Το «Ήχος και Φως» ήταν η ακριβής θέση του Κολοσσού;

Pοδούλα Λουλουδάκη

Η αρχιτέκτων ιστορικών μνημείων κ. Κατερίνα Μανούσου-Ντέλλα, μιλά για τις νέες επιστημονικές έρευνες που βρίσκονται σε εξέλιξη και καταρρίπτουν όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα

Υπάρχουν ακόμα πολλά να μάθουμε για τον Κολοσσό, ας μην προτρέχουμε να τον φτιάξουμε με τη μορφή και το στήσιμο που έχει επικρατήσει στα χρόνια γιατί μπορεί να πέσουμε σε γκάφα ολκής, ανάλογη μ΄ αυτήν που διέπραξαν το 1987 οι πολιτικοί, ακόμα και η ίδια η κυβέρνηση που νόμιζε ότι βρήκε τη γροθιά του Κολοσσού, στο βυθό του λιμανιού της Ρόδου!

Σήμερα υπάρχουν νεότερες επιστημονικές πληροφορίες που βασίζονται σε επιστημονικές έρευνες και μας μεταφέρει η αρχαιολόγος κ. Κατερίνα Μανούσου-Ντέλλα: Ο Κολοσσός ήταν Κούρος και σε καμία περίπτωση δεν είχε ανοιχτά πόδια. Και το σημαντικότερο; Πιθανόν να είχε στηθεί πάνω σε μία βάση 10 μέτρων που βρέθηκε πρόσφατα στον προμαχώνα του παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου, στο σημείο πάνω από το σημερινό «Ήχος και Φως»! Υπάρχουν άλλωστε ενδείξεις που είναι άξιες διερεύνησης και ένα επίγραμμα πάνω στη βάση του που σχεδόν το μαρτυρά!

Ο ογκόλιθος που εντόπισε η Ολλανδή οραματίστρια, αλλά δεν ήταν η γροθιά του Κολοσσού

Παρακολουθείτε τις προτάσεις, τις σκέψεις, τους προβληματισμούς συμπολιτών μας που παρουσιάζονται το τελευταίο διάστημα;
Ναι, βέβαια τα παρακολουθώ. Αυτό που διαπιστώνω είναι πως το θέμα ενθουσιάζει και προβληματίζει τους Ροδίτες και τώρα και στο παρελθόν. Υπάρχει κάποιο ζήτημα λοιπόν. Θα μπορούσαμε να πούμε εδώ ότι είναι οι δύο όψεις του ίδιου ζητήματος. Η μία είναι καθαρά επιστημονική σε σχέση με το πού βρισκόταν ο Κολοσσός και ποια ήταν η μορφή του. Αν υπάρχει κάποιο ίχνος του που θα μπορούσε να αποκαλυφθεί με έρευνα αρχαιολογική και γενικότερα επιστημονική. Και το δεύτερο είναι το θέμα της αναβίωσης της ανακατασκευής. Αυτά και τα δύο επανέρχονται κατά τακτά διαστήματα.

Όπως το 1987 που η Ελλάδα «βρήκε» τον Κολοσσό! Μέχρι η κυβέρνηση πείσθηκε για τη μεγάλη ανακάλυψη!
Τότε η κυβέρνηση σύρθηκε. Το υπουργείο Πολιτισμού κράτησε μια επιφυλακτική στάση με τους αρχαιολόγους οι οποίοι από την αρχή είχαν γνωμοδοτήσει ότι δεν μπορεί να έχει σχέση με τον Κολοσσό το συγκεκριμένο εύρημα.

Να θυμηθούμε τι έγινε τότε;
Ήταν 1987 όταν μία Ολλανδή οραματίστρια που βρισκόταν στη Ρόδο για διακοπές, μίλησε για το όραμά της. Ήρθε σε επαφή με τα Μέσα Ενημέρωσης της εποχής, στη συνέχεια με τις αρχές και μετά με την κάλυψη τελικά του υπουργείου Ναυτιλίας, υπέδειξε μία θέση στο λιμάνι της Ρόδου στην οποία πράγματι βρέθηκε ένα λίθινο αντικείμενο με τα ίχνη σκαπτικού μηχανήματος πάνω του. Έτσι όπως φωτογραφήθηκε στο βυθό έμοιαζε με ανθρώπινο χέρι, στις διαστάσεις που σύμφωνα με τα επιστημονικά στοιχεία είχε ο Κολοσσός.

