Η περιοδεία της Παναγίας της Σκιαδενής τη Σαρακοστή και τη Λαμπροβδομάδα

Rodiaki NewsRoom

Διανύουμε για δεύτερο συνεχόμενο χρόνο, τις άγιες ημέρες της Σαρακοστής, κάτω από πρωτόγνωρες συνθήκες για όλους μας. Η πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα για την αποφυγή της διασποράς της, δεν ευνόησε για ακόμα μία φορά, στο να μπορούμε να συμμετέχουμε ενεργά στα πανέμορφα ήθη και έθιμα του τόπου μας, για αυτό ας ζωντανέψουμε ξανά στη μνήμη μας, την πλούσια εκκλησιαστική παράδοσή μας με επιλεκτικά αποσπάσματα, από το βιβλίο με τίτλο:

«Η Παναγιά η Σκιαδενή στη Ρόδο και η ιστορία της Μονής της», του αείμνηστου πατέρα μου Έκτορα Ιωάν. Ηρακλείδη, από την Κατταβιά.

Ήθη και έθιμα στα χωριά που μεταφέρεται η εικόνα της Παναγίας για λιτανεία

Η Ρόδος, το σμαραγδένιο νησί του Αιγαίου, έχει ιστορία πολλών δεκάδων αιώνων αν και πολλές φορές βάρβαροι το κατέκτησαν, όμως οι κάτοικοί του, πιστοί στις παραδόσεις διαφύλαξαν στις καρδιές τους με θάρρος και ανωτερότητα ως τις μέρες μας, τους ανεκτίμητους θησαυρούς της πνευματικής τους κληρονομιάς.

Μια απ’ αυτές τις κληρονομιές είναι και η Μονή της Παναγιάς της Σκιαδενής. Η Παναγία η Σκιαδενή, αιώνες τώρα είναι η προστάτιδα και η ζωή για τους κατοίκους των χωριών της νότιας Ρόδου, αλλά και γύρω νησιών, όπως της Χάλκης.

Το όνομα Σκιάδι γεμίζει με χαρά, σεβασμό και υπερηφάνεια κάθε συμπολίτη μας.
Απερίγραπτα συναισθήματα ψυχικού δέους καταλαμβάνουν τον τυχερό επισκέπτη που ανεβαίνει έως τους πρόποδες ενός ψηλού και απότομου βουνού, εκεί που βρίσκεται η Μονή της Παναγιάς.

Δύο δρόμοι οδηγούν σε αυτήν, ο ένας δυτικά απ’ τη θάλασσα δια μέσου της Απολακκιάς ή της Κατταβιάς και ο άλλος, κάπως πιο περιπετειώδης, απ' τη νοτιοανατολική πλευρά δια μέσου των βουνών της Μεσαναγρού.
Το όνομα Σκιάδι το πήρε απ’ τη σκιά, όπως μαρτυρεί η απότομη πλαγιά που βρίσκεται κάτω απ’ την Μονή. Στη σημερινή της θέση κάποτε υπήρχε ένας αρχαίος ειδωλολατρικός ναός, ο ναός της Αρτέμιδος. Τα απομεινάρια απ’ τις κολώνες του τα βρίσκουμε ακόμα κτισμένα μαζί στην εκκλησία.

Η εικόνα της Παναγίας μεταφέρεται σε διάφορα χωριά κάθε χρόνο για λιτανεία. Το έθιμο αυτό γινότανε απ’ τη Βυζαντινή εποχή. Τότε ο κόσμος πίστευε ότι η εικόνα προστάτευε τους αγρούς και τους κήπους απ’ την ξηρασία και αυτή η πεποίθηση συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Στην αρχή της περιόδου της Σαρακοστής με τη συνοδεία του εκάστοτε υπεύθυνου της Μονής, παίρνουν την εικόνα της Μεγαλόχαρης στη Χάλκη για τρεις εβδομάδες, μετά επιστρέφει για λίγο στο Σκιάδι και την ημέρα της Ανάστασης του Λαζάρου μεταφέρεται στον Μονόλιθο και γυρνάει από σπίτι σε σπίτι για να πάρουν όλοι την ευλογία της Παναγίας.

