοπίο του νησιού χαρακτηρίζεται κυρίως από απόκρημνες βραχώδεις ακτές και κατακόρυφους γκρεμούς, ασβεστολιθικές εκτάσεις με ποώδη βλάστηση και ποικιλία θαμνωδών σχηματισμών, όπως σκληρόφυλλων και φρυγάνων, ενώ μία συστάδα τραχείας πεύκης καταλαμβάνει μία μικρή μόνο έκταση στα βορειοανατολικά του νησιού.
Ωστόσο, η απουσία δασών και υδρογραφικού δικτύου (ποτάμια, λίμνες), οι ελάχιστες βροχοπτώσεις, η έντονη ξηρασία και η ένταση των ανέμων, σε συνδυασμό με την υπερβόσκηση των αιγοπροβάτων, συμβάλουν στη διάβρωση και υποβάθμιση των οικοτόπων της περιοχής, με την έννοια ότι αποτελούν φυσικά ενδιαίτηματα για τα είδη της χλωρίδας και της πανίδας, και κατ' επέκτασιν της λεπιδοπτεροπανίδας του τόπου.
Στο πλαίσιο αυτό, στη Χάλκη καταμετρήθηκαν συνολικά 16 είδη ημερόβιων πεταλούδων, όχι όμως σε ικανοποιητικούς πληθυσμούς. Μάλιστα ορισμένα από αυτά παρατηρήθηκαν σε μη φυσικούς οικοτόπους, όπως αυλές και κήπους σπιτιών, να τρέφονται με νέκταρ λουλουδιών, χυμούς φρούτων καρποφόρων δέντρων και νερό, ακόμη και να εναποθέτουν τα αυγά τους σε φυτά ξενιστές τους. Ας σημειωθεί ότι σε μεγαλύτερης έκτασης νησιά ή ακόμη και χώρες έχουν καταγραφεί λιγότερα είδη. Για παράδειγμα, τα νησιά Μαδέιρα με έκταση 801 τ.χλμ διαθέτουν 15 είδη, οι Αζόρες με έκταση 2.333 τ.χλμ. 8 είδη, η Ισλανδία με έκταση 103.000 τ.χλμ 2 είδη, ενώ στην Ελλάδα η Ύδρα 9, η Μύκονος 15, η Κάσος και η Αμοργός 7 είδη.
Κατάλογος των πεταλούδων της Χάλκης
Αναλυτικότερα, στο νησί της Χάλκης απαντούν τα παρακάτω 16 είδη, τα οποία ανήκουν σε 5 οικογένειες και επιμερίζονται σε 13 γένη:
Oικογένεια Hesperiidae
1. Carcharodus alceae (Esper, 1780).
2. Carcharodus stauderi (Reverdin, 1913).
3. Gegenes pumilio (Hoffmannsegg, 1804).
Oικογένεια Lycaenidae
4. Cacyreus marshalli (Butler, 1898).
5. Lampides boeticus (Linnaeus, 1767).
6. Leptotes pirithous (Linnaeus, 1767).
7. Aricia agestis (Denis & Schiffermuller, 1775).
8. Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761).
9. Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775).
Oικογένεια Nymphalidae
10. Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758).
11. Vanessa cardui (Linnaeus, 1758).
Oικογένεια Pieridae
12. Pieris brassicae (Linnaeus, 1758)
13. Pieris rapae (Linnaeus, 1758).
14. Colias crocea (Geoffroy, 1785).
15. Pontia edusa (Fabricius, 1777).
Oικογένεια Satyridae
16. Lasiommata megera (Linnaeus, 1767)
Οι πεταλούδες ως βιοδείκτες
Λόγω της πολύ μικρής διάρκειας ζωής, οι πεταλούδες ανταποκρίνονται άμεσα στις μεταβολές που αφορούν την ποιότητα του οικοσυστήματος, στο οποίο διαβιούν. Κατά συνέπεια, συνιστούν εξαιρετικούς δείκτες για την υγεία και την ποιότητά του, προκειμένου να αξιολογηθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και των ανθρωπογενών πιέσεων στα φυσικά οικοσυστήματα.
Απειλές - Μέτρα προστασίας
Οι πεταλούδες, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα έντομα, τα οποία δεν διαθέτουν μηχανισμούς άμυνας και θήρευσης για την προστασία τους, όπως κεντρί, δόντια κ.ά. Η μόνη άμυνά τους απέναντι στους φυσικούς θηρευτές τους είναι τα χρώματά τους, με τα οποία γίνονται δυσδιάκριτες στο περιβάλλον τους. Ορισμένες από αυτές στο εσωτερικό τμήμα των φτερών διαθέτουν σχηματισμούς που προσιδιάζουν σε μεγάλα μάτια. Έτσι, κατά την προσέγγιση ενός επίδοξου θηρευτή, π.χ. πουλιού, ερπετού ή άλλου εντόμου, ανοιγοκλείνουν αστραπιαία τα φτερά τους, τρέποντάς τον σε φυγή. Σημαντικό ρόλο στη μείωση του αριθμού των πεταλούδων, κάποιες φορές σε βαθμό που πλησιάζει ακόμη και την εξαφάνιση ορισμένων ιδιαίτερα σπάνιων ειδών, διαδραματίζει και ο ανθρώπινος παράγοντας είτε σκόπιμα είτε στο πλαίσιο μη ενημέρωσης και άγνοιας.
