Βενετόκλειο Ρόδου: Με όνομα βαρύ σαν ιστορία

Rodiaki NewsRoom

Άρθρο της Ευαγγελίας Μουλά που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Νέος Παιδαγωγός», τεύχος 17

Μια φορά κι έναν καιρό στη Ρόδο ζούσαν δύο αδέλφια, ο Δημήτριος και ο Μίνως Βενετοκλής και σε μια άλλη οικογένεια άλλα δύο αδέλφια, ο Παύλος και ο Νικόλαος Καζούλλης. Κατάγονταν από δύο σημαντικές οικογένειες που έμελλε να αφήσουν ανεξίτηλο το στίγμα τους στην τοπική κοινωνία και ιστορία.

Οι ομοιότητες στην πορεία της ζωής τους είναι εντυπωσιακές και ακόμα περισσότερο επεισοδιακή και απρόβλεπτη η εξέλιξη των πραγμάτων μετά τον θάνατό τους, που διασταύρωσε τα ονόματά τους για πάντα σε ένα αξεδιάλυτο κράμα μεταξύ μύθου και πραγματικότητας. Βενετόκλειο ή Καζούλλειο Γυμνάσιο Ρόδου; Ιδού η απορία.

Αν σήμερα επιχειρήσει κανείς να αναζητήσει στο διαδίκτυο πληροφορίες για το Βενετόκλειο Γυμνάσιο-Λύκειο Ρόδου, θα συναντήσει αμφιλεγόμενα και άλλοτε, ακόμα και συγκρουόμενα αποτελέσματα, τα οποία αποτελούν τα ίχνη της συναρπαστικής διαδρομής του ιστορικού αυτού σχολείου στον χρόνο. Αναρωτιέται λοιπόν εύλογα κανείς: Υπάρχουν δύο σχολεία με το ίδιο όνομα ή ένα σχολείο με δύο ονόματα;

Οι συνειδήσεις και οι γνώμες είναι διχασμένες, όπως συνήθως συμβαίνει με όλες εκείνες τις περιπτώσεις που διακυβεύεται η πατρότητα ιερών κειμηλίων και συμβόλων, με αυξημένη πολιτιστική και εθνική βαρύτητα.

Η διεκδίκηση του ονόματος εν προκειμένω σημαίνει και την αυτοδίκαιη αναγνώριση και νομή από τον κάτοχό του των δικαιωμάτων, ως νόμιμου κληρονόμου, επί της σημαίνουσας παρουσίας του στον χρόνο, καθώς το Βενετόκλειο συμβολίζει το ένδοξο και πολυτάραχο παρελθόν, αλλά και σημαντικό μέρος από το παρόν της πνευματικής - και όχι μόνο- ιστορίας της Δωδεκανήσου.

Έτσι, όταν το Υπουργείο Παιδείας, διά σχετικής Εγκυκλίου του Υπουργού (ΑΠ. 20521/Γ1/15.02.08), η οποία επικαιροποιούσε παλιότερη (ΑΠ. 8378/9.11.95, ΥΠΕΠΘ), παρήγγειλε προς τους Περιφερειακούς Διευθυντές και τους Διευθυντές Μέσης Εκπαίδευσης της χώρας, να κινήσουν τις διαδικασίες, ώστε ο Σύλλογος Καθηγητών κάθε Γυμνασίου και Λυκείου, να αποφασίσει και να εισηγηθεί προς τις Περιφερειακές Διευθύνσεις προσθήκη προσωνυμίας σε κάθε σχολείο, εις αντικατάστασή του τυχόν αριθμητικού προσδιορισμού του σχολείου ή προσθετικώς προς αυτό, τέτοια που να είναι «δηλωτική της ιστορικής και πολιτιστικής παράδοσης της περιοχής ή τού τόπου γενικότερα, και θα αναφέρεται σε ονόματα ευεργετών, προσωπικοτήτων των γραμμάτων και των τεχνών, καλλιτεχνών, ατόμων της ιστορικής και θρησκευτικής ζωής τού τόπου και γενικότερα προσώπων, που πρόσφεραν αναγνωρισμένες και αξιόλογες υπηρεσίες στον τόπο και στο έθνος, και αποτελούν πρότυπα», η λανθάνουσα και κατασιγασμένη μες στην αχλή του χρόνου διχογνωμία, βγήκε ξανά στην επιφάνεια.

Αυτό, γιατί την προσωνυμία «Βενετόκλειο» διεκδικούσαν δύο σχολικές μονάδες, και οι δύο εξίσου δικαιολογημένα. Ο επισκέπτης του νησιού, αγνοών το ιστορικό υπόβαθρο των εξελίξεων, περιηγούμενος στον χώρο θα συναντήσει δύο εντυπωσιακά οικοδομήματα με ενδείξεις που παραπέμπουν στην ίδρυσή τους από τους αείμνηστους Βενετοκλήδες, ενώ το ένα εξ αυτών καθώς και ένα τρίτο παραπέμπουν στους Καζούλληδες.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η συμβολή της οικογένειας Καζούλλη στην παιδεία της Ρόδου υπήρξε σημαντική. Ήδη από τα έτη 1873 – 1874 η Μαρουλίτσα Καζούλλη με δωρεά οικοπέδου στην Ορθόδοξη Κοινότητα, συνέβαλε στην ανέγερση της Αστικής Σχολής. Η ουσιαστική προσπάθεια αναγέννησης των γραμμάτων στη Ρόδο αρχίζει με τον Παύλο Καζούλλη. Γεννήθηκε στα 1832 και πέθανε στα 1888. Με το πέρας των βασικών σπουδών του αναχώρησε για την Αίγυπτο με τον αδελφό του Νικόλαο, όπου δημιούργησαν έναν ανθηρότατο εμπορικό οίκο.