Την Κυριακή των Βαΐων μεταφέρεται απ’ τους κατοίκους των Σιαννών στο χωριό τους, αφού πάρουν την ευλογία της Παναγίας γυρνώντας σε όλα τα σπίτια τους. Εν συνεχεία στα χωριά Κρητηνία, Έμπωνα, Αρνίθα, Απολακκιά και ξημέρωμα Μεγάλου Σαββάτου φθάνει στο Σκιάδι.

Αργά το βράδυ, νεαροί Κατταβενοί την φέρνουν με τα πόδια στην Κατταβιά, ξημέρωμα Λαμπρής, όπου μένει για 3 ημέρες μέχρι τη Λαμπρή Τρίτη. Η εικόνα μεταφέρεται σ’ όλα τα σπίτια της Κατταβιάς και κάνουν παράκληση. Την Τρίτη το απόγευμα την παίρνουν στο νεκροταφείο του χωριού και γυρνάει από μνήμα σε μνήμα, παμπάλαιο έθιμο που γίνεται μόνο στην Κατταβιά.

Την τοποθετούν σε κάθε μνήμα και κάνουν παράκληση. Οι συγγενείς των νεκρών κρατούν πανέρια με κουλούρια, τυριά, σοκολάτες και διάφορα άλλα γλυκά και τα μοιράζουν σε όλους τους παρευρισκόμενους.
Πολύ συγκινητικές στιγμές χαράς και λύπης!

Όταν τελειώσουν, την παίρνουν όλοι μαζί σ’ ένα ψηλό μέρος, τον Χάλαβρο όπου γίνεται παράκληση και νεαροί Κατταβενοί την βάζουν στον ώμο τους και τρέχουν ξυπόλητοι από λαγκάδια και βουνά μέχρι τη Μονή της στο Σκιάδι.

Εκεί περιμένουν νεαροί απ’ το χωριό Βάτι, οι οποίοι την παίρνουν στο δικό τους χωριό για να ακολουθήσει η περιφορά της από σπίτι σε σπίτι.

Την επόμενη ημέρα πηγαίνουν νεαροί Σκληπενοί και την παίρνουν πάλι με τα πόδια μέχρι τον Ναό του Σωτήρος στο Κιοτάρι όπου και γίνεται παράκληση.
Το βράδυ την παίρνουν στο χωριό τους την Ασκληπιό, και την ξημερώνουν στα σπίτια τους ψάλλοντας αναστάσιμα τροπάρια και τραγουδώντας την ξενιτιά. Την επόμενη μέρα, Παρασκευή την παίρνουν στις μάντρες ώστε να ευλογήσει ο Παπάς τη σοδιά και οι τσοπάνηδες χαρίζουν αρνάκι ή κατσικάκι, τυρί, γάλα και διάφορα άλλα τα οποία πάνε στη Μονή.

Την ίδια ημέρα γίνεται και το πανηγύρι στο μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής στην Αροσαλή ( Ιερουσαλήμ). Εκεί, αφού κάνουν πάλι λιτανεία, αρχίζουν το χορό και ψήνοντας κρέατα, διασκεδάζουν όλη την ημέρα μαζί και με τους κατοίκους των γύρω χωριών. Κατά τη διάρκεια του χορού γίνεται το έθιμο της κούπας, όπου κάποιος κρατά ένα δοχείο (κούπα) και όσοι θέλουν να πουν τραγούδια για τους ξενιτεμένους τους, ρίχνουν λεφτά.

Αργά το απόγευμα όταν πια τελειώσει η διασκέδαση φεύγοντας περνούν από ένα μέρος που το λένε «νιό νερό», εκεί ο δρόμος στενεύει τόσο πολύ που μόνο ένας άνθρωπος μπορεί να περάσει. Εκεί λοιπόν, τοποθετούν την Παναγία μπροστά κλείνοντας τον δρόμο και γίνεται το έθιμο που λέγεται «Κρα», δηλαδή όταν πάει να περάσει κάποια κοπέλα για να φύγει από εκεί δεν την αφήνουν και την αναγκάζουν να πει το όνομα του αγοριού της που αγαπάει, το ίδιο γίνεται και στ’ αγόρια.

Μετά απ’ όλα αυτά ενθουσιασμένοι και ευχαριστημένοι όλοι, Γιανναδενοί και Σκληπενοί με ψαλμωδίες και αναστάσιμα τροπάρια και με την Παναγία με τη σειρά τους ο καθένας στον ώμο τους την μεταφέρουν στο Γεννάδι. Το επόμενο πρωί, με συνοδεία πλήθους κόσμου μεταφέρουν την Παναγία στην εκκλησία, όπου γίνεται Θεία Λειτουργία.

