Η περιοδεία της Παναγιάς της Σκιαδενής τη Σαρακοστή και τη Λαμπροβδομάδα

Rodiaki NewsRoom

Ήθη και έθιμα στα χωριά που μεταφέρεται η εικόνα της Παναγίας για λιτανεία

Η Ρόδος, το σμαραγδένιο νησί του Αιγαίου, έχει ιστορία πολλών δεκάδων αιώνων αν και πολλές φορές βάρβαροι το κατέκτησαν, όμως οι κάτοικοι του, πιστοί στις παραδόσεις διαφύλαξαν στις καρδιές τους με θάρρος και ανωτερότητα ως τις μέρες μας τους ανεκτίμητους θησαυρούς της πνευματικής κληρονομιάς.

Μια απ’ αυτές τις κληρονομιές είναι και η Μονή της Παναγιάς της Σκιαδενής. Η Παναγία η Σκιαδενή, αιώνες τώρα είναι η προστάτιδα και η ζωή για τους κατοίκους των χωριών της νότιας Ρόδου.

Η εικόνα της Παναγίας μεταφέρεται σε διάφορα χωριά κάθε χρόνο για λιτανεία. Το έθιμο αυτό γινότανε απ’ τη Βυζαντινή εποχή, όπου ο κόσμος πίστευε ότι η εικόνα προστάτευε τους αγρούς και τους κήπους απ’ την ξηρασία και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Στην αρχή της περιόδου της Σαρακοστής με τη συνοδεία του εκάστοτε υπεύθυνου της Μονής, παίρνουν την εικόνα της Μεγαλόχαρης στη Χάλκη για τρεις εβδομάδες, μετά επιστρέφει για λίγο στο Σκιάδι και την ημέρα της Ανάστασης του Λαζάρου μεταφέρεται στη Μονόλιθο και γυρνάει από σπίτι σε σπίτι για να πάρουν όλοι την ευλογία της Παναγίας.
Την Κυριακή των Βαΐων μεταφέρεται απ’ τους κατοίκους των Σιαννών στο χωριό τους, αφού πάρουν την ευλογία της Παναγίας γυρνώντας σε όλα τα σπίτια τους. Εν συνεχεία στα χωριά Κρητηνία, Έμπωνα, Αρνίθα, Απολλακιά και ξημέρωμα μεγάλου Σαββάτου φθάνει στο Σκιάδι.

Αργά το βράδυ, νεαροί Κατταβενοί την φέρνουν με τα πόδια στην Κατταβιά, ξημέρωμα Λαμπρής, όπου μένει για 3 ημέρες μέχρι την Λαμπρή Τρίτη. Η εικόνα μεταφέρεται σ’ όλα τα σπίτια της Κατταβιάς και κάνουν παράκληση. Την Τρίτη το απόγευμα την παίρνουν στο νεκροταφείο του χωριού και γυρνάει από μνήμα σε μνήμα, παμπάλαιο έθιμο που γίνεται μόνο στην Κατταβιά. Την τοποθετούν σε κάθε μνήμα και κάνουν παράκληση. Οι συγγενείς των νεκρών κρατούν πανέρια με κουλούρια, τυριά, σοκολάτες και διάφορα άλλα γλυκά και τα μοιράζουν σε όλους τους παρευρισκόμενους. Πολύ συγκινητικές στιγμές χαράς και λύπης! Όταν τελειώσουν, την παίρνουν όλοι μαζί σ’ ένα ψηλό μέρος, τον Χάλαβρο όπου γίνεται παράκληση και νεαροί Κατταβενοί την βάζουν στον ώμο τους και τρέχουν ξυπόλητοι από λαγκάδια και βουνά μέχρι την Μονή της στο Σκιάδι.
Εκεί περιμένουν νεαροί απ’ το χωριό Βάτι, οι οποίοι την παίρνουν στο δικό τους χωριό για να ακολουθήσει η περιφορά της από σπίτι σε σπίτι. Την επόμενη μέρα, πηγαίνουν νεαροί Σκληπενοί και την παίρνουν πάλι με τα πόδια μέχρι τον Ναό του Σωτήρος στο Κιωτάρι όπου και γίνεται παράκληση.

Το βράδυ την παίρνουν στο χωριό και την ξημερώνουν στα σπίτια τους ψάλλοντας αναστάσιμα τροπάρια και τραγουδώντας την ξενιτιά. Την επόμενη μέρα, Παρασκευή την παίρνουν στις μάντρες ώστε να ευλογήσει ο Παπάς τη σοδιά και οι τσοπάνηδες χαρίζουν αρνάκι ή κατσικάκι, τυρί, γάλα και διάφορα άλλα τα οποία πάνε στη Μονή.
Την ίδια μέρα, γίνεται και το πανηγύρι στο μοναστήρι που λέγεται Ιερουσαλήμ. Εκεί, αφού κάνουν πάλι λιτανεία, αρχίζουν τον χορό και ψήνοντας κρέατα, διασκεδάζουν όλη την ημέρα μαζί και με τους κατοίκους των γύρω χωριών. Κατά τη διάρκεια του χορού γίνεται το έθιμο της κούπας, όπου κάποιος κρατά ένα δοχείο (κούπα) και όσοι θέλουν να πουν τραγούδια για τους ξενιτεμένους τους, ρίχνουν λεφτά.