Δηλαδή η οραματίστρια δεν ήταν εντελώς αεριτζού! Κάτι είδε!
Προφανώς είχε μια έκτη αίσθηση εξ ου και το ότι κατάφερε να εντοπίσει το κομμάτι αυτό το οποίο ήταν από πωρόλιθο και βρέθηκε ανοιχτά στο λιμάνι, δηλαδή στο σημείο που θα μπορούσε να βρίσκονται τα υπολείμματα του Κολοσσού. Την πήγαν με σκάφος του Λιμενικού στα ανοιχτά, εκείνη άπλωσε τα χέρια της και όταν είπε «εδώ» έπεσαν οι βατραχάνθρωποι και εντόπισαν το κομμάτι! Υπήρχαν μελετητές της αρχαίας γλυπτικής που έδωσαν στοιχεία για τις διαστάσεις που έπρεπε να έχει η γροθιά του Κολοσσού τα οποία συνέπιπταν με της πέτρας.

Είναι βέβαιο ότι δεν ήταν τελικά η γροθιά του Κολοσσού;
Μόλις η πέτρα ανασύρθηκε στη στεριά ακόμα και οι υποστηρικτές της υπόθεσης ότι θα μπορούσε να είναι ο Κολοσσός προσγειώθηκαν απότομα. Από πλευράς αρχαιολογίας ο Έφορος Κλασικών Αρχαιοτήτων ο κ. Παπαχριστοδούλου έδωσε εντολή η πέτρα να φυλαχτεί ώστε να είναι στη διάθεση όποιου στο μέλλον ήθελε να διαπιστώσει την αλήθεια της άποψης της υπηρεσίας. Η πέτρα αυτή βρίσκεται στον προμαχώνα του παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου εκεί ακριβώς που σύμφωνα με τις επικρατέστερες αρχαιολογικές εκτιμήσεις στεκόταν ο Κολοσσός.

Συνεπώς ο Κολοσσός δεν στεκόταν με τα δύο πόδια ανοιχτά στο σημείο που σήμερα βρίσκονται τα ελαφάκια;
Τα πόδια ανοιχτά δεν τα είχε. Αυτή είναι μια απεικόνιση του περιηγητή Rottiers του 1825 που βασίζεται σε περιγραφές της πόλης του 14ου αιώνα.

Ήταν λάθος αυτές οι περιγραφές;
Δεν βασίζονταν σε κανένα ιστορικό στοιχείο ή σε πραγματικό ίχνος του Κολοσσού, αντίθετα αναφέρεται την ίδια περίοδο ότι από τον Κολοσσό δεν έχει σωθεί κανένα ίχνος ούτε καν η βάση του.

H πιο βάσιμη επιστημονική θεωρία ποια είναι για τον Κολοσσό και τη θέση του;
Υπάρχουν τρεις δημοσιευμένες και επιστημονικά τεκμηριωμένες απόψεις. Η μία είναι ότι βρισκόταν στη θέση του πύργου του Αγίου Νικολάου, δηλαδή ότι το μεσαιωνικό φρούριο κατασκευάστηκε στο σημείο που ήταν κάποτε ο Κολοσσός. Η άλλη άποψη, δημοσιευμένη επίσης, είναι ότι βρισκόταν στην αρχαία Ακρόπολη, δηλαδή στο Μόντε Σμιθ, δυτικά του ναού του Απόλλωνα. Αυτές οι δύο απόψεις είναι απόψεις σημαντικών Γερμανών μελετητών.

