Μήλος: περιβάλλον και τουρισμός

ʼρθρο των Βασίλη Τσελέντη Επιστημονικό υπεύθυνο-Καθηγητής πανεπιστημίου Πειραιώς Δημήτρη Προκοπίου Υποψήφιο Διδάκτωρ 1. ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ Οι φυσικοί και οι ανθρωπογενείς πόροι μαζί με τις ανθρώπινες κοινωνίες είναι το κεφάλαιο αλλά και η βάση που χτίζεται ο τουρισμός. Η σχέση της χώρας μας με τον τουρισμό έχει τις καταβολές της στην αρχαία Ελλάδα, η οποία θεωρούσε τους ξένους ιερά πρόσωπα και είχε αναδείξει τον πατέρα των θεών Δία προστάτη της φιλοξενίας αποδίδοντας του τον τίτλο «Ξένιος Ζευς». Η ύπαρξη τουριστικών πόρων αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τους προορισμούς-τοπους που θέλουν να αναπτυχτούν τουριστικά. Στους τουριστικούς πόρους εντάσσονται εκτός από τους φυσικούς (φυσικό περιβάλλον, κλίμα) και πολιτιστικοί όπως παραδόσεις, τοπικά ήθη και έθιμα και γενικότερα το πολιτιστικό και πολιτισμικό προφίλ του κάθε τόπου. Επίσης στους τουριστικούς πόρους εντάσσονται οι υποδομές και οι υπηρεσίες που συμβάλλουν στη τουριστική ανάπτυξη. Ξενοδοχεία, τουριστικά πρακτορεία και πάσης φύσεων επιχειρήσεις που απευθύνονται προς τους τουρίστες μεταφορικές αλλά και οι συγκοινωνιακές υποδομές όπως λιμάνια και αεροδρόμια αλλά και μεταφορικά μέσα. Επίσης στους τουριστικούς πόρους ανήκουν και οι θεσμοί αλλά και η χρηματοδότηση των τουριστικών επιχειρήσεων. Η υποστήριξη και ανάδειξη τουριστικών πόρων με σκοπό την ανάδειξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού αλλά και τον εμπλουτισμό του κλασικού τουριστικού μοντέλου αποτελεί μέγιστη ευκαιρία βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού οι τουριστικοί πόροι είναι κατηγοριοποιημένοι ως εξής: 1) Φυσική κληρονομιά: θερμοκρασία, ηλιοφάνεια, βροχοπτώσεις, υγρασία, άνεμοι, διάρκεια των εποχών, καθαρότητα του αέρα, υδάτινες πηγές, καταρράκτες, χείμαρροι, ποτάμια, λίμνες, θάλασσες, χλωρίδα, πανίδα και προστατευόμενες περιοχές. 2) Ανθρώπινη συμπεριφορά όπως δημογραφικά δεδομένα, συνθήκες διαβίωσης, μισθοί, εργασιακές συνθήκες, κατηγοριοποιήσεις του εργατικού δυναμικού, ύπαρξη κέντρων επαγγελματικής κατάρτισης και τουριστικής εκπαίδευσης, αντιλήψεις και απόψεις του πληθυσμού σε σχέση με τον τουρισμό, βαθμός συμμετοχής του πληθυσμού στους δημοκρατικούς θεσμούς, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, διακοπές μετ’ αποδοχών, ορθολογική οργάνωση του χρόνου εργασίας και του ελευθέρου χρόνου, χρονική κατανομή των διακοπών, συνήθειες σχετικά με τις διακοπές, επίπεδο εκπαίδευσης υγείας, πολιτική σταθερότητα, τουριστική εικόνα της περιοχής, θεσμικό πλαίσιο που αφορά την τουριστική ανάπτυξη, διοικητική οργάνωση της χώρας της περιφέρειας, ύπαρξη προγράμματος εθνικής και περιφερειακής οικονομικής ανάπτυξης, ύπαρξη ενός προγράμματος τουριστικής