Συντάσσοντας τη διαθήκη του, το έτος 1887, ένα χρόνο πριν τον θάνατό του, παράγγειλε στην κόρη του Χρυσάνθη, που ήταν και η κληρονόμος του, να ιδρυθεί στη Ρόδο σχολείο – Παρθεναγωγείο με το όνομα ΚΑΖΟΥΛΛΕΙΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟΝ, υπέρ των άπορων κορασίδων. Όπερ και εγένετο, το 1889. Αρχικά χτίστηκε το ισόγειο, παραπλεύρως του μητροπολιτικού ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου.

Η οικογένεια Καζούλλη, ύστερα από τις δωρεές των αδελφών Παύλου και Νικολάου, συνεχίζει με τους Ιωάννη Καζούλλη και Μιχαήλ Σταμ. Καζούλλη την ενίσχυση των Σχολών της Ρόδου. Ο Ιωάννης Καζούλλης, γιος του Νικολάου, ήταν ο πρώτος ο οποίος έστειλε χρήματα για να συντηρηθούν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές που παύθηκαν επί Ιταλοκρατίας στη Ρόδο και την Κάλυμνο. Αργότερα, στα 1930, ο Μιχ. Καζούλλης για την κάλυψη των αυξημένων αναγκών του Παρθεναγωγείου, ανοικοδόμησε έναν επιπλέον όροφο στο υπάρχον κτήριο, το οποίο πλέον χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση του Ανώτερου Παρθεναγωγείου.

Τα ίδια περίπου χρόνια, με τον Παύλο και τον Νικόλαο Καζούλλη, έζησαν και οι γιοι του Βασιλείου και της Δέσποινας Βενετοκλή, Μίνως και Δημήτριος. Γεννήθηκαν στη Ρόδο (1836 και 1837 αντίστοιχα). Τα πρώτα χρόνια της ζωής τους τα πέρασαν στο νησί, από όπου μετέβηκαν στη Αθήνα για να συνεχίσουν τις γυμνασιακές και μετέπειτα πανεπιστημιακές σπουδές τους, ελλείψει εδώ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ανάλογης βαθμίδας. Ο Δημήτριος φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή και ο Μίνως στη Νομική.

Το χειρόγραφο είναι η ανακοίνωση της λειτουργίας του σχολείου στο 1907. Αυτό και η στήλη με τα ονόματα των διευθυντών βρίσκεται στο γραφείο του 3ου γυμνασίου

Όταν ο Δημήτριος ολοκλήρωσε τις σπουδές του, πήγε στην Κύπρο για να εργαστεί ως δάσκαλος και να συντηρεί έτσι τον μικρό του αδελφό Μίνωα, που ακόμη σπούδαζε νομικά. Ο Μίνως αναγορεύθηκε διδάκτωρ της Νομικής το 1869 και ήταν μάλιστα και ο πρώτος Ρόδιος που πήρε δίπλωμα από Πανεπιστήμιο.

Προτίμησε όμως να σταδιοδρομήσει ως δικηγόρος στην Αίγυπτο, όπου τότε υπήρχε εκεί μια ακμαία ελληνική κοινότητα. Κατά τη διάρκεια τη μακράς σταδιοδρομίας του στη Αλεξάνδρεια κατόρθωσε να αποκτήσει πολύ καλή φήμη στην ελληνική παροικία και όχι μόνο και να δημιουργήσει μεγάλη περιουσία.

Ο Δημήτριος μετά από πολλά χρόνια υπηρεσίας του στην Αστική Σχολή Λευκωσίας, ήρθε κι αυτός στην Αλεξάνδρεια κοντά στον αδελφό του, όπου το 1875 η ελληνική κοινότητα του ανέθεσε τη διεύθυνση των σχολών της, ενώ το 1878 έγινε ο πρώτος γυμνασιάρχης του Αβερώφειου Γυμνασίου, που είχε ιδρυθεί από τον Γεώργιο Αβέρωφ. Η ικανότητα και η αφοσίωσή του στο έργο του γρήγορα αναγνωρίστηκε πέρα από την ελληνική κοινότητα Αλεξάνδρειας καθώς τόσο το ελληνικό κράτος όσο και η Γαλλική δημοκρατία τον τίμησαν για τις πολύτιμες υπηρεσίες.

Το 1905, μετά από 25 χρόνια υπηρεσίας ως Γυμνασιάρχης του Αβερώφειου και διανύοντας το 68ο έτος της ηλικίας του, ο Δημήτριος παραιτήθηκε από το λειτούργημά του και επέστρεψε στη γενέτειρά του Ρόδο, όπου είχε ήδη μεταβεί και ο αδελφός του Μίνως. Αν και είχε τερματίσει τη διδασκαλική του σταδιοδρομία, ανέλαβε αφιλοκερδώς τη διδασκαλία στις δύο ανώτερες τάξεις της Αστικής Σχολής.