Η τρίτη άποψη την οποία έχουν στηρίξει επί σειρά ετών οι Έλληνες αρχαιολόγοι είναι ότι βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή του υψώματος του παλατιού του μεγάλου Μαγίστρου. Πρόσφατα, επ΄ ευκαιρία των εργασιών αναστύλωσης στον προμαχώνα του παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου, προέκυψαν κάποια στοιχεία που πιθανόν να οδηγήσουν στον εντοπισμό ή την ανακάλυψη της ίδιας της βάσης του Κολοσσού. Συγκεκριμένα από την επανεξέταση των αρχαιολογικών δεδομένων των κατασκευών στη μετάβασή τους από την αρχαιότητα στο Βυζάντιο όπως τεκμηριώνονται στα σχέδια των Ιταλών αρχαιολόγων, προκύπτει ότι στο εσωτερικό του γωνιακού πύργου του πρωτοβυζαντινού φρουρίου του 7ου αιώνα υπάρχει μία αρχαία συμπαγής κατασκευή.

Αυτή η κατασκευή που σώζεται, σε ύψος 10 μέτρων και έχει όψη προς τα ανατολικά έχει τις διαστάσεις που θα έπρεπε να είχε η βάση του Κολοσσού. Η θέση της σε σχέση με το τοπίο στη μορφή που είχε στην αρχαιότητα και κάποιες άλλες πολεοδομικές και αρχαιολογικές ενδείξεις όπως το επίγραμμα στη βάση του, μας δίνουν το επιστημονικό δικαίωμα να διατυπώσουμε ένα σενάριο για μελλοντική έρευνα.

Σχηματική αναπαράσταση της υποτιθέμενης θέσης του Κολοσσού στο ύψωμα του παλατιού πάνω από το «Ήχος και Φως», σύμφωνα με μελέτη της η κ. Μανούσου-Ντέλλα

Τι αναφέρεται στο επίγραμμα της βάσης που βρέθηκε και μπορεί να είναι η βάση του Κολοσσού;
Το επίγραμμα της βάσης σε νεοελληνική μετάφραση λέει τα εξής:
«Για χάρη σου ως τον Όλυμπο ψήλωσαν αυτόν εδώ τον Κολοσσό οι κάτοικοι της Ρόδου, ώ Ήλιε,
Όλο χάλκινο, τότε, που αφού κατευνάσαν το πικρό κύμα του πολέμου την πατρίδα στόλισαν με των εχθρών τα λάφυρα.

Αλήθεια δεν τον έστησαν κρεμάμενο πάνω από το πέλαγο, μονάχα, μα και στέρεα στη γη.
Φως ολόλαμπρο αδούλωτης λευτεριάς
Γιατί σ΄ αυτούς που θράφτηκαν από τη γενιά του Ηρακλή
Είναι πατρογονικό σε θάλασσα και σε ξηρά να διαφεντεύουν».

Ακούγεται πολύ σημαντικό το εύρημα. Γίνονται επιπλέον έρευνες σ΄ αυτό το σημείο;
Ήδη τώρα η θέση αυτή είναι ένα από τα σημεία που ερευνά ομάδα του πανεπιστημίου του Χάρτφορντ των Ηνωμένων Πολιτειών σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού και την Εφορία Αρχαιοτήτων προκειμένου να επιβεβαιωθεί ή και να απορριφθεί αυτή η υπόθεση. Πάντως αυτή η τελευταία υπόθεση εντάσσεται στη λογική της μεσαιωνικής περιόδου όπου οι αρχαίες κατασκευές επαναχρησιμοποιούντο. Είναι πολύ λογικό αν υπήρχε αυτή η ογκώδης συμπαγής βάση οι Βυζαντινοί να την κάνανε πύργο. Ίσως αυτό να εξηγεί το γεγονός ότι ποτέ δεν βρέθηκε η θέση και η βάση του Κολοσσού.

Πότε έπεσε ο Κολοσσός;
Ο Κολοσσός έπεσε το 227 π.χ με το σεισμό. Έμεινε όρθιος μόνο 80 χρόνια. Στη συνέχεια επί οκτώ αιώνες και μέχρι το τέλος του 7ου αιώνα μ.χ τα συντρίμμια του ήταν στη θέση τους και ήταν από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της ανατολικής Μεσογείου. Στο τέλος του 7ου αιώνα οι Άραβες πούλησαν τον χαλκό, δηλαδή κατέστρεψαν το προσκύνημα και πούλησαν τον χαλκό σ΄ έναν εβραίο έμπορο.

