7η Μαρτίου: Επέτειος της Ενσωμάτωσης των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, 67 χρόνια μετά

Της Στέλλας Π. Βουτσά
Φιλόλογος, Γυμνάσιο Καλυθιών Ρόδου Διδάκτωρ Λογοτεχνίας


Τα Δωδεκάνησα είναι από αρχαιοτάτων χρόνων δεμένα με το ελληνικό στοιχείο. Ανάμεσα σε αυτά και η Ρόδος, «παλαιόθεν Ελληνίς», όπως θα έλεγε και ο ποιητής μας Κωνσταντίνος Καβάφης. Εν τούτοις, μόλις το 1947 τα νησιά αυτά ενσωματώθηκαν στον εθνικό κορμό.

Εξαιτίας της γεωγραφικής τους θέσης (σταυροδρόμι στην Ανατολική Μεσόγειο), τα Δωδεκάνησα δέχθηκαν επιδρομές κατά καιρούς από πολλούς επίδοξους κατακτητές: Πέρσες, Σαρακηνούς, Βενετούς, Γενουάτες, Σταυροφόρους και Τούρκους, Σελτζούκους και Οθωμανούς.

Το 1309 περιήλθαν στην εξουσία του λεγόμενου «φιλάνθρωπου Τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη» (Cavalieri Ospitalieri di San Giovanni) με πρωτεύουσα τη Ρόδο και έμειναν υπό την κυριαρχία τους έως το 1522, οπότε καταλήφθηκαν από τους Οθωμανούς Τούρκους, 70 χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης.

Υπό τουρκική κατοχή θα παραμείνουν τα Δωδεκάνησα μέχρι το 1912, οπότε τα καταλαμβάνουν οι Ιταλοί. Με τη συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920) τα Δωδεκάνησα παραχωρούνται στην Ελλάδα, με εξαίρεση τη Ρόδο, που θα παρέμενε για ένα διάστημα υπό ιταλική διοίκηση.

Όμως, η ατυχής για τους Έλληνες έκβαση της μικρασιατικής εκστρατείας, η Μικρασιατική Καταστροφή του ‘22, έδωσε την ευκαιρία στους Ιταλούς να υπαναχωρήσουν και με την άνοδο του Μουσολίνι να προσπαθήσουν να τα εξιταλίσουν εφαρμόζοντας, ανάμεσα στ’ άλλα, μια δική τους «γλωσσική πολιτική».

Έτσι, η ιταλική γλώσσα διδασκόταν υποχρεωτικά στα σχολεία, ενώ η ελληνική γλώσσα υποβαθμίστηκε σε lingua locale, δηλαδή τοπική γλώσσα, κάτι σαν τοπική διάλεκτος και διδασκόταν ως μάθημα προαιρετικό χωρίς βιβλία. Το Δωδεκανησιακό σύμπλεγμα τέθηκε ολόκληρο υπό την προστασία των πτερύγων της Ρώμης και σε χάρτες της εποχής το βλέπουμε να ονομάζεται «Isole Egee», δηλαδή νησιά του Αιγαίου. Η Λέρος, μάλιστα, εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη στρατιωτική ναυτική βάση των Ιταλών στο Αιγαίο από το 1920 και μετά.

Οι Δωδεκανήσιοι δεν έκατσαν με σταυρωμένα χέρια. Το 1917 ιδρύεται στην Αθήνα ο «Δωδεκανησιακός Σύλλογος Aθηνών» με σκοπό τον αγώνα της απελευθέρωσης των νησιών. Επίσης, το 1924 ιδρύεται η «Επιτροπή Δωδεκανησίων Aμερικής», η οποία με φυλλάδια που εκδίδει και βιβλία διεξάγει τον αγώνα από την άλλη άκρη του Ατλαντικού.

Στο δωδεκανησιακό αγώνα διακρίθηκαν πολλές προσωπικότητες, φλογεροί πατριώτες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο Καλύμνιος Σκεύος Ζερβός, ιδρυτής το 1912 του Αιγαιοπελαγίτικου Συλλόγου με στόχο την ένωση των νήσων του Αιγαίου με την ηπειρωτική Ελλάδα.

(Ο Σ. Ζερβός –σημειωτέον- έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του τυφλός και σε απόλυτη φτώχεια, καθώς είχε ξοδέψει το σύνολο της περιουσίας του στους αγώνες για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου!) Μια άλλη αξιομνημόνευτη προσωπικότητα υπήρξε ο εξ Αλεξανδρείας ανθυπολοχαγός του Ιερού Λόχου, καταδρομέας Στέφανος Καζούλης.

Η μητέρα του Στέφανου Καζούλη ήταν κόρη του Στεφάνου Δραγούμη· θείος του ήταν ο Ίων Δραγούμης, όπως επίσης θεία του Στ. Καζούλη ήταν και η Ναταλία Δραγούμη, σύζυγος του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά. Ο Καζούλης, αν και επιχείρησε κυρίως στα Δωδεκάνησα, πέθανε τελικά ηρωικά στις Κυκλάδες, 32 χρονών, σε επιχείρηση κατά των Γερμανών στη Σαντορίνη το 1944.

Μια ημερομηνία που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη μετέπειτα εξέλιξη των γεγονότων στα Δωδεκάνησα είναι η 8η Σεπτεμβίου 1943, όταν η Ιταλία με το νέο πρόεδρο Pietro Badoglio συνθηκολογεί με τους Συμμάχους. Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, κύριοι των Δωδεκανήσων γίνονται οι Γερμανοί μέχρι το 1945, οπότε η Χιτλερική Γερμανία παραδίδεται (Μάιο του 1945) και τα νησιά περιέρχονται στον έλεγχο της Μεγάλης Βρετανίας.