Η αγάπη τους για την πατρίδα τους και η διάθεσή τους για προσφορά ήταν τέτοια, ώστε έκαναν διάφορες ευεργεσίες. Έφτιαξαν κρήνες και μετέφεραν το νερό στις ροδίτικες συνοικίες της Μητρόπολης και της Αγίας Αναστασίας, οι οποίες στέκουν μέχρι σήμερα, σεμνά κατάλοιπα μιας εποχής που τίποτα δεν ήταν αυτονόητο και που μια τέτοια παροχή ισοδυναμούσε με ένα τεράστιο βήμα προς την πρόοδο.

Επίσης, ανήγειραν το ναό του Αγίου Δημητρίου στον χώρο του νεκροταφείου της πόλης. Η ίδρυση όμως του Βενετοκλείου Γυμνασίου αποτελεί το κορύφωμα των ευεργετικών τους δραστηριοτήτων. Αφιέρωσαν την περιουσία τους δημιουργώντας όχι απλώς ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα στην πατρίδα τους, αλλά έχοντας όραμα την πνευματική αναγέννηση της Ρόδου, η οποία είχε ατονήσει μετά από τόσους αιώνες οθωμανικής κυριαρχίας.

Ιδρύοντας το Γυμνάσιο οι δωρητές του δεν το θεώρησαν ως ευεργεσία, αλλά ως ανταπόδοση προς την πατρίδα για όσα της όφειλαν. Έλεγε ο Μίνως Βενετοκλής: «Εκπληρώ απλούστατα το ιερό μου καθήκον όπερ πας πολίτης έχει προς την γενέτειρα αυτού, αποτίνω ελάχιστον φόρο ευγνωμοσύνης ή μάλλον καταβάλλω μέρος των τροφείων και διδάκτωρ εις την πόλιν εν η ανετράφην και εν ήντλησα τα πρώτα νοήματα της παιδείας».

H προτομή του Αναστασιάδη και η αναθηματική πλάκα με το γεγονός της υποστολής της σημαίας είναι στο 2ο ΓΕΛ

Αυτά ήταν τα μεγαλεπήβολα σχέδια και η πηγή της γενναιοδωρίας των δύο ευεργετών.

Μετά τις απαραίτητες ενέργειες, η Δημογεροντία και η Μητρόπολη πήραν τη σχετική άδεια από την Οθωμανική Κυβέρνηση και ορίστηκε ως ημέρα κατάθεσης του θεμέλιου λίθου η Κυριακή της 18ης Ιανουαρίου 1909 στο οικόπεδο που δώρισαν γι αυτόν τον σκοπό, τα ξαδέλφια Νικόλαος και Πέτρος Δρακίδης.

Παρόντες ήταν ο μητροπολίτης Ιωακείμ, ο Μίνως Βενετοκλής και η σύζυγός του Μαρουλίτσα, ο Δημήτριος Βενετοκλής, η Δημογεροντία, ο δήμαρχος Σάββας Παυλίδης, πολλοί άλλοι επίσημοι και εκπρόσωποι σωματείων όπως και εκπρόσωποι των Οθωμανικών Αρχών. Αφού έγινε ο αγιασμός, ο Δημήτριος Βενετοκλής με τον αρχιτέκτων, Χρύσανθο Θεοχάρη, έβαλαν τον θεμέλιο λίθο, μ’ έναν μολύβδινο σωλήνα μέσα στον οποίο ήταν μια μεμβράνη που έλεγε:

Ανάσσοντος Αβδούλ Χαμίτ Χαν του Β
Πατριαρχεύοντος Ιωακείμ του Γ
Αρχιερατεύοντος Ιωακείμ Βαλασιάδου
Χορηγούντος Μίνωος Β. Βενετοκλέους- Δημητρίου Β. Βενετοκλέους
Σήμερον δεκάτην ογδόην μηνός Ιανουαρίου

Έτους σωτηρίου χιλιοστού εννεακοσιοστού ενάτου
Κατέθηκε τόνδε τον θεμελίον λίθον
Του Βενετοκλείου Γυμνασίου
Αρχιτεκτονούντος Χρύσανθου Γ. Θεοχάρους
Και εποπτευόντων Χριστοφή Μαλιάκα,
Παναγή Χ. Παρασκευά, Αναστασίου Θυμανάκη.
Δημητρίου Τσουβαλά, Ελευθερίου Κωνσταντίνου.

Σε σχισμή ενός λίθου στο θεμέλιο, μπήκε μια πλάκα μαρμάρινη ανάποδα με το σχέδιο του κτηρίου.
Ο δε μέλλων να χρησθεί Γυμνασιάρχης του, Δημήτριος Αναστασιάδης μεταξύ άλλων την ημέρα των εγκαινίων του (07/20 Ιουλίου 1910) αναφώνησε στο ενθουσιώδες συγκεντρωμένο πλήθος: «Το Γυμνάσιό μας έσται ο φωτοβόλος πυρσός, όστις θα παράσχη το αείζωον και θαλπερόν της παιδείας φως εις την επί αιώνας εν τω σκότω της αμαθείας καθεύδουσαν νύμφη του Ηλίου…».