ανάπτυξης, καθορισμός ζωνών πολεοδομικών ρυθμίσεων 3) Πολιτιστική κληρονομιά και ειδικότερα, αρχαιολογικά άλλα ιστορικά μνημεία, μουσεία, τοπική αρχιτεκτονική, παραδόσεις –έθιμα, παραδοσιακοί οικισμοί, 4) Υποδομή: οδικές, σιδηροδρομικές, θαλάσσιες και αεροπορικές –εναέριες μεταφορές 5) Ανωδομή: ξενοδοχεία, οργανωμένες κατασκηνώσεις, τουριστικά χωρία διακοπών, αγροτουριστικά καταλύματα, ξενώνες, εστιατόρια, καφέ, μπαρ, τουριστικά γραφεία 6) Οικονομικοί πόροι: δημόσιες χρηματοδοτικές πηγές, οικονομικές επιδοτήσεις από την τοπική αυτοδιοίκηση, τραπεζικές μορφές χρηματοδότησης, επίπεδο τιμών, πρώτων υλών, οικοπέδων, υπηρεσιών και εργατικού δυναμικού, οικονομικοί πόροι που μακροπρόθεσμα βοηθούν χρηματοδότηση ανάπτυξης τουρισμού, βιοτεχνίας και εμπορίου αλλά και βιομηχανίας που παράγει προϊόντα που καταναλώνονται από τους τουρίστες. «Είναι σαφές ότι η ανθρωπότητα αποδέχεται την αναγκαιότητα της περιβαλλοντικής προστασίας ως επιστημονική, νομική και ηθική πρόκληση» . Το περιβάλλον σε όλες του τις διακρίσεις αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που διαμορφώνουν το τουριστικό προϊόν μιας περιοχής και εξασφαλίζουν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που καθιστούν τον προορισμό ανταγωνιστικό στην διεθνή τουριστική αγορά . 2.ΜΗΛΟΣ Η Μήλος είναι ηφαιστειακό νησί του Αιγαίου Πελάγους. Είναι το τελευταίο νησί των Δυτικών Κυκλάδων. Χαρακτηριστικό του το άσπρο έδαφος του αλλά και οι μοναδικές άσπρες παραλίες του. Κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους και έχει δώσει σημαντικό μεταλλευτικό πλούτο: οψιδιανό στους προϊστορικούς χρόνους, καολίνη και ποζολανών στους ιστορικούς χρόνους μέχρι τώρα και πρόσφατα μπεντονίτη, περλίτη. Έχει σχήμα πετάλου και υπάρχουν πολλές παραλίες που καθιστούν τη Μήλο τουριστικό πόλο. Η Μήλος βρίσκεται στη νοτιοδυτική άκρη των Κυκλάδων και είναι το 5ο σε μέγεθος νησί των Κυκλάδων, 120 χλμ (75 μίλια) ανατολικά των ακτών της Λακωνίας. Από Ανατολικά προς Δυτικά έχει πλάτος 23 χλμ, από Βορρά σε Νότο 13 χλμ, και η επιφάνειά της εκτιμάται στα 151 τ.χλμ. Το ψηλότερο βουνό είναι ο Προφήτης Ηλίας (748 μ.) και ακολουθεί το Χονδρό Βουνό (636 μ.) στο δυτικό μέρος του νησιού. Η Μήλος είχε πληθυσμό 4.771 άτομα στην απογραφή του 2001. Παλαιότερα η Μήλος είχε πολύ περισσότερους κατοίκους πιο συγκεκριμένα το 1907 κατοικούσαν στο νησί (17.638 άτομα, από τα οποία 4.864 σε χωριά και 12.774 εκτός αστικών περιοχών). Η Μήλος κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους. Το γνωστό άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου, το οποίο σήμερα βρίσκεται στο μουσείο του Λούβρου (Παρίσι) βρέθηκε στη Μήλο το 1820 ενώ το αντίγραφο βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Μήλου στην Πλάκα. Η θαλάσσια περιοχή της Μήλου και ειδικότερα τα δυτικά