Χάλκη: Το αριστοκρατικό νησί της Ειρήνης και της Φιλίας στα Δωδεκάνησα

Rodiaki NewsRoom

Της Κατερίνας Μαρινάκη στο “Live to travel and taste”

Η Χάλκη, το νησί της Ειρήνης και της Φιλίας των Νέων όλου του κόσμου, όπως έχει χαρακτηριστεί από την Unesco, υποδέχεται στη φιλόξενη αγκαλιά του, όλους όσοι αναζητούν ήρεμες και χαλαρές διακοπές.

Ο μοναδικός οικισμός του νησιού, η Χάλκη ή Νημποριό, είναι χτισμένος αμφιθεατρικά γύρω από το απάνεμο λιμάνι, με τα δύο νησάκια Νήσος και Κρεββάτια να στέκονται προστατευτικά στο άνοιγμα του λιμανιού ως ακοίμητοι φρουροί, αντικρίζοντας τα ομοιόμορφα πέτρινα δίπατα και τρίπατα πετρόκτιστα σπίτια με τα μπαλκόνια, τα χρωματιστά πορτοπαράθυρα και τις κεραμοσκεπές.

Ο οικισμός έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός και αποπνέει μιαν ανείπωτη αρχοντιά, ταυτόχρονα με μία αίσθηση μελαγχολίας, καθώς συνειδητοποιεί κανείς πόσες από τις πανέμορφες αυτές κατοικίες, είναι σήμερα εγκαταλελειμμένες. Στέκονται όμως εκεί, πάντα υπερήφανα, με την πλάτη στηριγμένη θαρρείς στους γυμνούς λόφους, που περιτριγυρίζουν την πολιτειούλα χαρίζοντάς της μεγαλοπρέπεια και γοητευτικό μυστήριο.

Η εντυπωσιακή εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο Νημποριό ξεχωρίζει για το πανέμορφο βοτσαλωτό δάπεδο του αύλειου χώρου της, καθώς και για το μεγαλοπρεπές καμπαναριό, το υψηλότερο καμπαναριό της Δωδεκανήσου, στην κατασκευή του οποίου χρησιμοποιήθηκαν μάρμαρα αρχαίου ναού του Απόλλωνα

Πελασγοί, Κάρες, Δωριείς και Φοίνικες κατοίκησαν το νησί, το οποίο οφείλει την ονομασία του στα ορυχεία χαλκού, που λειτουργούσαν εδώ κατά το Μεσαίωνα. Γενικά, οι ιστορικές μαρτυρίες για τη Χάλκη είναι ελάχιστες. Κατά την αρχαιότητα το νησί ήταν χωρισμένο σε 30 δήμους και ακολούθησε την ιστορική πορεία της Ρόδου, με την οποία συνδέθηκε από πολύ νωρίς.

Τα ερείπια τριών ναών του Απόλλωνα, που έχουν διασωθεί στο νησί, πιστοποιούν τη λατρεία του θεού στην αρχαιότητα, εποχή κατά την οποία η Χάλκη φημιζόταν, κυρίως, για τη σπογγαλιεία. Τον 14ο αι. οι Ιππότες της Ρόδου παραχώρησαν το νησί, ως φέουδο, στην οικογένεια Assanti, οι οποίοι έχτισαν και το Κάστρο τους, πάνω στα ερείπια της αρχαίας τειχισμένης ακρόπολης.

Χαμηλότερα, στη θέση Τραχειά, έχουν εντοπισθεί κατάλοιπα οικισμού πιθανότατα προϊστορικού, καθώς και κλασικοί και ελληνιστικοί αναλημματικοί τοίχοι. Από τα μέσα του 19ου αι. η τουρκοκρατούμενη Χάλκη φθάνει στο απόγειο της ακμής της.

Το πανέμορφο κτήριο όπου στεγάζεται το Γυμνάσιο – Λύκειο της Χάλκης.

Μαζί με τη Σύμη, την Κάλυμνο και το Καστελλόριζο αναπτύσσουν το εμπόριο και τη σπογγαλιεία και το μορφωτικο-οικονομικό επίπεδο του πληθυσμού σημειώνει κατακόρυφη άνοδο. Δυστυχώς όμως, τα τελευταία χρόνια της Tουρκοκρατίας και κατά τη διάρκεια της Ιταλοκρατίας τα προνόμια καταργήθηκαν, το εμπόριο κι η σπογγαλιεία δέχτηκαν πλήγμα και άρχισε η αιμορραγία της μετανάστευσης.