Αργά το απόγευμα, όταν πια τελειώσει η διασκέδαση φεύγοντας περνούν από ένα μέρος που το λένε “νιό νερό”, εκεί ο δρόμος στενεύει τόσο πολύ που μόνο ένας άνθρωπος μπορεί να περάσει. Εκεί λοιπόν, τοποθετούν την Παναγία μπροστά κλείνοντας τον δρόμο και γίνεται το έθιμο που λέγεται “Κρα”, δηλαδή όταν πάει να περάσει κάποια κοπέλα για να φύγει από εκεί δεν την αφήνουν και την αναγκάζουν να πει το όνομα του αγοριού της που αγαπάει, το ίδιο γίνεται και στ’ αγόρια.
Μετά απ’ όλα αυτά ενθουσιασμένοι και ευχαριστημένοι όλοι, Γιανναδενοί και Σκληπενοί με ψαλμωδίες και αναστάσιμα τροπάρια και με την Παναγία με την σειρά τους, ο κάθ’ ένας στον ώμο τους την μεταφέρουν στο Γεννάδι. Το επόμενο πρωί, με συνοδεία πλήθους κόσμου μεταφέρουν την Παναγία στην εκκλησία, όπου γίνεται Θεία Λειτουργία.

Εν συνεχεία περιοδεύει όλο το χωριό και κατά τις δύο η ώρα το μεσημέρι του Σαββάτου έρχονται από τη Λαχανιά συνοδεία από 3-4 άτομα και μαζί με τον παπά πηγαίνουν στο σπίτι όπου ευρίσκεται η Παναγιά και αφού γίνεται παράκληση, την παίρνουν μετά στον ώμο τους οι γυναίκες και τη συνοδεύουν μέχρι 500 μέτρα έξω απ’ το χωριό σε ένα μικρό προσκυνητάρι και εκεί την παραδίδουν στους Λαχανιάτες. Κυριακή του Θωμά και από τις πολύ πρωινές ώρες, όλο το χωριό βρίσκεται στο Μοναστήρι του Αγίου Θωμά. Εδώ γίνεται πανηγύρι όπου παρευρίσκονται και πολλοί άλλοι απ’ τα γύρω χωριά και τη Ρόδο. Μέσα σε μια ανεπανάληπτη μαγευτική ομορφιά με τη φύση στολισμένη με τα ωραιότερα ενδύματα της άνοιξης, ο κόσμος διασκεδάζει χορεύοντας και τρώγοντας.
Αργά το απόγευμα, έρχεται η Μεγαλόχαρη η Σκιαδενή απ’ την Λαχανιά και τότε σταματάνε όλα, φαγητό, χορός, και όλοι μαζί προϋπαντούν την Παναγία και την συνοδεύουν στο Μοναστήρι. Μετά γίνεται παράκληση και μπροστά στην Παναγία μνημονεύονται απ’ τον παπά ονόματα οικογενειών. Αφού μείνει εκεί περίπου 2 ώρες, μετά την παίρνουν στην εκκλησία του χωριού τους όπου γίνεται εσπερινός και παράκληση. Το πρωί, μετά την λειτουργία, με συνοδεία όλων των κατοίκων ξεκινάνε για όλα τα σπίτια του χωριού για να πάρουν την ευλογία της όλοι ανεξαιρέτως.
Τέλος, οι νέοι του χωριού παίρνουν την εικόνα και γυρνάνε τις μάντρες, εκεί τους δίνουν άλλοι τυριά, άλλοι ρίφια τα οποία φέρνουν στη Μονή της και εκεί τα ψήνουν και αρχίζουν γλέντι και φαγοπότι.
Εδώ κλείνει ο μεγάλος κύκλος της περιοδείας της Παναγίας στα χωριά, ο οποίος αρχίζει απ’ την αρχή της Σαρακοστής.

Μαντινάδες στην Παναγία
την Σκιαδενή
Μερικές από τις πολυάριθμες μαντινάδες που έχουν γραφεί για την Μεγαλόχαρη είναι οι εξής:
Ω Παναγιά μου Σκιαδενή,
έβγα απ’ το θρονί σου
να δεις χαρές που γίνονται απόψε στη γιορτή σου.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή,
με τη μεγάλη χάρη,
όπου ‘ρθες και κατοίκησες
στο πιο ψηλό βουνάρι.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή,
φύλαγε τα παιδιά μας
σου λέμε τα τραγούδια μας μέσα απ’ την καρδιά μας

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή,
που ‘σαι μέσα στους πεύκους
ως έδιωξες του Ιταλούς διώξε και τους Τετέσκους.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή,
χρυσή μου Παναγία
με την ωραία Σου αυλή
και παλιά εκκλησία

Κατταβενός Ιγνάτιος,
ηγούμενος Μονής Σου
είναι θαμμένος δίπλα σου
στις πλάκες της αυλής σου

Ληστές και άπιστοι πολλοί ήρθαν να σε ληστέψουν
και το γλυκό σου πρόσωπο ήρθαν να σημαδέψουν

Καράβια τους περίμεναν στη θάλασσα να φύγουν
μα Συ τα εμαρμάρωσες
στην Κατταβιά να μείνουν.

Στο πόνο και στην λύπην μας Εσέ αναζητούμε,
γλυκιά μου Παναγιά μου,
να παρηγορηθούμε

Δοξάζω υμνώ και προσκυνώ τη Θεία δύναμη Σου,
και βρίσκομαι γονατιστή
εμπρός εις το παιδί Σου

Δεν είναι λίγες και οι μαντινάδες που λέγονται στους γάμους, όπως:

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή,
με τη μεγάλη χάρη
στ’ αντρόγυνο που γίνεται
να γίνεις μαξιλάρι.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή,
να είσαι πάντα εμπρός τους
και στην καινούργια τους ζωή να είσαι οδηγός τους.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή,
με την πολύ την χάρι
κατέβα δώσε την ευχή στο νέο μας ζευγάρι.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Ηρακλείδη Ι. Έκτορα: «Η ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΣΚΙΑΔΕΝΗ στη Ρόδο και η ιστορία της Μονής της».