Εν συνεχεία περιοδεύει όλο το χωριό και κατά τις δύο η ώρα τ’ απόγευμα του Σαββάτου έρχονται από τη Λαχανιά συνοδεία 3-4 ατόμων και μαζί με τον Παπά πηγαίνουν στο σπίτι όπου ευρίσκεται η Παναγία και αφού γίνεται παράκληση, την παίρνουν μετά στον ώμο τους οι γυναίκες και την συνοδεύουν μέχρι 500 μέτρα έξω απ’ το χωριό σε ένα μικρό προσκυνητάρι και εκεί την παραδίδουν στους Λαχανιάτες.

Κυριακή του Θωμά και από τις πολύ πρωινές ώρες, όλο το χωριό βρίσκεται στο Μοναστήρι του Αγίου Θωμά, λίγο έξω από τη Μεσαναγρό. Εδώ γίνεται πανηγύρι όπου παρευρίσκονται και πολλοί άλλοι απ’ τα γύρω χωριά και τη Ρόδο. Μέσα σε μια ανεπανάληπτη μαγευτική ομορφιά με τη φύση στολισμένη με τα ωραιότερα ενδύματα της άνοιξης, ο κόσμος διασκεδάζει χορεύοντας και τρώγοντας.

Αργά το απόγευμα, έρχεται η Μεγαλόχαρη η Σκιαδενή απ’ τη Λαχανιά, στο Μοναστήρι του Αγίου Θωμά, λίγο έξω από τη Μεσαναγρό και τότε σταματάνε όλα, φαγητό, χορός και όλοι μαζί προϋπαντούν την Παναγία και την συνοδεύουν στο Μοναστήρι. Μετά γίνεται παράκληση και μπροστά στην Παναγία μνημονεύονται απ’ τον παπά ονόματα οικογενειών. Αφού μείνει εκεί περίπου 2 ώρες, μετά την παίρνουν στην εκκλησία του χωριού τους, οι Μεσαναγρενοί, όπου γίνεται εσπερινός και παράκληση.

Το πρωί, μετά τη λειτουργία, με συνοδεία όλων των κατοίκων ξεκινάνε για όλα τα σπίτια του χωριού για να πάρουν την ευλογία της όλοι ανεξαιρέτως.

Τέλος, οι νέοι του χωριού παίρνουν την εικόνα και γυρνούν τις μάντρες, εκεί τους δίνουν άλλοι τυριά, άλλοι ρίφια τα οποία φέρνουν στη Μονή της και εκεί τα ψήνουν και αρχίζουν γλέντι και φαγοπότι.
Εδώ κλείνει ο μεγάλος κύκλος της περιοδείας της Παναγίας στα χωριά, ο οποίος αρχίζει απ’ την αρχή της Σαρακοστής.

Μαντινάδες στην Παναγία τη Σκιαδενή

Μερικές από τις πολυάριθμες μαντινάδες που έχουν γραφεί για τη Μεγαλόχαρη είναι οι εξής:

H Χάλκη το μικρό νησί που είναι απέναντί σου,
στη γιορτή σου έρχονται να πάρουν την ευχή σου

Χορεύουνε ξυπόλιτοι στην όμορφη αυλή σου,
την σούστα την Χαλκίτικη και να σου τραγουδήσουν

Σου λένε τα τραγούδια τους και όλοι σου τραγουδούνε,
μα τα τραγούδια της αυγής, ξημέρωμα θα πούνε

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή, που κάθεσαι στο θρόνο
να βλέπεις τις Χαλκίτισσες να’ ρχονται κάθε χρόνο.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή, έβγα απ’ το θρονί σου
να δεις χαρές που γίνονται απόψε στη γιορτή σου.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή, με τη μεγάλη χάρη,
όπου ‘ρθες και κατοίκησες στο πιο ψηλό βουνάρι.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή, φύλαγε τα παιδιά μας
σου λέμε τα τραγούδια μας μέσα απ’ την καρδιά μας

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή, που ‘σαι μέσα στους πεύκους
ως έδιωξες του Ιταλούς διώξε και τους Τετέσκους.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή, χρυσή μου Παναγία
με την ωραία Σου αυλή και παλιά εκκλησία

Κατταβενός Ιγνάτιος, ηγούμενος Μονής Σου
είναι θαμμένος δίπλα σου στις πλάκες της αυλής σου

Ληστές και άπιστοι πολλοί ήρθαν να σε ληστέψουν
και το γλυκό σου πρόσωπο ήρθαν να σημαδέψουν

Καράβια τους περίμεναν στη θάλασσα να φύγουν
μα Συ τα εμαρμάρωσες στην Κατταβιά να μείνουν.