Η Χάλκη ενώθηκε με την Ελλάδα -συγχρόνως με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα– το 1948. Περπατώντας στα γραφικά δρομάκια της μικρής πολιτειούλας, μην παραλείψετε να αναζητήσετε το νεοκλασικό κτήριο του Δημαρχείου, του 19ου αι., αλλά και τον πέτρινο πύργο του Ρολογιού, που στέκει δίπλα του, ψηλός κι αγέρωχος. Στην εκκλησία του πολιούχου Αγίου Νικολάου, που χτίστηκε το 1861, θα θαυμάσετε το χαρακτηριστικό καμπαναριό, τις αγιογραφίες και το σπάνιας τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Οι Ανεμόμυλοι της Χάλκης, που διακρίνονται στην κορυφή του λόφου πάνω από το Νημποριό, μπορεί να μην λειτουργούν πλέον, εξακολουθούν όμως να αποτελούν ζωντανό απομεινάρι και σύμβολο αλλοτινών εποχών της μακραίωνης ιστορίας του νησιού.

Ένας δρόμος 2,5 χιλιομέτρων, τον οποίο μπορείτε άνετα να διανύσετε με τα πόδια, κάνοντας έναν αργό και απολαυστικό περίπατο, θα σας φέρει στην παλιά πρωτεύουσα της Χάλκης, το Χωριό, με τα παλιά πέτρινα σπίτια του κτισμένα αμφιθεατρικά γύρω από το λόφο του Κάστρου. Εδώ ζούσαν 4.000 άνθρωποι, μακριά από τη θάλασσα για το φόβο των κουρσάρων και των πειρατών, όπως και σε όλα σχεδόν τα ελληνικά νησιά. Όταν όμως ο φόβος αυτός εξέλειπε, γύρω στο 1850 – 1870, οι κάτοικοι του Χωριού ίδρυσαν το παραθαλάσσιο Νημποριό και εγκατέλειψαν σταδιακά την αρχική κοιτίδα τους -οι τελευταίοι έφυγαν το 1970-, η οποία είναι σήμερα έρημη.

Στην κορυφή του λόφου, πάνω από το Χωριό, δεσπόζει το Κάστρο των Ιπποτών, χτισμένο πάνω στα θεμέλια ενός παλαιότερου πιθανόν Ελληνιστικού τείχους, με θέα που κυριολεκτικά κόβει την ανάσα, καθώς φτάνει ως τη γειτονική Ρόδο. Πολλά εκκλησάκια και μοναστήρια πλουτίζουν τον κατάλογο των αξιοθέατων σημείων της Χάλκης, τα οποία ολοκληρώνει ο Καμένος Σπήλιος, στη θέση Αμιγλάι. Εκεί, το 1658, ο Μοροζίνι εξόντωσε τους κρυμμένους στο σπήλαιο κατοίκους, βάζοντας φωτιά στο στόμιό του.

Το Κάστρο ιδρύθηκε από τους Ιωαννίτες Ιππότες στα μέσα του 14ου αιώνα και η ανάβαση ως εκεί μπορεί να είναι λίγο απότομη, αλλά θα σας ανταμείψει πλουσιοπάροχα τόσο η εντυπωσιακή θέα όσο και το ίδιο το Κάστρο, στην είσοδο του οποίου βρίσκεται ενσωματωμένο το οικόσημο του Πλοιάρχου των Ιωαννιτών Ιπποτών Pierre d’ Aubusson. Εντός του σώζεται και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου με τοιχογραφίες του 15ου και 17ου αιώνα.

Οι σημερινοί κάτοικοι του νησιού, περίπου 300, ασχολούνται κυρίως με τον τουρισμό, ο οποίος αναπτύχθηκε σημαντικά μετά το 1983, οπότε δημιουργήθηκαν έργα υποδομής, καθώς το νησί ανακηρύχθηκε τόπος Παγκόσμιας Φιλίας και Ειρήνης των Νέων.

Το γειτονικό νησάκι Αλιμιά ή Αλιμνιά
Το μικρό νησάκι, μεταξύ Χάλκης και Ρόδου, που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Εβλιμιά, διαθέτει ένα μεγάλο φυσικό λιμάνι, που χρησίμευσε ως καταφύγιο – ορμητήριο κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το νησάκι κατοικήθηκε διαχρονικά, από τη Νεολιθική περίοδο, όπως αποδεικνύουν τα αρχαιολογικά ευρήματα. Εντοπίστηκε νεολιθικός οικισμός, ενώ της ίδιας εποχής είναι και οι μεγάλες ποσότητες οψιανού Νισύρου και Μήλου, που έχουν βρεθεί σε διάφορα σημεία του νησιού.

