Δύο αιώνες ζωής για τα σύγχρονα Πηγάδια της Καρπάθου

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Μανώλης Δημελλάς στο karpathianrevolution.gr

Στο μακρινό παρελθόν, ο όμορφο κόλπος γνώρισε δόξες και μεγαλεία, όμως ερήμωσε, το φυσικό λιμάνι έφτασε να χρησιμεύει μόνο στους περαστικούς ληστοπειρατές, εκείνους που γνώριζαν τα νερά και τρύπωναν, γλύτωναν από τους κυνηγούς και μοίραζαν τη λεία τους.

Ο λόγος για τη σημερινή πρωτεύουσα της Καρπάθου!
Η ονομασία Πηγάδια, σύμφωνα με τον συγγραφέα-ερευνητή Μιχάλη Μακρή, οφείλεται στις πηγές της περιοχής και όχι στους λάκους βρόχινου νερού (τις γνωστές λατσίες), ούτε στις πηγές της Μύλης και της Δαματριάς.

Μάλιστα, στο “τοπωνυμικό Καρπάθου”, του Καρπάθιου πανεπιστημιακού Κωστή Μηνά, γίνεται αναφορά στον Συμιακό λαογράφο Κ. Κοντό, που κάνει αναφορά στα πολλά και βαθιά πηγάδια της περιοχής!

Πολλοί συγγραφείς και ερευνητές της καρπαθιακής ιστορίας προσπάθησαν να προσδιορίσουν την εποχή που η περιοχή ξανακατοικήθηκε, αφού η σημερινή πρωτεύουσα του νησιού ήταν μια από τις τέσσερις περίφημες αρχαίες πόλεις της Καρπάθου και είχε όνομα Ποτίδαιον ή Ποσείδιον, προφανώς αφιερωμένη στον Θεό Ποσειδώνα.

Στους ρωμαικούς και τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους το λιμάνι άνθισε, έφτασε να έχει δικό της νόμισμα, που έχει βρεθεί ακόμη και στο εσωτερικό της Λυκίας! Όμως η ανελέητη ληστοπειρατεία ανάγκασε τους κατοίκους της Καρπάθου να τραβηχτούν βίαια στην ενδοχώρα.

Σύμφωνα με τον παπαβασίλη Πετρίτη και από αφηγήσεις των Βασίλη Χαζηπαπά και του Παπαφιλιππή που είχε και τον μύλο των Πηγαδίων, πολλά χρόνια πριν το 1800 ήταν ήδη ανεπτυγμένο το καραβοστάσι στη θέση Βρόντη, λίγο έξω από τα σημερινά Πηγάδια προς το χωριό Απέρι!

Εκεί κατασκεύαζαν τουρκικά πλοία, έπειτα από παραγγελία του Σουλτάνου, το καρνάγιο απασχολούσε περισσότερους από 600 εργάτες, όλοι Καρπάθιοι, που δεν μπορεί να μην έμεναν στη γύρω περιοχή.

Αυτά τα πλοία έμειναν γνωστά ως κάτεργα, αφού ναυτολογούσαν με τη βια τους ναυτικούς, μάλιστα πολλοί από αυτούς ήταν Καρπάθιοι!

Από το 1826 ξεκίνησε σταδιακά η παρακμή και μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα το καραβοστάσι του Βρόντη ήταν παρελθόν, αντίθετα το μικρό άσημο ψαροχώρι ακολούθησε διαφορετική πορεία, αφού ακριβώς την ίδια περίοδο έσβηνε και η πειρατεία στο Αιγαίο κι έτσι άνοιγαν οι θαλάσσιοι δρόμοι, με τους νησιώτες να ξεμυτούν και δειλά-δειλά να κατεβαίνουν από τα βουνά.

Την ιστορία των Πηγαδίων συμπληρώνει ο ερευνητής-δημοσιογράφος Νικόλαος Τσαμπανάκης, με μια σειρά άρθρων στην εφημ. «Καρπαθιακή» με το άνοιγμα της, το 1952.