Στο πόνο και στην λύπην μας Εσέ αναζητούμε,
γλυκιά μου Παναγιά μου, να παρηγορηθούμε

Δοξάζω υμνώ και προσκυνώ τη Θεία δύναμη Σου,
και βρίσκομαι γονατιστή εμπρός εις το παιδί Σου

Η Κατταβιά κι η Απολλακιά, Μεσαναγρός και Βάτι
Χάλκη και η Μονόλιθος Σ’ έχουνε για προστάτη.

Δεν είναι λίγες και οι μαντινάδες που λέγονται στους γάμους, όπως:

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή, με τη μεγάλη χάρη
στ’ αντρόγυνο που γίνεται να γίνεις μαξιλάρι.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή, να είσαι πάντα εμπρός τους
και στην καινούργια τους ζωή να είσαι οδηγός τους.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή, με την πολύ την χάρι
κατέβα δώσε την ευχή στο νέο μας ζευγάρι.

Νύφη μου καλορίζικα τα χρυσοστέφανα σου
Η Παναγιά η Σκιαδενή να΄ ναι βοήθεια σου.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή που ‘σαι στο βουναλάκι
έλα να δώσεις την ευχή στο νέο ζευγαράκι.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή προστάτιδα του κόσμου
ευλόγησε τα στέφανα στους γάμους των παιδιών μου.

Ω Παναγιά μου Σκιαδενή που ‘σαι προστάτιδα μας
να ‘σαι πάντα οδηγός στα νέα τα παιδιά μας.

Παρακαλώ την Παναγιά να είναι στο πλευρό σας
χαρά μεγάλη μου ‘δωσε ο γάμος ο δικός σας.

Ευχαριστώ την Παναγία και δώρα θα χαρίσω
όπου και με αξίωσε νυφούλα να σε ντύσω.

Με την ευχή μου κόρη μου και με της Παναγίας
νυφούλα σε εντύσαμεν να πας στην εκκλησία.

Σήμερα εις τους γάμους σας μεγάλη η χαρά σας
κι η Παναγιά η Σκιαδενή να ‘ναι πάντα κοντά σας.

Κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, κοπελιές χορεύοντας, τραγουδούσαν τα παρακάτω τραγούδια, όπου το μεν πρώτο αναφερόταν την εποχή εκείνη που ο Οθωμανός Διοικητής μαχαίρωσε την εικόνα της, το δε δεύτερον, την εποχή που μαρμάρωσε η Παναγία τα πειρατικά καράβια:

Χορεύετε κοπέλες μου, ώσπου να βγει φεγγάρι
Τούρκος θα ‘ρθει να σας πάρει.

Άλλη φωνή ακούστηκε πάνω απ’ το θολάρι
χορεύετε κοπέλες μου ώσπου να βγει φεγγάρι
κι ώσπου να βγει το φεγγάρι πέτρα έγινε το καράβι.

Το πανηγύρι της Παναγιάς κάθε χρόνο, γίνεται στις οκτώ Σεπτεμβρίου στο Σκιάδι.

Ας ελπίσουμε τότε να μπορέσουμε όλοι μας να παρευρεθούμε στην χάρη της, πιστοί από τα γύρω χωριά, τη Χάλκη, αλλά και Έλληνες μετανάστες από Αμερική, Αυστραλία, Καναδά και άλλα μέρη, με τα τάματα τους, για να πάρουμε την ευλογία της.

Εκείνη την ημέρα, όταν τελειώσει ο εσπερινός, ο κόσμος κάθεται στην αυλή της, κατά το πατροπαράδοτο έθιμο και φέρνουν τα φαγητά τους και διασκεδάζουν και χορεύουν μέχρι το πρωί με την υπέροχη λαϊκή ορχήστρα.