Στο αρχικό Γυμνάσιο κλασικής μόρφωσης οι ιδρυτές του σκόπευαν να προσθέσουν παραρτήματα εμπορικής και πρακτικής μόρφωσης αφού ζώντας στην εμπορική πόλη της Αλεξάνδρειας γνώριζαν την αξία της εμπορικής μόρφωσης και των ξένων γλωσσών. Είχαν σκοπό να διδάσκεται εκτός της Ελληνικής, η Οθωμανική γλώσσα, χρήσιμη για όλους τους κατοίκους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και η Γαλλική ως διεθνής γλώσσα, αργότερα δε ίσως και μια ή δύο άλλες χρήσιμες ευρωπαϊκές. Παράλληλα θα διδάσκονταν και εμπορικά μαθήματα ..«ούτως ώστε να καταστεί όχι μόνον τέλειον Γυμνάσιον, αλλά συνάμα και Σχολή Γλωσσών και Εμπορίας κατά τα νεωτέρας μεθόδους και σημερινάς ανάγκας των πολιτών».

Σκίτσο το σχολείου από τον Νίκο Γιαμαλλάκη- Malk

Η πρώτη περίοδος 1911-1937
Το Βενετόκλειο Γυμνάσιο άρχισε τη λειτουργία του από το σχολικό έτος 1911-1912 ως τετρατάξιο Γυμνάσιο. Από το σχολικό έτος 1912-1913, αφού αναγνωρίστηκε το Γυμνάσιο από την ελληνική κυβέρνηση, λειτούργησε με πέντε τάξεις και διορίστηκε γυμνασιάρχης. Έτσι η εκπαίδευση στη Ρόδο έγινε 11χρονη, 6 χρόνια στο Δημοτικό και 5 στο Γυμνάσιο, ενώ στην άλλη Ελλάδα ήταν 4 χρόνια στο Δημοτικό, 3 στο Ελληνικό και 4 στο Γυμνάσιο, στο σύνολο δηλαδή πάλι 11 χρόνια.

Με την επιβλητική ελληνική εμφάνιση του αρχαίου ελληνικού ναού, με το αέτωμά του, που έφερε την επιγραφή «Βενετόκλειον Γυμνάσιον της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητος » και τις ιωνικού ρυθμού κολώνες του, το σχολείο ήταν ο εκπρόσωπος του ελληνικού πολιτισμού στη Ρόδο.

Το σχολικό έτος 1911-1912 το Βενετόκλειο λειτουργεί ως τετρατάξιο Γυμνάσιο χωρίς να έχει αναγνωριστεί από το ελληνικό κράτος με διευθυντή τον Δημήτριο Αναστασιάδη.

Ενάμιση χρόνο μετά την έναρξη λειτουργίας του, το 1912, οι Ιταλοί κατέλαβαν τη Ρόδο μαζί με τα άλλα Δωδεκάνησα. Αν το Βενετόκλειο Γυμνάσιο δεν είχε ήδη ιδρυθεί, είναι σίγουρο ότι οι κατακτητές με την πολιτική γραμμή του εξιταλισμού των νησιών που ακολουθούσαν, δεν θα επέτρεπαν την ίδρυσή του.

Το 1912-1913 αναγνωρίζεται πλέον από το Ελληνικό κράτος ως Γυμνάσιο της αλλοδαπής, ισότιμο των υπόλοιπων Γυμνασίων του κράτους, απόφαση που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της κυβερνήσεως, στον αριθμό 255 στις 17 Αυγούστου 1912 με υπογραφή του Διαδόχου Κωνσταντίνου. Τότε διορίστηκε ως γυμνασιάρχης ο Γεώργιος Σάκκαρης.

Το σημερινό Βενετόκλειο- πρώην Ιταλικοί στρατώνες

Το Βενετόκλειο Γυμνάσιο συνέχιζε τη λειτουργία του μέχρι το 1937, οπότε με διάταγμα της Ιταλικής, φασιστικής πλέον κυβέρνησης, στις 21 Ιουλίου, έκλεισε μαζί με όλα τα ελληνικά σχολεία τα οποία μετατράπηκαν σε κρατικά ιταλικά.

Το Βενετόκλειο κλείνει μετά από διαταγή του ιταλικού διοικητή De Vecchi και τα κλειδιά παραδίδονται στον Κομισάριο της Ρόδου. Στην αρχή το προόριζαν για Αστική Σχολή, αργότερα όμως οι Ιταλοί προτίμησαν να εγκαταστήσουν εκεί το Γραφείο του Πυροβολικού.

Στο διάστημα των 26 χρόνων της πρώτης περιόδου λειτουργίας του, αποφοίτησαν συνολικά 528 μαθητές και μαθήτριες.

Από το 1937 και εξής, καταστράφηκαν πολλά από τα βιβλία της Βιβλιοθήκης του, κυρίως λογοτεχνικά, ενώ βρέθηκε ένα μόνο μέρος από το αρχείο του Γυμνασίου. Οι καθηγητές απολύθηκαν, κάποιοι εκ των οποίων κατέφυγαν στην Αίγυπτο και υπηρέτησαν στα εκεί ελληνικά σχολεία. Οι λίγοι που απέμειναν, μαζί με άλλους δασκάλους παρέδιδαν κρυφά μαθήματα στα σπίτια για να μην ξεχαστεί η ελληνική γλώσσα, αφού στα κρατικά σχολεία διδασκόταν μόνο η ιταλική.

Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών στις 3 Σεπτεμβρίου του 1943 και την άφιξη των Γερμανών, την κατάσταση πήρε στα χέρια του ο Πρωτοσύγκελος Απόστολος, όπου την Κυριακή 4 Οκτωβρίου 1943 έκανε στην εκκλησία την ακόλουθη δήλωση: «Φέρομεν εις γνώσιν των γονέων και κηδεμόνων ότι από της προσεχούς Δευτέρας θα αρχίσουν αι εγγραφαί εις τα Κατηχητικά, τα οποία εφέτος θα λειτουργήσουν με ευρύτερο πρόγραμμα». Αυτό σήμαινε την αποκατάσταση της Δημοτικής Εκπαίδευσης κάτω από την κάλυψη των Κατηχητικών Σχολείων. Με επόμενη δήλωσή του στις 3 Δεκεμβρίου απηύθυνε κάλεσμα για συμμετοχή στο Ανώτερο Κατηχητικόν, που θα λειτουργούσε το υπόγειο του Μητροπολιτικού ναού.

Η διαχείριση του Βενετοκλείου ανήκε στον Γερμανό λοχαγό Grumann. Σ’ αυτόν ο Πρωτοσύγκελος Απόστολος, που είχε αναλάβει τη διεύθυνση του Ανώτερου Κατηχητικού απευθύνει στις 4 Φεβρουαρίου 1944 μια επιστολή και ζητά να παραχωρηθούν στη διεύθυνση των Ελληνικών Ορθοδόξων Σχολών μερικά δωμάτια από το κτήριο του Βενετοκλείου για να λειτουργήσουν οι Σχολές καλύτερα.

Το αίτημα έγινε δεκτό και παραχωρήθηκαν δύο δωμάτια. Το Βενετόκλειο άρχιζε να παίρνει την παλιά του όψη. Οι μαθητές με την καθοδήγηση του Πρωτοσύγκελου Αποστόλου καθάρισαν τους χώρους του σχολείου και μέσα σε λίγο καιρό το κτήριο στέγαζε όλες τις τάξεις του Ανωτέρου Κατηχητικού.

Β΄περίοδος
Με την ιδιότητα του Ανωτέρου Κατηχητικού το Βενετόκλειο Γυμνάσιο μπαίνει στη β΄ περίοδο λειτουργίας του, μέχρι που τον Αύγουστο του 1944 απολύθηκαν και οι πρώτοι του μαθητές συνολικά 12, μετά τη διακοπή του 1937.

Το σχολικό έτος 1946- 1947 οι δύο τελευταίες τάξεις του Γυμνασίου χωρίστηκαν σε κλασικό και πρακτικό τμήμα, ενώ παράλληλα διδάσκονταν η αγγλική και η γαλλική γλώσσα, υλοποιώντας έτσι την επιθυμία των ιδρυτών του σχολείου να προσφέρεται και εμπορική κατάρτιση στους μαθητές. Μέχρι το σχολικό έτος 1946-1947 το σχολείο λειτούργησε ως μεικτό, εξατάξιο πλέον Γυμνάσιο στο ίδιο κτήριο.

Ο Γυμνασιάρχης του Βενετόκλειου, κος Δημήτριος Αναστασιάδης, με την επανακυκλοφορία της Εφημερίδας «Η Ροδιακή», στις 22 Μαρτίου 1948 και αφού είχε επιτευχθεί η πολυπόθητη ένωση με την Ελλάδα, αρθρογράφησε παροτρύνοντας όλους τους ξενιτεμένους Ρόδιους να συνεισφέρουν στην ανόρθωση του τόπου και την ενίσχυση του πολιτισμικού του κεφαλαίου

Και πάλι, για μια φορά ακόμα διασταυρώνονται οι δρόμοι των Βενετοκλέων και των Καζούλληδων. Στην εφημερίδα «Ελληνική Σημαία», στις 04/06/1947, διαβάζουμε: «Φροντίδι του προέδρου της Σχολικής Εφορίας κ. Αθανασίου Καζούλλη εγένετο κατ’ αυτάς η αναστήλωσις των επιγραφών πλακών εις το Βενετόκλειον Γυμνάσιον και εις το Καζούλλειον Παρθεναγωγείον. Ταύτας είχον αφαιρέσει και καταστρέψει οι Ιταλοί κατά το 1937».

Ήδη το σχολικό έτος 1947-1948 ο αριθμός των μαθητών του σχολείου ήταν 350, με ανοδική πορεία κάθε χρόνο.

Εξ ου, λόγω του πλήθους των μαθητών και επειδή το ήδη υπάρχον κτήριο του Βενετόκλειου Γυμνασίου δεν επαρκούσε να καλύψει τις ανάγκες τους, το Συμβούλιο της Μέσης εκπαίδευσης έκρινε σκόπιμο το χωρισμό του σχολείου σε Αρρένων και Θηλέων. Μαζί όμως με το χωρισμό των αγοριών από τα κορίτσια, έγινε και μεταστέγαση των αρχείων του σχολείου σε άλλο χώρο.

Και εδώ βρίσκεται η άκρη του νήματος της διαμάχης επί του ονόματος. Έτσι, το μεν Γυμνάσιο Θηλέων παρέμεινε στο αρχικό κτήριο του Βενετοκλείου Γυμνασίου, στο οποίο τότε προστέθηκε μια νέα διώροφη πτέρυγα στη νότια πλευρά του παλαιού κτηρίου, δωρεά - κατά το ήμισυ της οικογένειας Ιωάννη Καζούλλη, που δώρισε το ποσό των 4.500 λιρών Αιγύπτου. Αυτό δε, το παρέλαβε το 1956 ο τότε Μητροπολίτης Ρόδου Σπυρίδων, ο οποίος ταξίδευσε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου για να το παραλάβει.

