Βιώσιμη ανάπτυξη

Rodiaki NewsRoom

Γράφουν οι Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης*, Μιχάλης Δούμπος*, Μαριάννα Εσκαντάρ*

“Δεν υπάρχει μόνο για την ανθρωπότητα η απειλή να εξαφανιστεί πάνω σε ένα νεκρό πλανήτη. Πρέπει επίσης κάθε άτομο, για να ζήσει ανθρώπινα, να έχει τον απαραίτητο αέρα, μια βιώσιμη επιφάνεια εδάφους, μια εκπαίδευση, μια κάποια έννοια της χρησιμότητας του. Ακόμη, του αρμόζει ένα ψίχουλο αξιοπρέπειας και μερικές απλές ευτυχίες”. Αυτά έγραψε η Marguerite Yourcenar, “Les Yeux Ouverts”, Editions du Centurion 1980.

Με τον τρόπο αυτό αρχίζει το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο της η Sylvie Brunel με θέμα τη βιώσιμη ανάπτυξη. Για να δείξουμε τη σημασία του βιβλίου θα ξεκινήσουμε από το τελευταίο κεφάλαιο όπου η συγγραφέας παραθέτει τα ακόλουθα συνταρακτικά στοιχεία.

Το Σεπτέμβριο του 2015, τα Ηνωμένα Έθνη παραθέτουν 17 στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης (στα Γαλλικά, Objectifs de Développement Durable ODD), και αφορούν τόσο τις ανεπτυγμένες οικονομίες όσο και τις αναδυόμενες. Πρέπει να τεθεί τέλος στη φτώχεια έως το 2030 προστατεύοντας ταυτόχρονα τον πλανήτη. Τη χρονιά αυτή η γη θα μετρά 8.5 δις κατοίκους.

Εάν η βιώσιμη ανάπτυξη δεν προχωρήσει, περίπου 70 εκατ. παιδιά κινδυνεύουν να πεθάνουν πριν το πέμπτο έτος της ηλικίας τους, περίπου 60 εκατ. παιδιά σε ηλικία σχολείου δεν θα μπορέσουν να ακολουθήσουν την εκπαίδευσή τους.

Ένα τέταρτο των παιδιών του κόσμου ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, 250 εκατ. παιδιά ζουν σε περιοχές όπου υπάρχουν πολεμικές συγκρούσεις και αντιπροσωπεύουν το μισό πληθυσμό των προσφύγων. Υπάρχουν ακόμη 170 εκατ. παιδιά που εργάζονται, από τα οποία ο μισός πληθυσμός υπό επικίνδυνες συνθήκες.

Η ερώτηση που τίθεται ωστόσο είναι να γνωρίζουμε, όπως το έθετε η Πρωθυπουργός της Ινδίας, Indira Gandhi, ότι δεν είναι η φτώχεια που αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη μορφή ρύπανσης.... Δεν είναι ο πλανήτης που πρέπει να είναι βιώσιμος, αλλά η ανθρωπότητα.

Το ότι 10 ή 11 δις κάτοικοι που θα απαριθμεί η γη αύριο θα μπορέσουν να ζήσουν μαζί ειρηνικά και έξυπνα δεν είναι καθόλου μια πρόκληση ή ουτοπία. Οι πόροι δεν λείπουν. Η φιλοδοξία στο εξής είναι, η βιώσιμη ανάπτυξη πρέπει τώρα να γίνει μια πραγματικότητα.

Η συγγραφέας παρουσιάζει το θέμα της βιώσιμης ανάπτυξης σε οκτώ κεφάλαια.
Το τέλος της ιδεολογίας της ανάπτυξης.
Η βιώσιμη ανάπτυξη, μια παλιά έννοια.
Η βιώσιμη ανάπτυξη, ή η εμφάνιση μιας παγκόσμιας συνείδησης.
Η βιώσιμη ανάπτυξη, μια φιλοδοξία.
Τα είναι βιωσιμότητα;
Η κλιματική αλλαγή, ένα βάσανο της βιώσιμης ανάπτυξης.
Η βιώσιμη ανάπτυξη : μια αναγκαιότητα.
Επείγουσα ανάγκη: Επανίδρυση της παγκόσμιας διακυβέρνησης.

