Σελίδες Ιστορίας: Η Ιταλία είχε ζητήσει ως αντιστάθμισμα της αποδόσεως των Δωδεκανήσων… την Αθήνα
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΚΕ 1225 ΦΟΡΕΣ
Άρθρο του Δημητρίου Κακλαμάνου, διπλωμάτη
Στις 12 Μαΐου 1945 δημοσιεύεται άρθρο του διαπρεπούς Έλληνα διπλωμάτη Δημητρίου Κακλαμάνου(1) με τίτλο «Η ιταλική κακοπιστία και τα Δωδεκάνησα» και υπότιτλο «Η Ιταλία είχε ζητήσει ως αντιστάθμισμα της αποδόσεώς των…τας Αθήνας».
Το άρθρο:
«Η Δωδεκάνησος(2) αφού κατά τη δύση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας υπέφερε τις επιδρομές των Σαρακηνών, Ενετών, Γενουατών, Αλγερινών, Αράβων και τούρκων, τον Αύγουστο του 1309 κατακτήθηκε από τους Ιππότες του Αγίου Ιωάννη των Ιεροσολύμων, που πήραν το όνομα «Ιππότες της Ρόδου».
Οι Ιππότες, βοηθούμενοι από τους κατοίκους των νησιών, προσπάθησαν να υπερασπίσουν το νησιωτικό αυτό σύμπλεγμα, όσο μπορούσαν καλύτερα. Όταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατέρρευσε και τα νησιά Χίος, Σάμος και Μυτιλήνη καταλήφθηκαν από τους τούρκους, οι Ιππότες αναγκάστηκαν να περιοριστούν στη Ρόδο, την οποία τελικά, εγκατέλειψαν τον Ιανουάριο του 1523, για να καταφύγουν στη Μάλτα, όπου έλαβαν το νέο όνομα «Ιππότες της Μάλτας». Την αναχώρηση των Ιπποτών επακολούθησαν σφαγές εκ μέρους των Τούρκων στη Ρόδο, ενώ τα άλλα νησιά υποταγμένα εκούσια, στον Σουλεϊμάν, απολάμβαναν πλήρη αυτονομία.
Κατά το 1821, οι νησιώτες βρίσκονταν υπό καθεστώς σχετικής ελευθερίας και αρκετής ευημερίας. Παρά ταύτα επαναστάτησαν στο πλευρό των άλλων Ελλήνων και αποτίναξαν του τουρκικό ζυγό. Δυστυχώς το 1830 η Δωδεκάνησος και η Σάμος, καίτοι ελεύθεροι, δεν περιλήφθηκαν στα όρια του νέου Κράτους, χάρις στην ανάγκη να δεχθούν οι τούρκοι να παραχωρήσουν την Εύβοια, που θεωρήθηκε, δικαίως, πλέον ουσιώδες τμήμα για το νέο Ελληνικό Κράτος. Με τη συνθήκη, όμως, της Κωνσταντινουπόλεως, του 1832, εξασφαλίστηκαν ειδικά προνόμια στους νησιώτες.
Η Δωδεκάνησος ήλθε στο προσκήνιο της διεθνούς πολιτικής, κατά τον Ιταλοτουρκικό πόλεμο του 1911-1912.
Αμελημένα τα νησιά και τελείως αφρούρητα από τους Τούρκους, αποτέλεσαν εύκολη λεία για τους Ιταλούς. Ιταλικές ναυτικές δυνάμεις υπό τον ναύαρχο Πρεσβύτερο και στρατιωτικές υπό τον στρατηγό Αμέλιο, αποβιβάστηκαν σ’ αυτές. Τόσον ο ναύαρχος όσο και ο στρατηγός με προκηρύξεις τους διαβεβαίωσαν τους νησιώτες ότι οι ιταλικές δυνάμεις τους έφεραν την ελευθερία, που τόσους αιώνες επιδίωκαν
Ανακληθείς από την Κυβέρνησή μου, από την Πρεσβεία των Παρισίων, όπου υπηρετούσα ως πρώτος γραμματέας, για να αναλάβω τη θέση του επιτετραμμένου στη Ρώμη, βρέθηκα σε διάφορη ατμόσφαιρα από εκείνη που υπέθετε η Κυβέρνησή μου, ότι επικρατούσε στην ιταλική πρωτεύουσα.
Στους ναυτικούς και υπέρ εθνικιστικούς κύκλους, η κατάληψη της Δωδεκανήσου, δεν θεωρούνταν προσωρινή. Όταν κατά τον Οκτώβριο 1912, αντιπροσωπεία Δωδεκανησίων της Αιγύπτου, υπό την ηγεσία του διαπρεπούς νομομαθή Γεωργίου Ρούσσου(3), μετέπειτα υπουργού των Εξωτερικών, ήλθε στη Ρώμη για να συνηγορήσει υπέρ της παραχωρήσεως πλήρους αυτονομίας στα νησιά, ως προοίμιο της ενώσεώς τους με την Ελλάδα, ο Ιταλός υπουργός των εξωτερικών Σαν Τζουλιάνο, αρνήθηκε με απότομο τρόπο να τη δεχθεί σε ακρόαση. Αντιθέτως, κυκλοφορούσαν φήμες περί πλήρους προσαρτήσεως των νησιών.
