Αγρόπυρον το Έρπον

Το Αγρόπυρον το έρπον (Agropyrum repens) ή Έλυμος ο έρπων (Helynus repens) είναι φυτό κοινώς γνωστό με τα ονόματα: αγριάδα, άγκρουστος (Κρήτη) Καλαμάκι.

Το Αγρόπυρον το έρπον (Agropyrum repens) ή Έλυμος ο έρπων (Helynus repens) είναι φυτό κοινώς γνωστό με τα ονόματα: αγριάδα, άγκρουστος (Κρήτη) Καλαμάκι. Στην αρχαιότητα έφερε το όνομα άγρωστος ή έλυμος. Το φυτό αυτό ανήκει στην οικογένεια Αγρωστίδες ή Γραμινίδες (Gramineae), αγγειοσπέρμων, δικοτυληδόνων, γνωστή και με το όνομα Ποΐδες (Poaceae). Σε αυτήν ανήκουν επίσης το σιτάρι, το κριθάρι, το καλαμπόκι, η βρώμη και γενικώς όλα τα δημητριακά. Οι Αγρωστίδες είναι η μοναδική οικογένεια της τάξεως Αγρωστώδη (Graminales) ή Λεπυρανθή (Glumifforae) και μία από τις σπουδαιότερες οικογένειες του φυτικού βασιλείου. Περιλαμβάνει περίπου 450 γένη, με 6.000 είδη, τα οποία έχουν παγκόσμια εξάπλωση. Στην οικογένεια αυτή ανήκουν μονοετείς, διετείς ή πολυετείς πόες και μερικά ξυλώδη φυτά. Τα περισσότερα είναι πολυετή, με ριζώματα, τα οποία έρπουν. Ο βλαστός των λέγεται κάλαμος και είναι λεπτός, κυλινδρικός, συνήθως με κοίλα μεσογονάτια διαστήματα και γόνατα συμπαγή. ο κάλαμος σπάνια διακλαδίζεται από τα ανώτερα γόνατα στις Αγρωστίδες των ευκράτων χωρών, ενώ αντίθετα αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των μπαμπού και πολλών άλλων τροπικών ειδών της οικογενείας αυτής. Επίσης σπάνια ο βλαστός είναι συμπαγής, όπως στο καλαμπόκι ή στο ζαχαροκάλαμο. Τα φύλλα είναι συνήθως κατ’ εναλλαγήν, άμισχα, γραμμοειδή, παραλληλόνευρα, με μεγάλους κολεούς, οι οποίοι περιβάλλουν τον κάλαμον. Ανάμεσα στον κολεό και στο έλασμα των φύλλων υπάρχει μία επόφυση, είδος μεμβράνης, η οποία φέρει το όνομα «γλωσσίς». Η γλωσσίς διαφέρει σε μέγεθος και μορφή στα διάφορα γένη και θεωρείται βασικό συστηματικό γνώρισμα. Τα άνθη είναι μικρά, αφανή, ανεμόγαμα, χωρίς περιγόνιον, ενωμένα σε μικρές ταξιανθίες, τα οποία ονομάζονται “σταχύδια”. Τα σταχύδια ενώνονται σε σύνθετες βοτρυώδεις ταξιανθίες, που συνήθως είναι σύνθετοι στάχυες ή φόβες. Ένα τυπικό σταχύδιο έχει εξωτερικά δύο βράκτια φύλλα, τα οποία ονομάζονται «λέπυρα». Από αυτά έχει πάρει το όνομά της, σε μερικά συστήματα, η τάξη, στην οποίαν ανήκουν οι Αγρωστίδες, δηλαδή τα Λεπυρανθή. Η επικονίαση γίνεται με τον άνεμο και λέγεται «ανεμογαμία». Ο καρπός είναι «καρύοψις», δηλαδή αδιάρρηκτος ξηρός καρπός, που το περικάρπιό του είναι στενά προσκεκολλημένο στο περισπέρμιο του σπέρματος. Οι Αγρωστίδες περιλαμβάνουν φυτά μεγάλης οικονομικής σημασίας, όπως είναι το σιτάρι, ο αραβόσιτος, το ρύζι, το κριθάρι κλπ. Ακόμη στην οικογένεια αυτή ανήκουν πολυάριθμα κτηνοτροφικά φυτά, καθώς και μερικά, τα οποία έχουν φαρμακευτική αξία και χρησιμοποιούνται στην θεραπευτική. Στην τελευταία αυτή κατηγορία υπάγεται και το Αγρόπυρον το έρπον (Agropyrum repens). Φαρμακευτικά είναι δύο είδη: α) Αγρόπυρον το έρπον (Agropyrum repens) ή Έλυμος ο έρπων (Helymus repens) και β) Κυνόδους ο δάκτυλος (Cynodon dactylon). Το Αγρόπυρον το έρπον είναι μικρών διαστάσεων ποώδες φυτό, το οποίο αυτοφύτεται σε αγρούς, κήπους, άκρες δρόμων κλπ. Επίσης σπείρεται για την δημιουργία χλωροτάπητα (γκαζόν). Σε καλλιεργούμενα εδάφη είναι ζιζάνιο, το οποίο δύσκολα εξολοθρεύεται. Οι άνθρωποι από παλαιά εγνώριζαν τις φαρμακευτικές του ιδιότητες και το εχρησιμοποίουν σε ποικίλες περιπτώσεις. Στην Παλαιά Διαθήκη γίνεται συχνά αναφορά στο φυτό αυτό, το οποίον ονομάζεται «άγρωστις, η», ήτοι: α) «Προσδοκάσθω ως υετός το απόφθεγμά μου, και καταβήτω ως δρόσος τα ρήματά μου, ωσεί όμβρος επ’ άγρωστιν και ωσεί νιφετός επί