Για παράδειγμα, η υπερβόσκηση δεσποζόμενων ή μη, κυρίως, αιγοπροβάτων, έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή των φυτών ξενιστών, με τα οποία συνδέονται οι πεταλούδες κατά τη διάρκεια ολόκληρου του βιολογικού κύκλου ζωής τους, καθώς σε αυτά αφήνουν τα αυγά τους και τρέφονται οι κάμπιες τους.
Eπίσης, οι ψεκασμοί (εντομοκτονίες, όπως οι δακοκτονίες, κουνουποκτονίες, τα λιπάσματα), η εντατικοποίηση της δόμησης και της καλλιέργειας, οι εκχερσώσεις και η πρόκληση πυρκαγιών συνιστούν
ορισμένες από τις κύριες απειλές που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή και τη διαιώνισή τους. Εξίσου σημαντική απειλή για τις πεταλούδες συνιστά και η συλλογή, παράνομη ή μη, κατόπιν θανάτωσής τους. Ειδικότερα, έχει παρατηρηθεί και καταγγελθεί στους αρμόδιους κρατικούς φορείς η εξαγωγή από τη χώρα και η πώλησή τους σε διαδικτυακούς τόπους, τόσο κοινών, όσο, κυρίως, σπανιότερων ειδών. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα πώλησης στο διαδίκτυο των παρακάτω ειδών από τα Δωδεκάνησα: από τη Ρόδο τα Pelopidas thrax Hübner,
Plebejus loewii Zeller, Thymelicus hyrax Lederer, Zerynthia cerisy Godart, όπως και τα ενδημικά (απαντούν μόνο στην περιοχή αναφοράς) υποείδη Gonepteryx cleopatra subsp. fiori Linnaeus και Hipparchia syriaca subs. ghigii Staudinger, από την Κάρπαθο το ενδημικό Hipparchia christenseni Kudrna, από τη Νίσυρο το Maniola halicarnassus Ochsenheimer, από τη Σύμη τα Muschampia tessellum Hübner και Ypthima asterope Klug, και από την Κάλυμνο το Carcharodus stauderi Reverdin.
Ας σημειωθεί ότι ορισμένα από τα παραπάνω είδη συμπεριλαμβάνονται στο “Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας”, τον Κόκκινο Κατάλογο των Πεταλούδων της Ευρώπης και τις Συμβάσεις CITES και Μη-CITES, για τον έλεγχο του εμπορίου ειδών της άγριας πανίδας. Ωστόσο, ουσιαστικά δεν προστατεύονται από τη νομοθεσία, όπως άλλωστε και το σύνολο των 63 ειδών που απαντούν στο νομό της Δωδεκανήσου (εκτός από το Zerynthia cerisy που προστατεύεται από το ΠΔ 67/1981).
Περαιτέρω έρευνα προκειμένου να εξακριβωθεί η ακριβής κατανομή (πληθυσμιακές τάσεις) και κατηγορία κινδύνου, καθώς και το επίπεδο απειλής, όπως, επίσης, η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού θεωρούνται απαραίτητες προϋποθέσεις για την προστασία των όμορφων, αλλά συνάμα ευαίσθητων αυτών εντόμων.
* Ο Χ. Γαλανός είναι ερευνητής της χλωρίδας και της πανίδας των νησιών της Δωδεκανήσου και άριστος γνώστης, ειδικότερα, της χλωρίδας των ορχεοειδών και της λεπιδοπτεροπανίδας των ημερόβιων πεταλούδων. Άλλες σημαντικές εργασίες του είναι η ανακάλυψη του νέου, για την επιστήμη και για τη χλωρίδα της Ελλάδας, στενοενδημικού φυτικού είδους, Allium symiacum Galanos & Tzanoudakis, το οποίο απαντά μόνο στη Σύμη και πουθενά αλλού στον κόσμο, η πρώτη καταγραφή των ημερόβιων πεταλούδων:
Pararge aegeria Linnaeus και Cacyreus marshalli Butler στη Ρόδο, Danaus chrysippus Linnaeus και Cacyreus marshalli στη Σύμη, Gegenes pumilio Hoffmansegg και Cacyreus marshalli στην Τήλο. Σημαντική, επίσης, είναι η έρευνά του σχετικά με την επιγενή χλωρίδα των επίγειων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων της Ρόδου, στην οποία καταγράφονται για πρώτη φορά 27 νέα φυτικά είδη για τη χλωρίδα της Ρόδου, εκ των οποίων 14 αναφέρονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και ένα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Τα τελευταία χρόνια, ασχολείται με τη συγγραφή δύο βιβλίων, για τις Ορχιδέες και τις Πεταλούδες της Ρόδου και του νομού της Δωδεκανήσου.
Ακολουθήστε τη Ροδιακή στο Google News
