Στέφανος Φευγαλάς: Η γυναίκα και το τραγούδι της νύφης στα Κοσκινού το 1897

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο
Στέφανος Φευγαλάς
Συγγραφέας, υποψήφιος διδάκτορας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η «Εφημερίς των Κυριών» ήταν μία περιοδική έκδοση που εκδόθηκε στην Αθήνα από το 1887 ως το 1917 με διευθύντρια την Καλλιρόη Παρρέν.

Με το περιοδικό συνεργάστηκαν πολλές συντάκτριες και η ύλη του απευθυνόταν αποκλειστικά σε γυναίκες. Η κυκλοφορία του, συγκριτικά με άλλα έντυπα της εποχής, ήταν πολύ μεγάλη.

Η διανομή του περιλάμβανε ευρεία γεωγραφική έκταση τόσο στο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, όσο και σε περιοχές της οθωμανικής αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένων και των νησιών του Αιγαίου1. Μεγάλο μέρος των συντακτριών σχετίζονταν με τον χώρο της εκπαίδευσης, ενώ η θεματολογία του περιοδικού προωθούσε ζητήματα διεκδίκησης των δικαιωμάτων των γυναικών στην εκπαίδευση και την εργασία, καθώς και θέματα σχετικά με την καλλιτεχνική έκφραση και παραγωγή των γυναικών2.

Το 1897 δημοσιεύτηκε σε τρία μέρη το άρθρο της Μαριάνθης Πρισιμιτζάκη από την Κωνσταντινούπολη με τίτλο «Η νήσος Ρόδος». Τα κείμενα δημιουργούν την εντύπωση ότι οι αναφορές είναι πρωτογενείς, δηλαδή η συντάκτρια καταγράφει τις σκέψεις της μετά από ταξίδι που έκανε η ίδια. Αξίζει να σημειωθεί, ότι στο δημοσιευμένο έργο της Πρισιμιτζάκη περιλαμβάνεται το θεατρικό έργο «Ο Δολώρος ή η πατρική άρα: δράμα εις πράξεις πέντε», που εκδόθηκε το 1887 στην Κωνσταντινούπολη (Τυπ. Νεολόγου). Στο πρώτο μέρος του άρθρου καταγράφεται μία γενική εικόνα-εκτίμηση για τη Ρόδο, περισσότερο για την πόλη. Κυρίως, όμως, αναφέρεται στη θέση της γυναίκας στην κοινωνία της πόλης.

Το δεύτερο μέρος αφορά στο χωριό Κοσκινού. Το τρίτο και τελευταίο μέρος του κειμένου αντιστοιχεί στον υπότιτλο «όνειρο» και αποτελεί μία φανταστική διήγηση από τα Κοσκινού το Πάσχα του 1897. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται στο όνειρο μιας κοπέλας του χωριού που ο αρραβωνιαστικός της σκοτώνεται στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 18973.

Η συντάκτρια αφετηριακά αντιπαραβάλλει το ένδοξο παρελθόν του νησιού με την «περίοδο λυπηράς παρακμής» που επικρατεί -κατά τη γνώμη της- στη Ρόδο. Αποδίδει την παρακμή στην οικονομική στασιμότητα που επικρατεί στο νησί και στη μετανάστευση προς την Αίγυπτο. Η Πρισιμιτζάκη, έχοντας εκ των προτέρων διαμορφωμένη συγκεκριμένη αντίληψη για το ποια είναι η ιδανική στάση των δύο φύλων4, κρίνει αρνητικά τους Ρόδιους άντρες και θετικά τις γυναίκες. Για τους άντρες αναφέρει: «Ο χαρακτήρ των Ροδίων είναι φιλειρηνικός και ήπιος, διόλου ερευνητικός και πολυπράγμων, συνεπώς δ’ ολίγον προοδευτικός». Αντίθετα, η συμπεριφορά των γυναικών φαίνεται ότι αντιστοιχεί περισσότερο στο δικό της πρότυπο: «Η Ροδία γυνή εν τούτοις μοι αρέσει. Συναισθάνεται τα καθήκοντα αυτής ως μητρός, συζύγου και θυγατρός. Αφοσίωσις, αυταπάρνησις, εργασία, τάξις, καθαριότης, αφέλεια και αιδώς είσιν αι αρεταί αι διακοσμούσαι αυτήν5.»

Η περιγραφή της ροδίτικης λαϊκής φορεσιάς της Πρισιμιτζάκη είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα από λαογραφική άποψη. Στο κείμενό της καταθέτει αναλυτική περιγραφή της ενδυμασίας των γυναικών της ροδιακής υπαίθρου: «Ως επί το πλείστον όμως αι χωρικαί της Ρόδου φέρουσιν υποδήματα υψηλά επιτοπίου κατασκευής, (ως τα παρ’ ημίν κυνηγετικά), βραχείαν λευκήν εσθήτα, ζωστήρα περί την οσφύν ερυθρόν, εις θυσάνους απολήγοντα και μακρόν διαφανή πέπλον επί της βοστρυχώδους κεφαλής αυτήν».