παράλια παρουσιάζουν ιδιαίτερο γεωλογικό ενδιαφέρον. Παράλληλα έχει ιδιαίτερη σημασία για τη Μεσογειακή Φώκια Μονάχους Μονάχους, καθώς οι γεωλογικοί σχηματισμοί του νησιού αποτελούν ιδανικούς βιότοπους . Επισης, η βιοποικιλότητα είναι ιδιαίτερα υψηλή στις περιοχές με λιβάδια Posidonia στο Προβατά και στον Αϊ Γιάννη. Οι Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές ορίζονται, κατά τη «Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης και των Φυσικών Πόρων (IUCN)», ως «περιοχές σε μια ακτογραμμή ή στην ανοιχτή θάλασσα οι οποίες, μαζί με την πανίδα, χλωρίδα αλλά και τα ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία τους, υπόκεινται σε κάποιο επίπεδο προστασίας μέσω νομικών ή άλλων αποτελεσματικών μέσων, με σκοπό να προστατευθεί μέρος ή ολόκληρο το οριοθετημένο περιβάλλον». Τα οφέλη που προκύπτουν από τη δημιουργία και εφαρμογή των ΘΠΠ επιγραμματικά είναι τα εξής: Αύξηση της βιομάζας, της αφθονίας, της πολυμορφίας και της παραγωγικότητας πολλών θαλάσσιων οργανισμών. Μείωση της απώλειας των απειλούμενων και ευάλωτων θαλάσσιων ειδών, καθώς στις προστατευόμενες περιοχές θα διασφαλιστεί η αναπαραγωγή ειδών που βρίσκονται υπό εξαφάνιση ή απειλή λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όπως υπεραλίευση, ρύπανση κ.ά., Αυξημένη προστασία σημαντικών ειδών και οικότοπων, η οποία θα επιτευχθεί με την εφαρμογή καλά σχεδιασμένων παρεμβάσεων που περιλαμβάνουν πολιτικές και διαχειριστικά σχέδια με σκοπό το οικοσύστημα να ανακτήσει την ποιότητα που απώλεσε λόγω φυσικών και ανθρωπογενών επιπτώσεων. Σε επόμενο άρθρο θα αναλυθούν τα σχέδια διαχείρισης και οι επιλογές που προσφέρονται για καθορισμό ζωνών όπου επιτρέπονται συγκεκριμένες δραστηριότητες, Μελέτη και αξιολόγηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που αποτελούν απειλή για τη βιοποικιλότητα, Βελτίωση της ευαισθητοποίησης των πολιτών σε θέματα περιβαλλοντικής διαχείρισης, Τέλος, η σωστή διαχείριση μιας προστατευόμενης περιοχής μπορεί να αποτελέσει σημαντική πηγή εισοδήματος για τις τοπικές κοινότητες, καθώς ο τουρισμός σε μικρά νησιά εξαρτάται σε μεγάλο ποσοστό από την ποιότητα του θαλάσσιου και παράκτιου περιβάλλοντος. Μια κατάλληλη εγκατάσταση σε μια θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή μπορεί να αποτελέσει σημαντικό τουριστικό αξιοθέατο και κατά συνέπεια πόρο οικονομικών εσόδων. Οι επισκέπτες μπορούν να προσελκύονται από ευκαιρίες για κολύμβηση, καταδύσεις, παρακολούθηση σπάνιων θαλάσσιων ειδών, περιήγηση και απόλαυση της αισθητικής ομορφιάς του τοπίου. Επίσης μπορεί να δημιουργηθούν ευκαιρίες απασχόλησης που συνδέονται με την ΘΠΠ (ξεναγοί, φύλακες κτλ) με σημαντικά αποτελέσματα στην τοπική οικονομία καθώς ένα μεγάλο ποσοστό κατοίκων που ασχολείται με αγαθά και υπηρεσίες (όπως ξενοδοχεία, εστιατόρια, υπηρεσίες ταξί, υποδομές, πωλητές, βιοτεχνίες κτλ) θα επηρεαστούν από τη δημιουργία της ΘΠΠ. 3. