Τα ασημένια κοσμήματα του χωριού Όλυμπος Καρπάθου

Rodiaki NewsRoom

Του Ιωάννη Κωνσταντίνου στα karpathiakanea.gr

Όταν σκεπτόμαστε την Όλυμπο της Καρπάθου, ένα από τα πρώτα πράγματα που έρχεται στο μυαλό μας είναι οι γυναίκες του χωριού να φορούν τις βαριές «κολαΐνες» με τις χρυσές λίρες να σκεπάζουν το στήθος τους. Κι όμως μέχρι το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου η «κολαΐνα» ήταν ένα κόσμημα το οποίο ήταν τελείως απών από την εορταστική αμφίεση της μέσης Ολυμπίτισσας γυναίκας.

Η μόνη που μπορούσε να φορέσει «κολαΐνα» ήταν η «κανακαρά» δηλαδή η πρωτότοκη κόρη μεγαλογαιοκτημόνων, η οποία μπορούσε να τη φορέσει πριν παντρευτεί στις μεγάλες γιορτές και σε ορισμένες κοινωνικές εκδηλώσεις.

Ο κύκλος της «κολαΐνας» έκλεινε την ημέρα του γάμου της, που την φορούσε για τελευταία φορά και μετά την έβαζε στο μπαούλο, μέχρι να κάνει κόρη και να ξαναρχίσει ο κύκλος από την αρχή. Παλαιότερα, αυτή που φορούσε «κολαΐνα» δήλωνε ότι καταγόταν από «γενιά», ήταν πρωτοκόρη και είχε μεγάλη κτηματική περιουσία.

Αντίθετα, οι «τρούτσες», δηλαδή οι κόρες των γεωργών φορούσαν τα «ασήμια» τα οποία είναι ένα σύνολο διάφορων κοσμημάτων ασημένιων που στόλιζαν το κεφάλι και το στήθος.

Στην Όλυμπο για να στολίσουν και να στερεώσουν το κεφαλόδεσμο, φορούσαν την «τσούλα». Η «τσούλα» ήταν κόσμημα από πλεγμένες ασημένιες αλυσίδες που τελείωναν σε μια τριγωνική πλάκα η οποία ήταν και αυτή φτιαγμένη από ασήμι.

Από την «τσούλα» κρέμονταν οι «μερτές» (πήραν το όνομά τους από το σχήμα των φύλλων της μυρτιάς) και τα αργυρόφυλλα. Στο μέτωπο φορούσαν το «κουτελίτη», δηλαδή μια κορδέλα με ασημένια φλουριά. ασημένιες φούντες και αλυσίδια. Στην κορυφή του κεφαλιού έμπαινε το «στεφάνι», που το αποτελούσαν κυκλικά σημένια κοσμήματα, ενωμένα, με πέτρες στο κέντρο, και από αυτά κρέμονταν μυρτόφυλλα, ασημόφυλλα, κρούσια κ.λπ.

Άλλο κοσμήματα του κεφαλιού ήταν τα «τρυπητήρια» και η «πλεξού(δ)α» ή «φούντα». Η «φούντα» είναι μια ασημένια αλυσίδα, που κρέμεται από το κεφάλι, γεμάτη από ασημένια τελειώματα (κούφια, μασούρια, αργυροκούδουνα, κόμποι ασημένιοι αγκαθωτοί, ασήμια κλειδιά) που οι άκρες τους έφταναν σχεδόν στα γόνατα.

Φωτογραφικό αρχείο Σταύρου Γεωργαλλίδη

Σκουλαρίκια στην Κάρπαθο έχουμε τις «καμπάνες», τα «καλαθωτά», τα «φουσκία». Τα σκουλαρίκια που φορούσαν οι γυναίκες στην Όλυμπο ονομάζονται «κουμπάτα» και «φαναράτα».

Στο στήθος έβαζαν τα «μανάκια», δηλαδή ένα ασημένιο κόσμημα που με αυτό το όνομα είναι γνωστό από τους Βυζαντινούς χρόνους. Άλλα κοσμήματα του στήθους ήταν οι κλώνοι, τα πέταλα, τα αργυροκλείδια και τα αργυροκούδουνα, Οι κλώνοι ήταν από μαργαριτάρι. Επίσης φόραγαν και τα «μερτζάνια» δηλαδή τα κοράλια, και τη μερτζανένια σκάλα. Εκτός από αυτά έχουμε και τα κρεμαστά κοσμήματα τα «κατάσειτα». Το όνομα «κατάσειτα» σημαίνει γενικά κρεμαστό τέλειωμα σε κόσμημα.

Η μετανάστευση και η εισαγωγή της χρηματικής οικονομίας επηρέασαν έντονα τις βάσεις ενός κοινωνικού συστήματος που στηριζόταν στην ιδιοκτησία της γης. Το αποτέλεσμα ήταν να αναπροσαρμοστούν οι κοινωνικές αξίες και αντιλήψεις καθώς αμφισβητήθηκε πλέον η ανωτερότητα των κανακάρηδων από τα υστερότοκα παιδιά. Έτσι βλέπουμε από τις αρχές τις δεκαετίας του ‘60, να υιοθετείται η «κολαΐνα» και γενικά τα χρυσά κοσμήματα και από κοπέλες που δεν ήταν «κανακαρές» αλλά κόρες μεταναστών.

Ταυτόχρονα βλέπουμε και ένα ξέφρενο σύνδρομο νεοπλουτισμού και επίδειξης που οδήγησε στη υπερφόρτωση της φορεσιάς της Ολύμπου με υπερβολικά φανταχτερά και στολισμένα υφάσματα, ενώ παρατηρείται και μια υπερβολή στην παραδοσιακή κεντητική τέχνη. Η τάση αυτή του νεοπλουτισμού, όπως ήταν φυσικό, παραμέρισε τα ασήμια και τα αντικατέστησε με τα χρυσά κοσμήματα που βλέπουμε σήμερα.

Παραπομπές
• Το Παραδοσιακό κόσμημα στα Δωδεκάνησα (Λούλα Παπαμανώλη, 1986)
• Γυναικεία Ενδυμασία Ολύμπου Καρπάθου (Ειρήνη Κ. Χαρτοφύλακα)
• Όλυμπος Καρπάθου-Η Κιβωτός της Παράδοσης (Παυλίδης Κομνηνός)
• Θα πρέπει να δηλωθούν και οι Καρπάθικες Κολαΐνες; (Μανώλης Κασσώτης).