Ο χαλκός μεταφέρθηκε με 600 καμήλες στην Προύσα. Λένε ότι έγινε η επικάλυψη του τζαμιού της Προύσας μ΄ αυτό τον χαλκό. Την ίδια χρονική στιγμή χτίστηκε το Βυζαντινό κάστρο της Ρόδου. Τι πιο λογικό να χρησιμοποιήσουν τη βάση του που ήταν λίθινη για να την κάνουν πύργο.

Δηλαδή ο Κολοσσός δεν στεκόταν με ανοιχτά τα πόδια στο σημείο που βρίσκονται τα ελαφάκια, αλλά μπορεί να ήταν στο σημείο πάνω ακριβώς από το σημερινό «Ήχος και Φως» στη βάση που έχει βρεθεί, όπου στεκόταν με κλειστά πόδια!
Ναι. Ο Κολοσσός ήταν ένας Κούρος που αντίκριζε προς ανατολάς και σχετιζόταν με τη λατρεία του Θεού Ήλιου ο οποίος λατρευόταν στην Αρχαία Αίγυπτο. Ήταν ο Θεός Ρα , το «Ρα» προέρχεται από το ρήμα «ορώ»- βλέπω και συνήθως οι ναοί του βρίσκονταν πάνω σε υψώματα.

Ποιοι τον έστησαν;
Τον Κολοσσό τον έστησαν οι Ρόδιοι μετά τη νικηφόρα κατάληξη της πολιορκίας του Δημητρίου το 305-304 π.χ, τον έφτιαξαν με τα λάφυρα της πολιορκίας και η κατασκευή του διήρκεσε 12 χρόνια. Ο Κολοσσός μαζί με τη βάση του ήταν περίπου 45 μέτρα ύψος.

Τα σχέδια που παρουσιάζονται τώρα για την ανακατασκευή του πως τα σχολιάζετε;
Αυτό που πιο πολύ κατά την άποψή μου πρέπει να προσέξουμε είναι μήπως με τέτοιες προτάσεις ανακατασκευής μιας μορφής τόσο συγκεκριμένης και καθόλου επιστημονικά τεκμηριωμένης, χαλάσουμε τη γοητεία της έρευνας για την ανακάλυψη της πραγματικής μορφής και θέσης του Κολοσσού η οποία θα απασχολήσει και τις επόμενες γενιές. Αυτό δεν σημαίνει κατά την άποψή μου ότι δεν πρέπει να γίνει κάτι στην πόλη της Ρόδου ή ότι δεν πρέπει να απασχολήσει τους Ροδίτες ο τρόπος που θα παρουσιάζεται στον κόσμο και στους επισκέπτες η ιδέα και τα επιστημονικά στοιχεία.

Επομένως συμφωνείτε να στηθεί ένας «τύπου Κολοσσός»;
Η άποψή μου είναι ότι θα μπορούσε αυτό να είναι ένα σύγχρονο μνημείο που θα φέρει τη σφραγίδα της σημερινής εποχής, ως πόλος έλξης στο εσωτερικό του οποίου θα παρουσιάζεται με τον σωστό επιστημονικό τρόπο, με σύγχρονα μέσα, όλο το θέμα του Κολοσσού.

Αυτό θα έπρεπε κατά τη γνώμη μου να αποτελέσει το αντικείμενο ενός διεθνούς αρχιτεκτονικού και καλλιτεχνικού διαγωνισμού και θα έπρεπε να βρίσκεται απέναντι από την πόλη και όχι προς την πλευρά της πόλης. Μ΄ αυτό τον τρόπο θα μπορούσε να γίνει κάτι σαν «Ήχος και Φως» ώστε να παρουσιάζονται διάφορα θέματα όπως και οι τρεις υποτιθέμενες θέσεις. Θα μπορούσε να είναι ένα λιμενικό έργο, κάτι σαν νησίδα στην απόληξη του μόλου του λιμανιού της Ακαντιάς.

Όταν η Ελλάδα «έβρισκε» τον Κολοσσό