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΜΗΛΟ Η πρόσφατη ερευνητική προσπάθεια του Εργαστηρίου Θαλασσίων Επιστημών του Πανεπιστημίου Πειραιά αφορά αναγνώριση, μελέτη και καταγραφή των κυριότερων οικοτόπων (ενδιαιτημάτων / habitats) αλλά και ειδών χλωρίδας (φυτικοί οργανισμοί) και πανίδας (ζωικοί οργανισμοί) της περιοχής. Είναι σημαντικό να αναφερθεί εδώ ότι η χώρα μας, είναι από τις πλουσιότερες χώρες σε όλα τα συστατικά που συνθέτουν την βιοποικιλότητα. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περί τα 30.000 - 50.000 είδη ζώων, ενώ από τα ήδη γνωστά, που αριθμούν περί τα 15.000, ένα στα τέσσερα είναι ενδημικά. Αντίστοιχα, υπάρχουν περισσότερα από 5.500 είδη φυτών, από τα οποία τα ενδημικά είναι πάνω από 1.000. Επίσης το θαλάσσιο περιβάλλον της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από την πλούσια βιοποικιλότητά του, καθώς από τα 600 περίπου είδη ψαριών που ζουν στη Μεσόγειο, τα 476 απαντώνται στις ελληνικές θάλασσες. Επίσης η ιχθυοπανίδα των γλυκών νερών της Ελλάδας αποτελεί μια από τις πιο πλούσιες της Ευρώπης, και περιλαμβάνει 154 είδη, από τα οποία τα 83 είναι ενδημικά. Τέλος, περισσότερα από 440 είδη πτηνών έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα, με τη χώρα να φιλοξενεί σημαντικό αριθμό απειλούμενων ειδών σε ευρωπαϊκό ή παγκόσμιο επίπεδο. Είναι λοιπόν φανερό ότι οι οικότοποι στις θαλάσσιες/παράκτιες και νησιωτικές περιοχές αποτελούν πεδία προτεραιότητας για την Ελλάδα, καθώς η χώρα μας διαθέτει τη μακρύτερη ακτογραμμή απ’ όλα τα κράτη της Μεσογείου (περίπου 15.000 km) και οι παράκτιες περιοχές παρουσιάζουν μεγάλο οικονομικό, πολιτιστικό και οικολογικό ενδιαφέρον. Ήδη εννέα παράκτιες /θαλάσσιες περιοχές έχουν περιληφθεί στο σχετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης της Βαρκελώνης και έπονται και άλλες. Όπως προαναφέρθηκε, οι πρόσφατες ερευνητικές εργασίες στο βόρειο κομμάτι της Μήλου, πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 2010 και χρηματοδοτήθηκαν από τον πλέον αρμόδιο φορέα του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ (UNEP) με την επωνυμία Regional Activity Centre / Specially Protected Areas (RAC/SPA), που εδρεύει στην Τυνησία. Τα δεδομένα (βλέπε παρακάτω), βρίσκονται ήδη στη διάθεση του υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ), καθώς με το νέο νόμο για τη Διατήρηση της Βιοποικιλότητας που ψηφίσθηκε στις 15.3.2011 από την Ολομέλεια της Βουλής, προβλέπεται, μεταξύ άλλων, η αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης σε συνεργασία με φορείς με εγνωσμένη εμπειρία και γνώση στο αντικείμενο, συγκεκριμένα με ακαδημαϊκά ιδρύματα, ερευνητικά ιδρύματα, με στόχο την