χόρτον». (Δευτερονόμιον, ΛΒ’, 2). β) «Ανατελεί ως άγρωστις κρίμα επί χέρσον αγρού». (Ωσηέ, Ι’, 4). γ) «Και καυθήσεται ως πυρ η ανομία και ως άγρωστις ξηρά θρωθήσεται υπό πυρός». (Ησαΐας, Θ’, 17). δ) «Και εγένοντο ως χόρτος ξηρούς επί δωμάτων και ως άγρωστις». (Ησαΐας, ΛΖ’, 27) Ο Όμηρος στην Οδύσσεια αναφέρει την άγρωστη «τρώγειν άγρωστιν μελινδέα». (Όμηρος, Οδύσσεια ζ. 90) Ο Θεόφραστος ο Ερέσιος αναφέρεται συχνά στην άγρωστη, γράφων: α) «Όλως δε πλείους αι διαφοραί των ριζών εν τοις υλήμασι και λαχανώδεσιν·... αι δε γονατώδεις, ώσπερ αι των καλάμων και αγρώστεων». (Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 1,6,7). β) «...τα δε κάτω μεγάλα και πολλά και ισχυρά, ου μόνον επί των ειρημένων, αλλά και επί καλάμου και αγρώστιδος και όλως όσα καλαμώδη και τούτοις όμοια». (Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας, 1,6,10). Σε άλλους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς η άγρωστις ονομάζεται «έλυμος» ή «μελίνη». (βλ. Ιππείς, 638,2. Αριστοφάνης, Αποσπάσματα 351. Πολύβιος 2,15,2). Ο Διοσκουρίδης, αναφερόμενος στην άγρωστη, γράφει: «Και η έλυμος δε, ην τινες μελίνην καλούσι, των σιτηρών έτσι σπερμάτων, κέγχρω, ομοίων, ωσαύτως σιτοποιουμένη και προς το αυτό αρμόζουσα, ατροφωτέρα μέντοι της κέγχρου καθέστηκε και ήσσον στυπτική». (Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής 2,98). Ο αυτός συγγραφέας αλλού γράφει: «ʼγρωστις γινώσκεται· κλημάτια γονατώδη, έρποντα επί γης και από των κλάδων προϊέμενα ρίζας γονατώδεις, γλυκείας, φύλλα οξέα, σκληρά, πλατέα ως καλάμου μικρού, τρέφοντα βόας και κτήνη. Ταύτης η ρίζα καταπλασσομένη λειά τραύματα κολλά· το δε αφέψημα αυτής πινόμενον ποιεί προς στρόφους και δυσουρίας και τα περί κύστιν έλκη και λίθους θρύπτει. Καλαμάγρωστις· μείζων εστί κατά πάντα της αγρώστεως. Έστι δε κτηνών βρωθείσαι αναιρετική και μάλιστα η εν Βαβυλώνι παρά ταις οδοίς φυομένη». (Διασκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής 4, 29-30). Ο Αθηναίος ο Ναυκρατίτης αναφέρεται επίσης στην άγρωστη, την οποίαν ονομάζει «Θεών άγρωστιν». Ειδικότερα γράφει τα εξής: «Αισχρίων δε ο Σάμος εν τίνι των ιάμβων Ύδνης φησί της Σκύλλου του Σκιωναίου κατακολυμβητού θυγατρός την θάλασσαν Γλαύκον ερασθήναι. Ιδίως δε και περί της βοτάνης λέγει, ην φαγών αθάνατος εγένετο. Και θεών άγρωστιν εύρες, ην Κρόνος κατέσπειρε» (Αθηναίος ο Ναυκρατίτης, Δειπνυσοφισταί 7, 296). Ο Μέγας Βασίλειος σημειώνει σχετικώς: «Πως ουν φασί, πάντα είναι τα εκ της γης φυόμενα σπερματικά ο λόγος ενδείκτυται, όπου γε ούτε κάλαμος, ούτε άγρωστις, ούτε μώθη..., ουδ’ άλλα μύρια γένη φυτών σπερματίζονται φαίνεται;». (Μέγας Βασίλειος, Ομιλίαι εις την Εξαήμερον, Ομιλία Ε’, ΒΕΠΕΣ, τ.51, Αθήναι 1991, σ. 223). Ο αυτός συγγραφέας γράφει: «Η γαρ βλάστησις καθηγείται πάσης βοτάνης και πάσης πόας. Είτε γαρ από ρίζης εκδίδυταί τι εκ της κάτωθεν προβολής, ως κρόκος και άγρωστις, αναβλαστήσαι δεί και επί τα έξω προκύψαι». (Μέγας Βασίλειος, Ομιλίαι εις την Εξαήμερον, Ομιλία Ε’, ΒΕΠΕΣ, τ.51, Αθήναι 1991, σ. 224). Η άγρωστις ή άγρωστη ή άγκρουστος ή καλαμάκι σήμερα εκτιμάται μεγάλως από την λαϊκή ιατρική. Συλλέγεται ολόκληρο το φυτό, μαζί με το ριζικό του σύστημα (βλαστοί και ρίζες), απομακρύνονται σκόνες, χώματα και άμμος, πλένεται, ξηραίνεται σε ξηρό, εναέριο και σκιερό μέρος και φυλάσσεται καταλλήλως. Το αφέψημά του συνιστάται ως πολύ αποτελεσματικό φάρμακο σε παθήσεις των νεφρών και του ουροποιητικού συστήματος γενικώς και ειδικότερα πιστεύεται, ότι διαλύει τις πέτρες των νεφρών. * Γράφει ο Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης Έφορος Αρχαιοτήτων ε.τ.