Το άλλο μισό της δαπάνης καλύφθηκε από το Δημόσιο. Το 1958, όταν τελείωσε το έργο, προστέθηκαν ακόμα οκτώ αίθουσες διδασκαλίας και έκτοτε το ιστορικό κτήριο του Βενετοκλείου μετονομάστηκε σε Καζούλλειο.

Το Καζούλλειον Παρθεναγωγείο

Γ΄ περίοδος: 1948- σήμερα

Το νέο κτήριο στο οποίο μεταστεγάστηκε το Βενετόκλειο Γυμνάσιο, μετά το χωρισμό του σχολείου σε Αρρένων και Θηλέων ήταν οι στρατώνες του Ιταλικού στρατού και είχαν ανεγερθεί το 1939. Συγκεκριμένα επρόκειτο για τον Στρατώνα Πυροβολικού και διοίκησης Caserma d' Artiglieria e comando που είχε χτιστεί σε κτήματα της οικογένειας Βενετοκλή, τα οποία είχαν επιταχθεί από τους Ιταλούς, το 1938.

Η διαρρύθμιση του κτηρίου αυτού και η μετατροπή του σε σχολείο έγινε με έξοδα της Νομαρχίας και λειτούργησε με πρώτο γυμνασιάρχη τον Αλέξανδρο Καρανικόλα. Φυσικά, το νέο κτήριο δεν έχει την εξωτερική ομορφιά και την αίγλη του ελληνικού ρυθμού που χαρακτήριζε το αρχικό.

Αντιθέτως υπήρξε αντιπροσωπευτικό δείγμα της πολιτικής του λίθου κατά την περίοδο του εξαγνισμού των κτηρίων, όπως επικράτησε να λέγεται η περίοδος από την άνοδο του Ιταλικού φασισμού και εξής, όπου επιχειρήθηκαν εκτεταμένες αισθητικές παρεμβάσεις σε όλα τα ιταλικά κτήρια που προϋπήρχαν στην πόλη της Ρόδου, με σκοπό την επίδειξη δύναμης και την προβολή των αξιών του φασιστικού καθεστώτος.

Στον περίβολο του νέου κτηρίου ανεγέρθησαν οι προτομές των δύο ιδρυτών του Βενετοκλείου Γυμνασίου. Από το 1947-1948 μέχρι το σχολικό έτος 1964-1965 το σχολείο λειτουργεί ως εξατάξιο Γυμνάσιο Αρρένων και Θηλέων πάντοτε σε διαφορετικά κτήρια. Εκείνο το σχολικό έτος, κατά την περίοδο της σύντομης διακυβέρνησης Γ. Παπανδρέου, γίνεται ο πρώτος χωρισμός του σε μικτό Γυμνάσιο και μικτό Λύκειο που διαρκεί μέχρι το 1967 κι έτσι παύει η διάκριση σε αρρένων - θηλέων.

Το Γυμνάσιο τότε παίρνει την ονομασία 3ο Γυμνάσιο Βενετόκλειο. Από το 1967 μέχρι την 1/9/1976, κατά την περίοδο της Δικτατορίας, έχουμε για ακόμα μια φορά την ενοποίηση του σχολείου σε εξατάξιο αρρένων - θηλέων με τίτλο «Εξατάξιο Βενετόκλειο Γυμνάσιο». Το 1976 έχουμε τον δεύτερο και τελικό του χωρισμό σε μικτό Γυμνάσιο και Λύκειο με την ονομασία 3ο Γυμνάσιο-Βενετόκλειο, κάτι που ισχύει μέχρι και σήμερα.

Το Βενετόκλειο (1909-1947)

Σήμερα το 3ο Γυμνάσιο-Βενετόκλειο λειτουργεί στο ίδιο κτηριακό συγκρότημα μετά την αλλαγή του κτηρίου, το 1947, όπου και συστεγάζεται με το 1ο Λύκειο Ρόδου. Στο 1ο Λύκειο βρίσκεται και το ιστορικό αρχείο του σχολείου από το σχολικό έτος 1947-1948 μέχρι σήμερα. Στο κτήριο διατηρείται επίσης μέρος της πολύτιμης συλλογής βιβλίων του σχολείου που σώθηκε, ενώ πρόσφατα έγινε -στο πλαίσιο προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων που ανέλαβαν εθελοντικά εκπαιδευτικοί και μαθητές του σχολείου- η καταλογογράφηση και ταξινόμηση μεγάλου μέρους αυτής.

Στην είσοδο ανεγέρθηκε αναμνηστική μαρμάρινη πλάκα που ανέγρφαφε τα ονόματα των μαθητών του Βενετοκλείου Γυμνασίου, οι οποίοι θυσιάστηκαν υπηρετώντας την πατρίδα, κάνοντας μ' αυτόν τον τρόπο πράξη τα υψηλά ιδανικά που τους καλλιέργησε το σχολείο τους.

ΔΙΑΚΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
ΦΑΝΟΥΡΑΚΗΣ ΔΙΟΓΕΝΗΣ
ΛΗΜΠΕΡΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
ΛΕΟΝΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΣΚΑΡΟΣ ΜΙΧΑΗΛ
ΚΩΣΤΑΡΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΒΡΟΥΧΟΣ ΜΙΧΑΗΛ
ΜΑΝΩΛΑΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ
ΦΑΝΟΥΡΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
ΜΠΙΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Φτάνοντας στο σήμερα, στη Ρόδο μπορεί κανείς να δει το πάλαι ποτέ κτήριο του Καζούλλειου Παρθεναγωγείου, το οποίο τώρα στεγάζει το Ενιαίο Ειδικό Επαγγελματικό Γυμνάσιο – Λύκειο Ρόδου, το αρχικό κτήριο των Βενετοκλέων, που στεγάζει το 2ο ΓΕΛ Ρόδου- Καζούλλειο και το 1ο ΓΕΛ Ρόδου-πρώην ιταλικοί στρατώνες που στεγάζει το 1ο ΓΕΛ Ρόδου-Βενετόκλειο.

Και τα δύο λύκεια της πόλης, 1ο και 2ο ΓΕΛ μοιράζονται κοινές απαρχές και ιστορική διαδρομή μέχρι πρόσφατα. Αποτελούν δε, πολύ σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα για τη Ρόδο, με επιβλητική παρουσία των μαθητών τους, στην πνευματική, πολιτιστική και αθλητική ζωή του τόπου και πολλές επιτυχίες.

Κι επειδή τα σχολεία είναι ζωντανοί οργανισμοί και όχι απλά κτήρια, όσο επιβλητικά ή αρχιτεκτονικά ενδιαφέροντα κι αν είναι, αυτό που διακυβεύεται ανάμεσα στα δύο σημερινά σχολεία είναι προφανώς τα σημαντικά εκείνα γεγονότα που συνδέθηκαν με την μακρά ιστορία του και διαμόρφωσαν το στίγμα του, ως ενός πνευματικού ιδρύματος, που απετέλεσε κυριολεκτικά φάρο γραμμάτων, εστία πατριωτισμού καθώς και όλων εκείνων των υψηλών αξιών και ιδανικών με τα οποία το έθνος μας γαλουχείται και ταυτίζεται.

Κάποια ενδεικτικά χαρακτηριστικά είναι ιδιαίτερα εύγλωττα. Το 1919 οι μαθητές το Βενετοκλείου, έκαψαν τα Ιταλικά βιβλία μέσα στις βιβλιοθήκες του σχολείου ως ένδειξη αντίστασης στον κατακτητή, ενώ όταν το 1926 οι Ιταλοί ύψωσαν την ιταλική σημαία στο κοντάρι του Βενετοκλείου, οι μαθητές αντέδρασαν ηρωικά.

Το ιδρυτικό κείμενο από το αρχείο του σχολείου

Τρία παιδιά, ο Γαβριήλ Χαρίτος, ο Γιώργος Χαλκιάς και ο Νικήτας Παχωπός, την κατέβασαν κάτω και αφού έφτιαξαν από κάτι υφασμάτινες λωρίδες μια πρόχειρη ελληνική σημαία, ο Χαρίτος σκαρφάλωσε στο κοντάρι και ύψωσε τη γαλανόλευκη.

Φυσικά τα τρία παιδιά διώχθηκαν και υπέστησαν σκληρές συνέπειες για την τολμηρή αυτή τους πράξη, αλλά έγιναν έτσι σύμβολα αγωνιστικότητας και παραδείγματα προς μίμηση. Επίσης, λίγους μήνες πριν κλείσει το Βενετόκλειο, στις 21 Απριλίου του 1937, ημέρα που εορταζόταν η επέτειος της κτήσεως της Ρώμης, οι τελειόφοιτοι αρνήθηκαν να πάρουν την ιταλική σημαία και να παρελάσουν στο κέντρο της πόλης, όπως συνηθιζόταν. Για τη διαμαρτυρία τους, κατηγορήθηκε ως υπεύθυνος ο Δημήτριος Αναστασιάδης, ο γυμνασιάρχης τους, τον οποίο οι Ιταλοί απέλυσαν.

Ρίχνοντας δε μια γρήγορη ματιά στους υπέρ πατρίδας πεσόντες μαθητές του Βενετοκλείου, θα αναγνωρίσουμε σ' αυτήν τη μακάβρια λίστα ονόματα ηρώων του τόπου, των οποίων η θυσία υπομιμνήσκεται μέχρι σήμερα σε οδούς και πλατείες της πόλης της Ρόδου και συνθέτουν ένα ιδιαίτερο τοπικό πάνθεο, ανυπέρβλητης υπεροχής.

Ο Αλέξανδρος Διάκος, ο πρώτος Έλληνας στρατιώτης που έπεσε στο πεδίο της μάχης το 1940, ο Λοχαγός Διογένης Φανουράκης που παραδόθηκε στους Γερμανούς για να μην υποστούν αντίποινα οι συμπατριώτες του οι Χαλκίτες και στο τέλος αυτοκτόνησε για να μη συλληφθεί, ο Γιώργος ο Κωσταρίδης και ο Μιχάλης ο Βρούχος, που ήταν οι πρωτεργάτες του κατασκοπευτικού δικτύου στο Λημέρι της Ρόδου και εκτελέστηκαν από γερμανικό απόσπασμα στο Ροδίνι, λίγο πριν από την οριστική λήξη του πολέμου.