Και δεν μπορώ να μη θυμηθώ μια συνομιλία που είχα, λίγους μήνες προηγουμένως, με τον Πουανκαρέ, πρωθυπουργό και υπουργό των εξωτερικών της Γαλλίας, όταν αναπληρώνοντας τον πρεσβευτή, πήρα εντολή από την Κυβέρνηση να ζητήσω την υποστήριξη της Γαλλίας στο ελληνικό αίτημα περί αυτονομήσεως της Δωδεκανήσου.
Μου είπε προφητικά όπως αποδείχθηκε:
«Να πείτε στην Κυβέρνησή σας να εγκαταλείψει την ιδέα της αυτονομήσεως της Δωδεκανήσου υπό ιταλική κυριαρχία…Όπως κατοικούνται από Έλληνες μπορείτε να τα έχετε-τα νησιά- κάποια μέρα. Εάν παραμείνουν υπό τους Ιταλούς, έστω και από αυτόνομο καθεστώς, θα τα εγκαταλείψουν μόνο με πόλεμο».
Πληροφορήθηκα ότι μεταξύ Ναυαρχείου και του μετριοπαθούς πρωθυπουργού Τζιολίττι, υπήρχε διαφορά αντιλήψεων επί του ζητήματος της Δωδεκανήσου, ζήτησα από κοινό φίλο να τον ρωτήσει εάν είναι αληθινή η φήμη περί προσαρτήσεως των νησιών. Ο πανούργος πολιτικός, στο αποτόμως τεθέν σ’ αυτόν ερώτημα, απάντησε με χιούμορ: «Δεν θα έλειπε…να έχουμε Έλληνες βουλευτές στο Μόντε Τσιττόριο-Ιταλική Βουλή». Πιστεύω ότι ο Τζιολίττι δεν σκεφτόταν να κρατήσει τα νησιά. Την πεποίθησή μου αυτή στηρίζω και σε μια εμπιστευτική έκθεση του τότε Άγγλου πρεσβευτή στη Ρώμη σερ Ρένελλ Ρουτ(4) που δημοσιεύθηκε στο δέκατο τόμο των Βρετανικών στοιχείων για τη γένεση του πολέμου.
Σε μακρά συνομιλία την οποία ο πρεσβευτής είχε με τον Ιταλό υπουργό των εξωτερικών, ο τελευταίος εμπιστευτικά του ανακοίνωσε ότι εάν η ελληνική Κυβέρνηση εγκατέλειπε τις αξιώσεις της επί της Βορείου Ηπείρου, η Ιταλία θα παραχωρήσει τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Δεν γνωρίζω εάν ο Σαν Τζουλιάνο δέσμευε εαυτόν, οριστικά με μια τέτοια δήλωση ή εάν επρόκειτο για πρόσκαιρη εκδήλωση συμφιλιώσεως και πολιτικής τιμιότητας. Πάντως η Ελληνική Κυβέρνηση ουδέποτε έλαβε γνώση της ιταλικής προτάσεως, η οποία πιθανόν θα εξάλειφε από την ευρωπαϊκή πολιτική το ακανθώδες ζήτημα της Δωδεκανήσου.
Είμαι πεπεισμένος ότι εάν η Ιταλία δεν κατείχε τη Δωδεκάνησο και δεν είχε εγκαταστήσει ισχυρές βάσεις σε αυτή, ο Μουσσολίνι δεν θα διανοούνταν να επιχειρήσει την πραγματοποίηση των κατακτητικών του ονείρων. Υπήρχαν, εν τούτοις, μερικοί πολιτικοί της παλαιάς ιταλικής σχολής, οι οποίοι αισθάνονταν το αδικαιολόγητο της κατοχής της Δωδεκανήσου, ως βάρος στην ιταλική συνείδηση.
Μεταξύ αυτών ήταν ο Τιττόνι, ο οποίος σε φιλικές συζητήσεις με τον Βενιζέλο, αναγνώρισε ότι δεν είχε δικαίωμα η Ιταλία να κατακρατά τα νησιά. Γι’ αυτό και υπέγραψε στο Παρίσι, στις 29 Ιουλίου 1919, τη συμφωνία Βενιζέλου-Τιττόνι, με την οποία παραχωρούνταν ολόκληρο το σύμπλεγμα της Δωδεκανήσου, με εξαίρεση τη Ρόδο, στην Ελλάδα. Η ιταλική Κυβέρνηση, όμως, πολύ γρήγορα, μετέβαλε γνώμη. Ουδέποτε την επικύρωσε, αλλ’ αντίθετα την κατάγγειλε.