Στην εισαγωγή, η συγγραφέας αναφέρεται στον ορισμό της βιώσιμης ανάπτυξης και αναφέρει το ομιχλώδες τοπίο της σημασίας της με την αναφορά της σε τρείς λέξεις που ξεκινούν από 3 Μ (στα Γαλλικά, menaces, misères, masques).

Οι απειλές (menaces) που επιβαρύνουν τον πλανήτη: ερημοποίηση, επηρεασμός στη βιοποικιλότητα, η μόλυνση των υδάτων και του αέρα. Η κλιματική αλλαγή… Αυτό αποτελεί την πλευρά “περιβάλλον” της βιώσιμης ανάπτυξης.

Οι δυστυχίες της ανθρωπότητας (misères): επιμονή της φτώχειας, μεγάλες ανισότητες, υποσιτισμός, έλλειψη πόσιμου νερού, ενδημικές ασθένειες… Αυτό αποτελεί την κοινωνική πλευρά της βιώσιμης ανάπτυξης.

Οι ελλείψεις της παγκόσμιας διακυβέρνησης (masques): δυσλειτουργίες και αδικία των διεθνών σχέσεων, κυρίως μεταξύ ανεπτυγμένων και φτωχών χωρών, δυσκολίες στην υιοθέτηση κανονισμών που να επιτρέπουν την εγκαθίδρυση της βιώσιμης ανάπτυξης, όπως το σεβασμό των υπαρχουσών διεθνών συμβάσεων. Είναι η οικονομική και πολιτική πλευρά της βιώσιμης ανάπτυξης.

Η απαρίθμηση του καταλόγου των προβλημάτων των 3M δίνει την αίσθηση ότι ακόμη και σήμερα η βιώσιμη ανάπτυξη είναι μια ουτοπία. Μια δράση εγγράφεται στη βιώσιμη ανάπτυξη όταν κατορθώσει να επαναεξισορροπήσει τα τρία Ε: Economie (Οικονομία), Equite (Δικαιοσύνη), Environment (Περιβάλλον).
Ποιες ελπίδες δίνει στην παγκόσμια κοινότητα η βιώσιμη ανάπτυξη; Τι πρέπει να περιμένουμε από αυτήν; Αυτός είναι ο βασικός στόχος του βιβλίου αυτού που αποτελεί μια σύνθεση.

Βιώσιμη ανάπτυξη ή η εμφάνιση μιας παγκόσμιας συνείδησης
Εμφανίζεται στις αρχές του 1990 και στέλνει στα αζήτητα της ιστορίας την ανάπτυξη, η οποία είχε σηματοδοτήσει τις διεθνείς σχέσεις από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η μέχρι τότε διεθνής κατάσταση είχε εξελιχθεί σε τρία θεμελιώδη σημεία.
• Επανεξέταση των ωφελειών της τεχνολογικής προόδου στις καταναλωτικές κοινωνίες της δύσης, τη στιγμή που η ανάπτυξη κερδίζει τα αναδυόμενα κράτη του Νότου.
• Τέλος του Ψυχρού Πολέμου, που χάνει το στρατηγικό του ενδιαφέρον με τη δημόσια βοήθεια στην ανάπτυξη.
• Γενίκευση της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης σε πλανητικό επίπεδο και αποδυνάμωση των κρατών-εθνών, που εννοεί τη δημιουργία Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ).

Μια θεμελιώδης διάσπαση η οποία αλλάζει τις προτεραιότητες χρηματοδότησης προς την κατεύθυνση στο εξής κυρίαρχη: το περιβάλλον.

Η αυξημένη δύναμη των ΜΚΟ σηματοδοτεί τη δεκαετία του 1990. Εξαπλώνονται σε όλο τον κόσμο και διαθέτουν μέσα για να οργανωθούν συλλογικά, να κατασκευάσουν πλανητικά δίκτυα, προσαρμόζοντας τις κινήσεις τους που ήταν μέχρι τότε διάσπαρτες και απομονωμένες. Αυτή η νέα εποχή που κυριαρχείται από την κοινωνία των πολιτών και τη συμμετοχική δημοκρατία, δημιουργείται από την υιοθέτηση ενός σημαντικού κειμένου τον Ιούνιο του 1992, στο Rio de Janeiro της Βραζιλίας.