Σύμφωνα με τον Τσαμπανάκη, τα Πηγάδια ήταν μετόχι του Απερίου και ο εποικισμός ξεκίνησε τη δεύτερη δεκαετία του 1820.

Ακόμη και ο σύγχρονος ιστορικός της Καρπάθου, ο Μανώλης Κασσώτης, στο βιβλίο του για το χτίσιμο της “Ευαγγελίστριας”, περιγράφει τους Απερίτες, που πρώτοι ξεθάρρεψαν και ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν το μικρό λιμανάκι των Πηγαδίων πριν το 1820.

Από τα πρώτα σπίτια είναι οι Λάμπροι, που πιθανόν να γεννήθηκαν στο Απέρι, ο Μανώλης Καποττάς από τη Σύμη, ο Γιάννης Αθηναίος από την Κάσο, ο Μανώλης Μανωλακάκης από τη Βωλάδα, ο Ιωάννης Γιαννάκης από το Απέρι, ο Ανδρέας Ποταμιάνος από Μενετές, ο Γιάννης Παπαδάκης από Ρόδο, Μανώλης Ασλανίδης ή Λεβεντώνης από Κάσο, Ανδρέας Ρηνούλας από το Απέρι και ο Κασιώτης καπετάνιος Χρήστος Χριστοδουλάκης και αργότερα ο επίσης καπετάνιος και σπουδαίος δάσκαλος ναυτικής τέχνης Μελέτιος Κουμπής, με καταγωγή από τα Μέγαρα.

Ανάμεσα στους πρωτοπόρους Πηγαδιώτες αρκετοί που δεν ήταν Καρπάθιοι, όπως ο γνωστός καραβοκύρης Καράβιας, που ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε Καρπαθιά κι έτσι έμεινε στο νησί.

Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα τα Πηγάδια έχουν 4 καφεναδάκια: του Λάμπρου, της γριάς Οικονομάκενας, της Χατζηπαναγιώτενας και του Γιώργη του Συμιακού. Στο εκκλησάκι της Φανερωμένης λειτουργούσε ο καλόγερος Χριστόφορος και ο παπαολυμπίτης Ιωακείμ, που εγκαταστάθηκε μόνιμα στα Πηγάδια. Ενώ τα πρώτα καταστήματα ήταν Ανδρέα Ποταμιάνου και του Χατζηπαναγιώτη και πρώτος δικηγόρος, εγκατεστημένος στο μικρό λιμανάκι, ο Χατζήνουάρος από το Απέρι.

Το 1880 τα Πηγάδια είχαν 40 σπίτια και περίπου 290 μόνιμους κατοίκους! Πρώτος μουχτάρης ο Συμιακός Μανώλης Καποττάς (ακολούθησαν ο Εμμ. Μανωλακάκης και ο Ανδρέας Φιλιππίδης), ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία το ατμόπλοιο που πρώτο έκανε σταθερή κυκλική διαδρομή και συνέδεε την Κάρπαθο με τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη ήταν το «Δικελί» της ατμοπλοίας του Σύρου εφοπλιστή και τραπεζίτη Χατζηδαούτ Φαρκούκ, που ανέπτυξε μεγάλη περιουσία στη Μικρά Ασία και είχε καπετάνιο τον φραγκολεβαντίνο Φραγκίσκο.

Σιγά-σιγά ο μικρός κόλπος της Καρπάθου γνώριζε σπουδαία ανάπτυξη, μάλιστα αρκετοί ντόπιοι έφευγαν από τα τριγύρω χωριά, Απέρι, Βωλάδα, Όθος και Μενετών κατέβαιναν στο επίνειο για μόνινη εγκατάσταση, στον Γεώργιο Εμμ. Παναγιώτου οφείλουμε τις προπολεμικά καταγεγραμμένες μνήμες από τους παλαιότερους.

Αρχές του 20ου αιώνα τα Πηγάδια έχουν διπλασιαστεί! Υπάρχουν 80 σπίτια και στα καταγεγραμμένα επαγγέλματα: 3 γεωργοί, 3 βοσκοί, 2 υποδηματοποιοί, 6 καφετζήδες, 20 ναυτικοί. Τα έσοδα των Τούρκων από τα Πηγάδια φτάνουν τα 140.000 γρόσια, σε σύνολο 700.000 που δίνει όλο το νησί.

Τον Μάϊο του 1912 φτάνουν ως ελευθερωτές οι Ιταλοί και στις πρώτες δημοτικές εκλογές, το 1922, στα Πηγάδια ψηφίζουν 79 κάτοικοι. Δήμαρχος εκλέγεται ο Γιώργος Μανωλάκης με 65 ψήφους και ακολουθεί ο υποψήφιος Μηνάς Γιανναγάς, με 14 ψήφους.

Στα πρώτα 100 χρόνια, από το 1800 μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, όσοι ξεχωρίζουν και διαλέγουν τα Πηγάδια αποτελούν μια ξεχωριστή πρωτοπορία που είδε μπροστά, αφού μέχρι τότε ακόμη και το επίσημο λιμάνι του νησιού ήταν πολύ μακριά, στο Φινίκι της Αρκάσας.

Ανάμεσα σε όλους εκείνους που δημιουργούν το μικρό ψαροχώρι ξεχωρίζει η ηγετική φυσιογνωμία του ιερομόναχου ηγούμενου Αγίου Γεωργίου Βασσών, Χριστόφορου, πρόκειται για τον άνθρωπο που οραματίζεται τη νέα πόλη και πρωτοστατεί στη δημιουργία του κεντρικού ναού (εκκλησία Ευαγγελίστρια, 1876) αλλά και με δικές του προτροπές φαίνεται να ξεκίνησε η δημιουργία του πρώτου λιμανιού.

Ο ηγούμενος του Αγίου Γεωργίου κατάφερε να πείσει τους Τούρκους και ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ έδωσε άδεια για να ξεκινήσουν λιμενικά έργα, όμως την πρώτη μέρα παρασύρθηκε από πέτρες και σκοτώθηκε ο πρωτομάστορας Γιώργος Ζαβόλας έτσι οι εργασίες σταμάτησαν.

Ακόμη δυο Καρπάθιοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των Πηγαδίων. Ο δικηγόρος και διορισμένος ατζάς από τους Τούρκους, Γιάννης Μελλασιανός και ο μεγαλοεργολάβος Νικόλαος Μακρής, που μια δεκαετία πριν τον 20ο αιώνα επέστρεψε από την Αθήνα στην Κάρπαθο, οι δυο τους ήταν η αιτία της μεταφοράς όλων των διοικητικών υπηρεσιών, στην ουσία της δημιουργίας της νέας πρωτεύουσας, από το χωριό Απέρι στο μικρό λιμανάκι, στα σημερινά Πηγάδια.

Ο Νίκος Μακρής διέθεσε 80.000 γρόσια, για να χτιστεί ένα κτήριο στο Κονάκι, στο κέντρο των Πηγαδίων, εκεί στεγάστηκαν όλες οι υπηρεσίες, διοίκηση, δικαστήρια, αστυνομία και το ταχυδρομείο του νέου Δήμου.

Η επιτυχία της μεταφοράς του Δήμου το 1892, αλλά και η τιμιότητα του διορατικού Ατζά Γιάννη Μελλασιανού έφεραν πολλά εμπόδια και αρκετούς εχθρούς στον δρόμο του.

Από τα δικά τους χρόνια άλλαξαν πολλά, το γραφικό ψαροχώρι μεγάλωσε, έγινε άναρχα δομημένη αλλά και δεδομένη πόλη με πολλαπλές ανάγκες κι όμως ακόμη και σήμερα κάπου κρατά το άρωμα εκείνων των χρόνων.

Είμαστε σε ένα σταυροδρόμι κρίσιμων αλλαγών κι όμως παραμένει εξαιρετικά σημαντικό να μην διαγράψουμε την ιστορία, να κοιτάξουμε πίσω, να βρούμε τρόπους, ώστε να αποδωθεί στους πρωτεργάτες της δημιουργίας των Πηγαδιών μια τουλάχιστον τιμή σταθερής μνήμης.