Στη συνέχεια αντιπαραβάλλει την ενδυμασία όπως την κατέγραψε στις γυναίκες στο χωριό Κοσκινού: «Αι γυναίκες ενταύθα φέρουσιν ενδυμασίαν εκ λευκού υφάσματος, ούτινος η μέση είναι εσχηματισμένη άνωθεν της φυσικής θέσεως. Η κόμη, πλεγμένη εις ορμαθόν βοστρυχίων, κοσμείται προς τα έμπροσθεν δια φυσικού ή τεχνητού άνθους. Περιδέραιον εκ χρυσών φλωρίων κοσμεί τον τράχηλον των ευπόρων6».

Η Πρισιμιτσάκη παραθέτει αναλυτικά στοιχεία για το ζήτημα της προίκας αλλά και στοιχεία αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος για την εσωτερική δομή των σπιτιών στα Κοσκινού. Επίσης, προσεγγίζει με ποιητική διάθεση το φυσικό τοπίο της ροδιακής υπαίθρου επισημαίνοντας τη μουσική παρέμβαση του ανθρώπου («ποίμνια μετά ποιμένων αυλωδών7»). Τέλος, περιγράφοντας το έθιμο του γάμου στα Κοσκινού περιγράφει: «Η μελλόνυμφος πορεύεται εις το λουτρόν εν συνοδεία παρθένων, προπορευομένης της εγχωρίου μουσικής. Κατά την ημέραν των γάμων η διακόσμησις της νύμφης τελείται υπό φίλων νεανίδων, αίτινες, κτενίζουσαι και ωραΐζουσαι αυτήν, άδουσι συγχρόνως, της μουσική έξωθεν παιανιζούσης»:

Χτενάκι μ’ αλαφαντενό
μη κόψης τα χρουσά μαλλιά,
και κόψω εγώ τα ‘δόντια σου
με την αργυρή κλωστή.
Προς τη νύφη:
Έχεις ‘μματια μπαφουρένα, (ζαφειρένια)
μάγουλα τριανταφυλλένα.
Έχεις ‘φρύδια σαν δοξάρια
που λα’ώνουν (λαβώνουν) παλληκάρια.
Έχεις κούτελο φεγγάρι
μια χαρά κ’ ένα καμάρι.
Έχεις μύτη σαν κονδύλι
κόκκινα τα δυο σου χείλη.
Έχεις ‘δόντια ‘ράδι ‘ράδι,
σαν κουνιά μαργαριτάρι.
Έχεις το λαιμό χυτό,
μαρκαροπελεκητό 8.

Σημειώσεις:
1)  Γιαννάτη, Ευδοκία (2020), Εφημερίς των Κυριών (1887-1917): Αναπαραστάσεις και επαναπροσδιορισμοί γυναικείων ταυτοτήτων στον ιδιωτικό και δημόσιο χώρο. Απόψεις διδασκαλισσών για τη γυναικεία εργασία [Διδακτορική Διατριβή], Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σ.32.
2) Δαλακούρα, Α., & Ζιώγου Καραστεργίου, Σ. (2015). Η εκπαίδευση των γυναικών - Οι γυναίκες στην εκπαίδευση. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις, σ.σ. 273-274.
3) Πρισιμιτζάκη, Μαριάνθη, Η νήσος Ρόδος. Γ’ μέρος, Εφημερίς των Κυριών, τχ. 503, 12-10-1897, σ.σ. 6-7.
4) Βαρίκα, Ελένη (1987), Η εξέγερση των κυριών. Η γένεση μιας φεμινιστικής συνείδησης στην Ελλάδα 1833-1907, Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, σσ.219-221.
5) Πρισιμιτζάκη, Μαριάνθη, Η νήσος Ρόδος. Α’ μέρος, Εφημερίς των Κυριών, τχ. 501, 28-9-1897, σ.σ. 5-6.
6) Πρισιμιτζάκη, Μαριάνθη, Η νήσος Ρόδος. Β’ μέρος, Εφημερίς των Κυριών, τχ. 502, 5-10-1897, σ.σ. 7-8.
7) Πρισιμιτζάκη, Η νήσος Ρόδος. Β’ μέρος, ό.π.
8) Πρισιμιτζάκη, Η νήσος Ρόδος. Β’ μέρος, ό.π. Για το στιχουργικό περιεχόμενο βλ. ενδεικτικά Αναστάσιος Βρόντης, Ροδιακά, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, 1939, σ.σ. 104-105.