Ήταν η χρυσή ευκαιρία για την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στο ελληνικό κράτος, την οποία η ελληνική διπλωματία δεν έπρεπε να αφήσει να πάει χαμένη. Ήταν απαίτηση του ελληνικού λαού και είχε χυθεί άφθονο ελληνικό αίμα για την εκδίωξη των Γερμανών από τα Δωδεκάνησα.

Σύμη, 8 Mαΐου 1945: Μια ιστορική στιγμή για τα Δωδεκάνησα. H υπογραφή της παράδοσης των γερμανικών φρουρών. Tη συμφωνία παράδοσης υπέγραψε ο Γερμανός στρατηγός Ο. Wagener, διοικητής των γερμανικών δυνάμεων νοτιoανατολικού Aιγαίου και για τους Συμμάχους ο Άγγλος ταξίαρχος, J. Moffatt. Aπό ελληνικής πλευράς παρίστατο ο Διοικητής του ηρωικού Iερού Λόχου, Συνταγματάρχης Xριστόδουλος Tσιγάντες, αρχηγός της ελληνικής στρατιωτικής αποστολής στα Δωδεκάνησα.

Η είδηση για την απόδοση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα χαιρετίστηκε με μεγάλο ενθουσιασμό, σε μια περίοδο που η χώρα βρισκόταν στη δίνη του Εμφυλίου Πολέμου. Η Διάσκεψη της Ειρήνης συνήλθε στο Παρίσι από τις 29 Ιουλίου έως τις 11 Οκτωβρίου 1946, όπου τέθηκαν από ελληνικής πλευράς και τα θέματα της Βορείου Ηπείρου και της Κύπρου.

Παρίσι, 10 Φεβρουαρίου 1947: Αναγνωρίζεται με τον πιο επίσημο τρόπο η ελληνικότητα της Δωδεκανήσου. Στο άρθρο 14 της Συνθήκης Ειρήνης μεταξύ Ιταλίας και των Συμμάχων Δυνάμεων αναφέρεται ότι η Ιταλία παραχωρεί στην Ελλάδα σε πλήρη κυριότητα τα νησιά της Δωδεκανήσου: Αστυπάλαια, Ρόδο, Χάλκη, Κάρπαθο, Κάσο, Επισκοπή (Τήλο), Νίσυρο, Κάλυμνο, Λέρο, Πάτμο, Λειψούς, Σύμη, Κω και Καστελλόριζο καθώς και «τας παρακειμένας νησίδας». Η ένταξη της Δωδεκανήσου (κατοικημένης σε ποσοστό 90% από Έλληνες) στον εθνικό κορμό αποτέλεσε το μόνο εδαφικό κέρδος της χώρας μας από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η τελετή παράδοσης των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα από τις βρετανικές αρχές έγινε στις 31 Μαρτίου 1947 στη Ρόδο μέσα σε πανηγυρική και συγκινητική ατμόσφαιρα. «Ο λαός της Δωδεκανήσου με επικεφαλής το Δήμαρχο Ρόδου γονυκλινής και με δάκρυα στα μάτια παρακολουθεί την πρώτη έπαρση της Κυανολεύκου εις το βωμό της πατρίδος μετά από 630 χρόνια σκλαβιάς», θα γραφτεί σε μια τοπική εφημερίδα.

Πρώτος διοικητής των Δωδεκανήσων ανέλαβε ο αντιναύαρχος Περικλής Ιωαννίδης, με πολιτικό σύμβουλο τον πανεπιστημιακό και δικαστικό Μιχαήλ Στασινόπουλο, μετέπειτα πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας. Η επίσημη τελετή της ενσωμάτωσης έγινε στις 7 Μαρτίου 1948 και το 1955 τα Δωδεκάνησα έγιναν νομός με πρωτεύουσα τη Ρόδο.

Ο τότε αντιπρόεδρος της ελληνικής κυβέρνησης, Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, σε ομιλία του κατά την πανηγυρική τελετή της ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου, 7 Μαρτίου 1948, θα πει: «Σήμερον [...] ο εθνικός πόθος, ο προαιώνιος πόθος των Αιγαιέων, της ενώσεώς των μετά της Μητρός Ελλάδος, πραγματοποιείται.

Με ένα εθνικό γεγονός, η ιστορική σημασία του οποίου θα μεγαλώνει, εφ’ όσον ο χρόνος θα παρέρχεται. Και ο Ελληνισμός θα συνεχίζει τον ιστορικόν δρόμον που ήρχισε.» Ο δε Κωνσταντίνος Καραμανλής θα επιβεβαιώσει κατηγορηματικά: «Η ελληνικότης των νησιών του Αιγαίου είναι ιστορικά απαράγραπτη και εθνικά αδιαπραγμάτευτη».

Σήμερα, 67 χρόνια μετά, ας τιμήσουμε ευλαβικά τους πατριώτες αυτούς και άγνωστους ήρωες που θυσιάστηκαν για να κυματίζει αυτή την ώρα που μιλάμε η ελληνική σημαία στο μέγαρο του Διοικητηρίου. Ας τους θυμόμαστε πάντα με δέος, σεβασμό κι ευγνωμοσύνη. Γιατί λαός που ξεχνά την ιστορία του, είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει.

Της Στέλλας Π. Βουτσά
Φιλoλόγου, Γυμνάσιο Καλυθιών Ρόδου
Διδάκτωρ Λογοτεχνίας