Όσο για το αποχαιρετιστήριο γράμμα του Βρούχου προς τους γονείς του, που έγραψε στην Καζέρμα Ρεγκίνα την παραμονή της εκτέλεσής του, αυτό συνοψίζει τα υψηλότερα ιδανικά της Ελλάδας διαχρονικά: την αγάπη στους γονείς, την αφοσίωση στην πατρίδα και τη θυσία για το γενικό καλό. Και ακολουθούν πολλοί ακόμα, που με το παράδειγμά τους εμπνέουν μέχρι σήμερα:

Ο Γεώργιος Λέοντος που εξελίχθηκε σε γραμματέας του Έλληνα πρόξενου και συμμετείχε στο κατασκοπευτικό δίκτυο του νησιού συνεργαζόμενος με άλλους πατριώτες, ή ακόμα ο Σκάρος ο Μιχαήλ ο ήρωας της μικρής Σύμης, με τη σημαντική συνεισφορά στον απελευθερωτικό αγώνα.

Δεν ήταν όμως, μόνο οι μαθητές του Βενετοκλείου που άφησαν ανεξίτηλο το ίχνος τους με το πέρασμά τους στην ιστορία του τόπου, αλλά και πλήθος εξαίρετων εκπαιδευτικών που άλλοτε με το ήθος τους και άλλοτε με την αφοσίωσή τους στη διδασκαλία και την έρευνα διέπρεψαν αναλόγως.

Ο κατάλογος είναι μακρύς, αλλά ενδεικτικά αναφέρω μερικούς: τον Εμμανουήλ Μανωλά, που διετέλεσε γυμνασιάρχης, με ενεργό δράση στην αντίσταση, συνεχείς διώξεις για τα αριστερά του φρονήματα και ένα σημαντικό έργο πάνω στην ιστορία της Ρόδου και την αστρονομία.

Τον Γιάννη Κωνσταντάκη που συνεργάστηκε με τον διάσημο φιλέλληνα Ελβετό Samuel Baud Bovy στη συλλογή του υλικού των παραδοσιακών Δωδεκανησιακών τραγουδιών, αλλά και τον Δημήτριο Αναστασιάδη, εξαίρετο φιλόλογο και επί σειρά ετών γυμνασιάρχη, που απολύθηκε από τους Ιταλούς ως υπεύθυνος του στασιασμού των μαθητών την 21η Απριλίου 1937.

Αυτά είναι λίγα, αλλά χαρακτηριστικά γεγονότα που φανερώνουν τη βαριά ιστορία και το υψηλό φρόνημα των μαθητών και των εκπαιδευτικών του Βενετοκλείου, εξαιτίας των οποίων η προσωνυμία αποτελεί το μήλο της Έριδος ανάμεσα σε δύο σύγχρονες, εμβληματικές σχολικές μονάδες.

Στον αναγνώστη απομένει να αποφασίσει, μέσα από όσα τουλάχιστον η ιστορία μάς παραδίδει, ποιο από τα δύο σχολεία δικαιούται τον βαρύτιμο τίτλο του Βενετοκλείου.

Η γνώμη μας είναι ότι.... και τα δύο έχουν εξίσου νόμιμο δικαίωμα στη διεκδίκησή του, αλλά και τα δύο ακολουθούν πλέον τη δική τους, ξεχωριστή ιστορική πορεία, που αποτελεί τη νέα πολύτιμη παρακαταθήκη για τον τόπο.

Πηγές
- Καρανάσος Κωνσταντίνος. 2010. «Η πολιτική για το σχεδιασμό του χώρου και τη διαχείριση των μνημείων στην πόλη της Ρόδου κατά την Ιταλική κατοχή 1912-1947» Διδακτορική Διατριβή. Ε.Μ.Π. Σχολή Αρχιτεκτόνων. Τομέας Ι Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού.

- Μακρής Μανόλης. 1996. «Η πνευματική κίνηση στα αλύτρωτα Δωδεκάνησα». Ρόδος.

- Νικολάου Νίκος Μ. 1998. «Οδοιπορικό στην ιστορία της πόλης της Ρόδου μέσα από τα ονόματα των δρόμων της. Ιστορική Αναδρομή στο Δωδεκανησιακό Ζήτημα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και στο Δήμο Ροδίων (από την Ιταλοκρατία μέχρι σήμερα)», Ρόδος: Δήμος Ροδίων.
Νικολάου Νίκος- Αγγελής Αντώνης. 2009. «Η Ρόδος του εικοστού αιώνα. Ρόδος. Εκδόσεις Δέντρο.

- Τσιρπανλής Ζαχαρίας. 1998. «Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα», Ρόδος: Γραφείο Μεσαιωνικής Πόλης Ρόδου

– Προγραμματική Σύμβαση Υπ. Πο. – Τ.Α.Π.Α. – Δήμου Ρόδου.

- https://www.rodiaki.gr/article/34322/ekato-xronia-prosforas (29-04-10)

- http://1lyk-rodou.dod.sch.gr/_Sitebefore2019/index.php/2013-11-14-08-23-57/i-istoria-tou-venetokleiou

- http://2lyk-rodou.dod.sch.gr/site/index.php/istoria-tou-sxoleiou

- Σκίτσο από τον Νίκο Γιαμαλλάκη- Malk

- Ψηφιακό αρχείο εφημερίδων Δημόσιας βιβλιοθήκης Ρόδου: http://81.186.40.120/main.html