Μια ιστορία που συνδέει τη Ρόδο, την Ιταλία, τον Τσόρτσιλ και τον Ωνάση

Rodiaki NewsRoom

Η έκθεση «Ίκαρος, το εργοστάσιο κεραμεικών της Ρόδου» στο Μουσείο Μπενάκη θυμίζει την παραγωγή κεραμικών από την ιταλική εταιρεία που προμήθευε το «Μεγάλο ξενοδοχείο των Ρόδων», όπου διέμεναν μεγάλες προσωπικότητες

Της Μαίρη Αδαμοπούλου από τα ΝΕΑ

Τι θα μπορούσε να συνδέει το ξενοδοχείο όπου διέμεναν ο Ουίνστον Τσόρτσιλ και ο Αριστοτέλης Ωνάσης με τη Μαρία Κάλλας και όπου υπεγράφη η συνθήκη ίδρυσης του κράτους του Ισραήλ (1948) στο Νησί των Ιπποτών με τον Ιερό Λόχο;

Και ποια σχέση έχει το άγαλμα της Αφροδίτης της Ρόδου με τα ποτήρια που χρησιμοποιούνταν για την ποσιθεραπεία στις ιαματικές πηγές της Καλλιθέας; Γρίφος για δυνατούς λύτες: αν και προέρχεται από την πρωτεύουσα των Δωδεκανήσων, η απάντησή του βρίσκεται στην καρδιά της Αθήνας και συγκεκριμένα στο κεντρικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη.

Εκεί όπου παρουσιάζεται η 60χρονη πορεία μιας από τις σημαντικότερες επιχειρήσεις κατασκευής καλλιτεχνικών κεραμικών στην Ελλάδα κατά τον 20ό αι. Ενα εργοστάσιο με παρεξηγημένο όνομα και παρεξηγημένη παραγωγή.

Ο λόγος για την ιταλική βιομηχανία ICARO, που όσο κι αν οι περισσότεροι πιστεύουν ότι το όνομά της προέρχεται από τον μυθικό Ικαρο - δεδομένου ότι όταν πέρασε σε ελληνικά χέρια μετονομάστηκε σε «Ικαρος» - το αρχικό της όνομα δεν ήταν παρά το ακρωνύμιο του ιταλικού τίτλου Ιndustria Ceramiche Artistiche Rodio Orientali, που σημαίνει Βιομηχανία Καλλιτεχνικών Κεραμικών Ροδιοανατολικής Τέχνης.

Οσο για την παραγωγή της; Οι Ιταλοί που ίδρυσαν τη βιομηχανία θεωρούσαν ότι είναι προσανατολισμένη στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού, αφού σχεδόν αποκλειστικά αφορούσε τη δημιουργία αντιγράφων και κεραμικών τα οποία κοσμούσαν σε μεγάλες ποσότητες τους πιατελότοιχους (ή σκουτελότοιχους) και τα ράφια των καπετανόσπιτων της Ρόδου.

Μόνο που τα κεραμικά αυτά - πιάτα κυρίως - δεν ήταν έργα των ντόπιων αγγειοπλαστών όπως πίστευαν οι ευρωπαίοι συλλέκτες που τα είχαν βαφτίσει «ροδιακά», αλλά ήταν ξενόφερτα. Προέρχονταν από την πόλη του Ιζνίκ (Νίκαια) του 17ου αι. κι ως σύμβολα κοινωνικής καταξίωσης και πλούτου κοσμούσαν τα αρχοντικά της Ρόδου.

Πιάτα γεμάτα μπουκέτα λουλουδιών - γαρίφαλα και τουλίπες - και πουλιά, ψάρια και ιππόκαμπους, καράβια με ανοιχτά πανιά που πλέουν μέσα στα κύματα, πορσελάνινες κούκλες με φορεσιές από τα Δωδεκάνησα και γοητευτικές μινιατούρες που παριστάνουν κάθε λογής ζωάκια, σερβίτσια, βάζα και κανάτια, πλάι σε τασάκια - αναμνηστικά για τους επιβάτες κρουαζιερόπλοιων και σε πλακάκια διακοσμητικά που απεικονίζουν την Παναγία της Φιλερήμου (μια εικόνα που η παράδοση θέλει να φιλοτέχνησε ο ευαγγελιστής Λουκάς και η οποία από τη Ρόδο βρέθηκε στην Ιταλία, για να καταλήξει σήμερα στο Μαυροβούνιο κι αφού στο πέρασμα των αιώνων περιπλανήθηκε στην Ιταλία, τη Γαλλία, τη Μάλτα και τη Ρωσία, ενώ πέρασε κι από την Κοπεγχάγη, το Βερολίνο και το Βελιγράδι) είναι μερικά μόνο από τα προϊόντα του Ικαρου που έχουν βρει τη θέση τους στην κομψή έκθεση του Μουσείου Μπενάκη.