ολοκληρωμένη επεξεργασία των επιστημονικών και χωρικών δεδομένων έτσι ώστε η Ελλάδα να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα (1992) και του Πρωτοκόλλου της Βαρκελώνης για τις Προστατευόμενες Περιοχές της Μεσογείου (1995). Ένας από τους κεντρικούς στόχους των παραπάνω είναι η συλλογή δεδομένων σε σχέση με τους οικότοπους και τα είδη χλωρίδας και πανίδας στη Μεσόγειο, έτσι ώστε να υπάρχουν αξιόπιστα επιστημονικά στοιχεία τα οποία θα υποστηρίξουν αποφάσεις και πολιτικές προστασίας και διαχείρισης. 4. ΜΗΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Η Μήλος αποτελεί μοναδικό ελληνικό τουριστικό προορισμό. Ο συνδυασμός του ηφαιστιογενούς τοπίου με το κυκλαδίτικο δομημένο περιβάλλον στα πλαίσια μοναδικού φυσικού περιβάλλοντος κάνουν τη Μήλο πραγματικά μοναδική. Οι παραλίες που είναι διαθέσιμες για κολύμβηση έχουν 20,5 χιλιόμετρα μήκος, μήκος πολύ μεγάλο σχετικά με την έκταση της. Σχετικά με τα καταλύματα συνολικά διαθέτει πάνω από 5.000 κλίνες. Ενώ οι ετήσιοι επισκέπτες υπολογίζονται πάνω από 100.000 εκτός της χειμερινής περιόδου (2006 συνολικές αφίξεις 115.000). Για την τουριστική ανάπτυξη της Μήλου οι παρακάτω δράσεις τουρισμού μπορούν να αναδείξουν εις το έπακρο τον προορισμό και το μοναδικό περιβάλλον που ήδη το Εργαστήριο Θαλασσίων Επιστημών κατέγραψε ως μοναδικό συγκριτικό πλεονέκτημα για την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη του τόπου. Ο τουρισμός της Μήλου μπορεί να επικεντρωθεί και σε μορφές εναλλακτικού τουρισμού ειδικότερα: Κατακόμβες-πολιτιστικός τουρισμός, αρχαιότητες και μουσεία-αρχαιολογικός τουρισμός, λαογραφία- λαογραφικό μουσείο, γεωλογικός τουρισμός-ορυχεία, βιομηχανικός τουρισμός- εργοστάσια εξόρυξης, ιαματικός τουρισμός- πήγες, συνεδριακός τουρισμός, τουρισμός περιπέτειας-καταδυτικός τουρισμός στον μοναδικό ενάλιο περιβάλλον, τουρισμός εξερεύνησης- μοναδικά τοπία και τοποθεσίες στο ηφαιστιογενές ανάγλυφο και στο δομημένο περιβάλλον, και θαλάσσιος ναυταθλητικός τουρισμός-αξιολογο στάδιο και ναυταθλητικοί σύλλογοι μαρίνα. Στα πλαίσια σχεδιασμού και οργάνωσης του προορισμού παραθέτονται οι παρακάτω δράσεις οι οποίες συμπληρώνουν το βασικό έργο καταγραφής των βιοτόπων αλλά και την υπάρχουσα μελέτη για το τουριστικό προϊόν. • Ανάδειξη του περιβάλλοντος του νησιού σε σχέση με την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού • Business plan τουριστικού προορισμού • Στοχευόμενη τουριστική προβολή • Ανάδειξη τοπικής πολιτιστικής παράδοσης, μουσικής, γαστρονομικής, λαογραφικής • Ανάδειξη δομημένου περιβάλλοντος • Εκπαιδευτικά προγράμματα για τους εμπλεκομένους στις τουριστικές διαδικασίες • Ανάπτυξη του αεροδρομίου για να δέχεται πτήσεις και από μεγαλύτερα αεροσκάφη από tour operator (ήδη προχωράει η διαδικασία διαπλάτυνσης του διαδρόμου).