Το Κάστρο, που έχτισαν στο νησί οι Ιωαννίτες Ιππότες, το 1475, αποτελεί ένα σημαντικό αρχαιολογικό χώρο, όπου διακρίνονται τα κτηριακά κατάλοιπα τειχισμένου οικισμού της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου. Κατάλοιπα της ίδιας περιόδου εντοπίζονται και στο λιμανάκι, του Αγίου Γεωργίου.

Το γειτονικό νησάκι Αλιμιά ή Αλιμνιά

Στον Άγιο Γεώργιο και στο Εμποριό, διακρίνονται πάνω από 20 νεώσοικοι, ενώ κατάλοιπα ελληνιστικών, ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών κτηρίων, στην περιοχή του Εμπορειού, υποδεικνύουν την ύπαρξη εκτεταμένου αρχαίου οικισμού, στην περιοχή. Το χωριό Αλιμιά βρίσκεται στον μεγαλύτερο κόλπο του νησιού και έχει πολλά σπίτια, τα περισσότερα από τα οποία καταστράφηκαν μετά την εγκατάλειψη του νησιού από τους κατοίκους του στη δεκαετία του 1960. Το χωριό αυτό χαρακτηρίστηκε προστατευόμενος οικισμός το 1978.

Χαλκίτικες γεύσεις
«Ουκ εν τω πολλώ το ευ» ισχυριζόμαστε συχνά και η μικρή Χάλκη έρχεται να το επιβεβαιώσει πανηγυρικά. Η ποικιλία των τοπικών γεύσεων είναι ανεξάντλητη, με κορυφαία επιλογή το «οφτό», το κατσίκι ή αρνί του Πάσχα, που γεμίζεται με ρύζι και συκωτάκια και ψήνεται σε παραδοσιακό ξυλόφουρνο. Από τους καρπούς της θάλασσας ξεχωρίζουμε τις φούσκες και τους κολιούς, τη θεσπέσια κακαβιά, τους τηγανητούς «γερμανούς» και τις παστές σμαρίδες, ενώ από τα τοπικά τυριά επιλέγουμε τη μυζήθρα (γλυκιά ή αλμυρή) και το «αξεβοτύριαστο».

Φημισμένα είναι και τα χειροποίητα ζυμαρικά της Χάλκης όπως τα «κουλιά», που έχουν σχήμα κοχυλιού και τα «μακαρούνια», που κόβονται ψιλά-ψιλά και μαγειρεύονται λίγες ώρες αργότερα, για να προλάβουν να στεγνώσουν. Σερβίρονται με τυρί και σάλτσα από κρεμμύδια καβουρντισμένα σε βούτυρο. Θεϊκή γεύση με τόσο απλά υλικά. Είδος ζυμαρικού είναι και η «κουλουρία», που μαγειρεύεται είτε με φρέσκια ντομάτα είτε με φακές. Οι φακές πρωταγωνιστούν σ’ ένα ακόμα τοπικό πιάτο, το «φακόρυζο», που περιλαμβάνει καβουρντισμένες φακές, ρύζι και κρεμμύδι. Τέλος, για να ολοκληρώσετε τη γευστική σας περιπλάνηση στη Χάλκη, αναζητείστε το περίφημο γαριδάκι Χάλκης, ξεροτήγανα, ζυμωτούς λουκουμάδες περιχυμένους με το θαυμάσιο ντόπιο μέλι και σύκα γεμιστά με σουσάμι.
Στη Χάλκη θα φθάσετε από τον Πειραιά ή με την τοπική σύνδεση Χάλκης – Σκάλας Καμείρου.

Από οποιαδήποτε γωνιά κι αν το δεις το Νημποριό ή Εμποριό είναι ένας οικισμός που παραπέμπει σε πίνακα ζωγραφικής.

Πόνταμος, η μοναδική αμμώδης παραλία του νησιού με άφθονο πράσινο και υπέροα κρυστάλλινα νερά. Το ξωκλήσι της Αγίας Θέκλας (δεξιά) αγναντεύει από ψηλά την καλοκαιρινή κοσμοσυρροή…

…ενώ ακόμα πιο πίσω, στο βάθος δεξιά, διακρίνεται ο ναός του Αγίου Σουλά στο κοιμητήριο του νησιού, με τους παλιούς χαρακτηριστικούς τάφους

Το Μοναστήρι του Ταξιάρχη Μιχαήλ Πανωρμίτη ή Παλαρνιώτη βρίσκεται στο λόφο του Αγίου Ονουφρίου, κοντά στο εγκαταλελειμμένο Χωριό