Ακούγοντας μέσα σε μία νύχτα με φεγγάρι τα όργανα και τα τραγούδια σε ένα τοπίο ειδυλλιακό νοιώθεις την χάρη της Παναγίας να σε γαληνεύει.

Οι Χαλκίτες είναι τόσο δεμένοι με την Παναγία τη Σκιαδενή που κάθε χρόνο πρέπει να έλθουν στη Χάρη της να διασκεδάσουν και να χορέψουν τους Χαλκίτικους χορούς και ιδίως τη σούστα τη χαλκίτικη που την χορεύουν ξυπόλυτοι μέχρι το πρωί.

Ξημέρωμα πια, πριν σταματήσουν τα όργανα τραγουδούν «τον σκοπό της αυγής» και λένε τραγούδια στην Παναγία και όπως αναφέρει η Ανδρουλάκη Μαρία, ερευνήτρια, μουσικολόγος:

«το τραγούδι της Παναγιάς της Σκιαδενής στη Ρόδο, αποτελεί έκφραση συναισθηματικής απόγνωσης και θρησκευτικής προσήλωσης. Πρόκειται για μορφή τελετουργικής προσευχής με κοινωνικό περιεχόμενο, η οποία καθορίζεται από την παράδοση. Συνδέεται με τη λατρεία της Παναγιάς της Σκιαδενής και παίρνει τη μορφή διστίχων σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο, που άδονται στο σκοπό της αυγής» και καταλήγει:

«στόχος αυτής της ανακοίνωσης είναι η προσέγγιση της διαδικασίας παραγωγής του τραγουδιού ως ψυχολογικής λειτουργίας που εκφράζει και ταυτόχρονα επιτείνει την συναισθηματική κατάσταση του ατόμου».

Τέλος, θα ήθελα να τονίσω τη σημαντικότητα της πίστης μας, των εθίμων και παραδόσεων, που δεν αποτελεί προσωπική περιουσία κανενός ξεχωριστά, αλλά ενός ολόκληρου λαού.

Αποτελούν αξία και ταυτότητα για κάθε έθνος και φυλή και συμβάλλουν στη διατήρηση όλων εκείνων των χαρακτηριστικών που καθόρισαν τον τρόπο ζωής σε μια συγκεκριμένη στιγμή στο παρελθόν και διασώθηκαν από γενιά σε γενιά. Είναι όλα εκείνα τα κοινωνικά, πολιτιστικά, πολιτικά, θρησκευτικά στοιχεία που σήμερα, είτε τηρούνται είτε μνημονεύονται και αποτελούν μια κληρονομιά ανυπολόγιστης αξίας.

Η Ελλάδα, με το πλούσιο ιστορικό παρελθόν, τις αξίες και τα ιδανικά της, βρίσκεται ανάμεσα σε αυτές τις χώρες που σέβονται και τηρούν τις παραδόσεις, τα ήθη και έθιμα σε μεγάλο βαθμό και διασώθηκαν και μεταλαμπαδεύονται στις επόμενες γενεές.

Οι νέοι, είναι αυτοί που έχουν επωμισθεί το βάρος της συνέχισης των παραδόσεων. Είναι αυτοί που θα πρέπει να αντιληφθούν τον ρόλο τους μέσα σε αυτές και ότι αποτελούν κομμάτι τους. Με σύνεση και ευθύνη λοιπόν πρέπει να συνεχίσουν, όπως και οι προηγούμενοι.

Χωρίς την πίστη, την παράδοση, την ιστορία, τα ήθη και έθιμά μας, είμαστε κυριολεκτικά φτωχοί και χαμένοι. Μέσα από την παράδοση προσφέρεται η γνώση, ο σεβασμός, η έμπνευση για τις επόμενες γενεές.
Φαίνεται πως κοιτώντας το καλό σου παρελθόν, μπορείς να προχωρήσεις και να φτιάξεις ένα καλό και δυνατό μέλλον.

Είναι ευθύνη και καθήκον μας, η ενθάρρυνση και προτροπή των νέων, να αναζητούν και να μαθαίνουν την παράδοση του τόπου τους και να μην σταματούν.

Ιωάννης Εκτ. Ηρακλείδης
Οικονομολόγος