Η agenda 21 είναι το βασικό κείμενο των προτεινόμενων πολιτικών στο όνομα της βιώσιμης ανάπτυξης.

Βιώσιμη ανάπτυξη: μια αναγκαιότητα
Ενώ τα προβλήματα της βιώσιμης ανάπτυξης είναι παγκοσμίου επιπέδου, απαιτώντας μια ολιστική προσέγγιση, η ανθρωπότητα έχει σήμερα έλλειψη εργαλείων που θα της επέτρεπαν να υπερβεί τους εθνικούς εγωισμούς για να επιβάλουν ένα πλανητικό όραμα γενικότερου ενδιαφέροντος.

Η βασική παγκόσμια δύναμη είναι σήμερα μια διακυβέρνηση εμπορική και χρηματοοικονομική. Ούτε η υγεία, ούτε το περιβάλλον, ούτε το πόσιμο νερό, ούτε οι τροφές δεν επωφελούνται σήμερα από τέτοια πλανητικά εργαλεία διακυβέρνησης τα οποία θα θεσπίσουν νόρμες.

Η απενεργοποίηση του όρου “παγκόσμια δημόσια αγαθά” του οικονομολόγου Samuelson (1954), με τα χαρακτηριστικά “ μη ανταγωνιστικά”, “ μη αποκλειστικά”, επιτρέπει την εμπεριστατωμένη σκέψη κατασκευής ενός νέου διεθνούς δικαίου, που θα έβλεπε την υγεία, την εκπαίδευση, το πόσιμο νερό, το υγιεινό φαγητό, αλλά επίσης τη δικαιοσύνη, την ασφάλεια, το περιβάλλον να τοποθετούνται κάτω από τον έλεγχο της ανθρωπότητας.

Εξάλλου, τι αξίζει ένας κανόνας δικαίου χωρίς αποτρεπτική κύρωση. Χωρίς αστυνομία επιφορτισμένη να την εφαρμόσει. Ο κόσμος ζει σήμερα κάτω από τη ράβδο των δύο παγκόσμιων δυνάμεων Η.Π.Α. και Κίνας. Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι πλέον ατλαντική, αλλά ειρηνική και η Ευρώπη όλο και περισσότερο ένα “προσάρτημα” που το εποφθαλμιούν και διαιρεμένο.

Προς μια καθολική ανάπτυξη
Μέσα σε ένα κόσμο γεμάτο εντάσεις και ανταγωνισμούς (θρησκείες, ανθρώπινα δικαιώματα, ασκήσεις κυριαρχίας, κτλ), είναι αναμφισβήτητο ότι η αιτία της ανάπτυξης προοδεύει. Το Σεπτέμβριο του 2000 και του 2015, τα Ηνωμένα Έθνη προχώρησαν στους στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης, στο σύνολο 17. Μεταξύ αυτών αναφέρονται:
- μείωση της ακραίας φτώχειας και πείνας,
- εξασφάλιση της βασικής εκπαίδευσης για όλους,
- προώθηση της ισότητας των φύλων και αυτονόμησης των γυναικών,
- μείωση στα δύο τρίτα της παιδικής θνησιμότητας για τα παιδιά κάτω των πέντε ετών,
- βελτίωση τη μητρικής υγείας,
- εξουδετέρωση του ιού HIV/Aids, της ελονοσίας και άλλων ασθενειών,
- εξασφάλιση ενός βιώσιμου περιβάλλοντος,
- δημιουργία μιας παγκόσμιας ένωσης για την ανάπτυξη.

«Η ορθολογική χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων πρέπει να συνεισφέρει στην εξάλειψη της φτώχειας» (M. Valli Moosa, 2006).

* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Πολυτεχνείο Κρήτης, Επίτιμος Διδάκτορας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ακαδημαϊκού, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Ισπανίας,

Καθηγητής Μιχάλης Δούμπος, Πολυτεχνείο Κρήτης, Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering,

Μαριάννα Εσκαντάρ, Μεταπτυχιακή Φοιτήτριας, MBA, Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης