Το κρυμμένο μυστικό της Καταλωνίας

Φίλιππος Ζάχαρης

Ασφαλώς είναι κάτι αυτό που γίνεται στην Ισπανία, σε μια περιοχή όπως η Καταλωνία όπου πριν πολλές δεκαετίες και κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου είχαν εγερθεί συνθήματα αλλά και είχε διεξαχθεί τεράστιος αγώνας για την άμεση δημοκρατία και τον ελευθεριακό κομμουνισμό.

Η Καταλωνία είναι μια περιοχή γεμάτη ιστορία, μια περιοχή γεμάτη από κοινωνικούς αγώνες κατά τη διάρκεια της αντίστασης κατά του Φράνκο, με αυτοοργάνωση των εργατών και αγροτών, με τις κολλεκτίβες αλλά και τα πειράματα για μια άλλη κοινωνία που τελικά δεν διήρκησε λόγω της μεγάλης επιθετικότητας από τις συντηρητικές και φασιστικές δυνάμεις αλλά και τη γνωστή προβοκάτσια από το τότε ισπανικό κομμουνιστικό κόμμα.

Οι εποχές βέβαια άλλαξαν από τότε, το ίδιο όπως και τα συνθήματα. Τώρα εκεί μιλούν για αυτοδιάθεση και αυτονομία με κρατική υπόσταση, δεν αναφέρονται σε πιθανά νέα κοινωνικά πειράματα, παρά το γεγονός – και θα το τονίσω – ότι η Καταλωνία είναι μια περιοχή γεμάτη ιστορική επαναστατική παράδοση. Μέσα σε όλα αυτά όμως που αιτούνται σήμερα οι Καταλανοί, κάπου υπάρχει ή κρύβεται και η ιστορική ανάμνηση, κάπου ίσως βαθιά μέσα στην ψυχή των Καταλανών, πέρα από τις εθνικιστικές ονειρώξεις.

Η Καταλωνία είχε κάποτε ενθουσιάσει σε μεγάλο βαθμό τον μεγάλο συγγραφέα Τζωρτζ Όργουελ που με το περίφημο βιβλίο του «Φόρος τιμής στην Καταλωνία» έδινε το στίγμα της κοινωνικής αντίστασης και της σφοδρής επιθυμίας για μια άλλη κοινωνία που χαρακτήριζε την εποχή εκείνη: «Στην Καταλωνία κυριαρχούσαν οι Αναρχοσυνδυκαλιστές , οι οποίοι έλεγχαν τις πιο πολλές νευραλγικές βιοομηχανίες. Αυτό που είχε συμβεί στην Ισπανία ήταν στην πραγματικότητα όχι ένας απλώς εμφύλιος πόλεμος, αλλά η αρχή μιας Επανάστασης».

Αυτά γραμμένα από την πένα ενός από τους μεγαλύτερους διανοητές που πήγε τότε στην Ισπανία ως εθελοντής για να πολεμήσει με το μέρος των Δημοκρατών και που μάλιστα τραυματίστηκε. Θα μου πείτε, υπάρχει κάποιος παραλληλισμός με τις εποχές εκείνες όπου υπήρχαν πράγματι συνθήματα για μια άλλη κοινωνία και που τα κολλεκτιβίστικα πειράματα έγιναν πράξη μέχρι η όλη ιστορία να προδοθεί και να συντριβεί από τους σταλινικούς που έπαιξαν ολοφάνερα το παιχνίδι του Φράνκο; Σαφώς και οι διαφορές είναι μεγάλες.

Άλλο να αγωνίζεται κανείς για μια αυτοδιάθεση και μια κρατική αυτονομία, άλλο να μιλούν και να ανεμίζουν σήμερα τις σημαίες της Καταλωνίας ως ανεξάρτητο κράτος και άλλο ο κόσμος να βγαίνει στο δρόμο και να καταργεί στην πράξη την κρατική υπόσταση. Οι στόχοι λοιπόν είναι διαφορετικοί όπως εντελώς διαφορετικές είναι και οι εποχές.
Υπενθυμίζω όμως πάραυτα με τις νέες αυτές διαδηλώσεις και επεισόδια στη Βαρκελώνη πως εκεί κάποτε εκτυλλίχθηκαν μοναδικές για την ιστορία στιγμές που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως αφορμή για τους νεότερους προκειμένου να ψάξουν τι ακριβώς έγινε εκεί πριν κατά αλλά και μετά από το ιστορικό έτος – ορόσημο 1936.

Ο ενδιαφερόμενος μελετητής μπορεί να μην βρει πολλές ομοιότητες με το σήμερα άλλα θα έχει την ευκαιρία να βιώσει και την ατμόσφαιρα μιας εποχής όπου η αυτοοργάνωση και η κοινωνική αυτονομία ήταν από τα βασικότερα συνθήματα. Η Καταλωνία λοιπόν είναι μια πειοχή με μακρά ιστορία.

Σήμερα δίδεται μεγάλη έμφαση στην επιδιωκόμενη ανεξαρτησία της και στην αυτοδιάθεση. Η ισπανική κυβέρνηση μάλλον δεν ξέρει πώς να χειριστεί την όλη κατάσταση. Ή μάλλον επιλέγει να συγκρουστεί με τον κόσμο εκεί και να δείξει σε όλους ότι έχει τον πρώτο λόγο. Η Καταλωνία όμως – πέρα από την τεράστια ιστορία – είναι και μια περιοχή με πολλές ιδαιτερότητες. Το πώς θα κινηθούν οι πολίτες εκεί το ερχόμενο χρονικό διάστημα πέρα από τα αιτήματα για ένα νέο αυτόνομο κράτος, κανείς δεν το ξέρει.

Το σίγουρο είναι όμως ότι οι εποχές είναι διαφορετικές. Κλείνω και πάλι με τον επίλογο από το προαναφερόμενο βιβλίο του Τζωρτζ Όργουελ, με την ελπίδα ότι ίσως κάποτε οι πολίτες να επιθυμήσουν να δημιουργήσουν μια άλλη κοινωνία:

«Το μίσος που γέννησε η Ισπανική Δημοκρατία ανάμεσα σε εκατομμυριούχους, δούκες, καρδινάλιους και πλέι μπόι, Blips (στενοκέφαλους υπερεθνικιστές) κ.λπ., ήταν αρκετή απόδειξη περί τίνος επρόκειτο.

Στην ουσία ήταν ένας ταξικός πόλεμος. Αν είχε κερδηθεί, η υπόθεση των απλών ανθρώπων θα έιχε ενισχυθεί παντού. Χάθηκε, και οι μερισματούχοι όλου του κόσμου έτριβαν τα χέρια τους. Αυτό ήταν το πιο ουσιαστικό ζήτημα. Όλα τα άλλα ήταν μια απλή γαρνιτούρα».