Συνδετικός τους κρίκος δεν είναι μόνο το εργοστάσιο παραγωγής τους, αλλά κι ότι αποτελούν μέρος της συλλογής με τα 400 και πλέον κεραμικά (όλων των ειδών και σχεδίων της 60χρονης διαδρομής του εργοστασίου) του Γιάννου Ιωαννίδη, ο οποίος απέκτησε το πρώτο κομμάτι σε ηλικία μόλις 15 ετών. Ηταν ένα μικρό τιρκουάζ βάζο που αγόρασε το 1987, λίγο πριν το εργοστάσιο κλείσει.

Η μονάδα που οι Ιταλοί ίδρυσαν σε μια προσπάθεια εκβιομηχάνισης των Δωδεκανήσων, μαζί με την εταιρεία ηλεκτρικής ενέργειας, τις βιομηχανίες εμφιάλωσης αεριούχων ποτών και παραγωγής πάγου, τσιγάρων, ραφιναρισμένων λαδιών και σαπουνιών, γρήγορα επέκτεινε την πελατεία της από την Αίγυπτο ώς την Ελβετία, αλλά και σε πολλές ακόμη χώρες, καθώς τα προϊόντα της κατόπιν ειδικών συμφωνιών πωλούνταν ως ενθύμιο στους επιβάτες των κρουαζιερόπλοιων που προσέγγιζαν το νησί.

Από τις πρώτες επιχειρήσεις που καλούσαν τον υποψήφιο αγοραστή να παρακολουθήσει τη διαδικασία παραγωγής των προϊόντων του, γρήγορα άρχισε να γίνεται πόλος έλξης για τους τουρίστες - διέθετε ακόμη και ξενόγλωσσα διαφημιστικά φυλλάδια για να προσελκύει πελατεία - αλλά ακόμη και για τον βασιλιά Παύλο που επισκέφθηκε το εργοστάσιο μαζί με τη Φρειδερίκη.

ΠΟΣΙΘΕΡΑΠΕΙΑ. Τα προϊόντα του ICARO - που όταν πέρασε σε ελληνικά χέρια (1946) αναζητώντας την ελληνική του ταυτότητα και θέλοντας να αποτινάξει τις αναμνήσεις της ιταλοκρατίας, διατηρώντας όμως την πελατεία του επέλεξε να μετονομαστεί σε Ικαρος - είναι εκείνα που συνδέουν και τον γρίφο του προλόγου του κειμένου. Διότι τα πλακάκια του βρίσκονται ακόμη στα πατώματα του ξενοδοχείου Grande Albergo delle Rose (Μεγάλο Ξενοδοχείο των Ρόδων) που αποτελούσε προορισμό διασημοτήτων και χώρος όπου διαδραματίστηκαν πολλά ιστορικά γεγονότα.

Τα ειδικά ποτήρια, χωρισμένα στο εσωτερικό τους σε τρία μέρη, γεμίζονταν με νερό από τις πηγές του Ιπποκράτη στην Κω, τις πηγές της Καλλιθέας και της Αγίας Ειρήνης στη Ρόδο για την ποσιθεραπεία στο θέρετρο της Καλλιθέας, όπου θεραπεύονταν παθήσεις όπως η ελονοσία και η αθρίτιδα. Στα πιάτα της και στις μπομπονιέρες της χαρασσόταν το έμβλημα του Ιερού Λόχου κατόπιν παραγγελίας των μελών του: ένα σπαθί πλαισιωμένο από δάφνινο στεφάνι και την επιγραφή «ή ταν ή επί τας».

Και η γυμνή Αφροδίτη που απομακρύνει τα μαλλιά της από το πρόσωπό της την ώρα που λούζεται είναι ένα από τα πιο δημοφιλή προϊοντα της Ικαρος, η οποία είναι πιστό αντίγραφο της Αφροδίτης της Ρόδου, ενός αγάλματος από παριανό μάρμαρο του 2ου-1ου αι. π.Χ. που φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο του νησιού κι αποτελεί μετάπλαση της διάσημης οκλάζουσας Αφροδίτης του γλύπτη Δοιδάλσα από τη Βιθυνία.

info
«ICARO - Ικαρος, το εργοστάσιο κεραμικών της Ρόδου 1928-1988» στο Μουσείο Μπενάκη, Κουμπάρη 1. Εως 19 Νοεμβρίου