Ο Μουσσολίνι τώρα, εισέρχεται στη σκηνή. Στη Λωζάννη δίνει οδηγίες στους αντιπροσώπους του να αντιταχθούν σε οιανδήποτε ευνοϊκή για την Ελλάδα συνθήκη, και φθάνει προσωπικά για να παρακολουθήσει την καταστρεπτική τους προσπάθεια. Επιδεικνύοντας δε θεατρική έλλειψη φιλοφρονήσεως, αρνείται να συναντήσει τον Πουανκαρέ και τον Κώρζον στη Λωζάννη, αλλά τους καλεί σε πρόγευμα στο γειτονικό Μοντραί.
Δεν αντιλήφθηκα, ούτε τότε ούτε τώρα, γιατί οι δύο διαπρεπείς πολιτικοί αποδέχθηκαν την αγενή πρόσκληση, που έγινε από ένα νεαρό και πρόσφατο κυβερνήτη, ενός μικράς σημασίας κράτους.
Αμέσως μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης, ο Κώρζον ανέλαβε να χειρισθεί το ζήτημα, εντός του πλαισίου των ελληνικών και των γενικών συμφερόντων. Δεν είμαι σε θέση να πω ότι έλαβαν χώραν διαπραγματεύσεις.
Από τον Κώρζον άκουσα το εξής χαρακτηριστικό ανέκδοτο. Απελπισμένος από την αναβλητική τακτική της Ρώμης, κάλεσε τον Ιταλό πρέσβη στο Λονδίνο, τον μαρκήσιο Ντε λα Τορρέττα, τον οποίο σε οξύ τόνο ρώτησε, γιατί η Κυβέρνησή του κατακρατεί τη Δωδεκάνησο, της οποίας ο πληθυσμός είναι ελληνικός.
Ο πρεσβευτής ελαφρώς ταραγμένος, άρχισε να δίνει ασαφείς εξηγήσεις και κατέληξε λέγοντας ότι η Κυβέρνησή του δεν ήταν διατεθειμένη να παραιτηθεί των επί των νήσων διεκδικήσεών της, αλλά σκεφτόταν ότι η Ελλάδα να έδινε ανάλογο εδαφικό αντιστάθμισμα αυτής της παραιτήσεως. Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι ο Κώρζον αντιλήφθηκε το σημείο στο οποίο ……(5) ο πρεσβευτής. Η Κέρκυρα ήταν το αντιστάθμισμα που υπαινισσόταν, αλλά επιθυμούσε να αποσπάσει τη λέξη από το στόμα του πρεσβευτή Ζήτησε από ένα γραμματέα το χάρτη της Ελλάδας και του Αιγαίου.
-«Μπορείτε κε Πρέσβη να μου δείξετε στο χάρτη, τι είδους αντιστάθμισμα, έχει κατά νου η Κυβέρνησή σας;»
Ο πρεσβευτής καταλήφθηκε εξ απροόπτου από την ερώτηση, άρχισε να κουνά το δάκτυλο στο χάρτη και σταμάτησε προς ατυχή συγκυρία πάνω στην Αθήνα.
Αυτό έδωσε μεγάλη ευκαιρία στην ειρηνική διάθεση του Κώρζον:
-«Μπορώ να υποθέσω ότι η Κυβέρνησή σας αποβλέπει στην Αθήνα ως αντιστάθμισμα για τη Δωδεκάνησο;».
Και η συνομιλία έληξε.
Η κατάληψη όλων των ελληνικών νησιών του αιγαίου, η επίθεση κατά της Κρήτης και η αιματηρή κατάκτησή της, η θανάσιμη απειλή κατά της Κύπρου και της Συρίας, είναι κυρίως αποτέλεσμα του γεγονότος ότι ο Μουσσολίνι είχε τη δυνατότητα να μεταβάλει αυτά τα μικρά νησιά, αλλά μεγάλης στρατηγικής σημασίας, σε απρόσβλητα οχυρά.
Η Ελληνική δημοκρατία είναι ένας αληθινός φίλος και ένας φυσικός σύμμαχος της Μ. Βρετανίας».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Δημ. Κακλαμάνος (1867-1949) διπλωμάτης, αντεπιστέλλων μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, δημοσιογράφος, συγγραφέας.
2. Μεταφορά στην καθομιλουμένη.
3. Γεώργιος Ρούσσος (1868-1947) γεννήθηκε στη Λέρο. Πρεσβευτής της Ελλάδος στην Ουάσινγκτον, υπουργός των Εξωτερικών, υπουργός των Ναυτικών αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως στην εξόριστη Κυβέρνηση του Εμμανουήλ Τσουδερού.
4. Το 1945 ήταν λόρδος.
5. Μια λέξη δυσνόητη.
Ακολουθήστε τη Ροδιακή στο Google News
