Η σημασία του παιδικού βιβλίου στην παιδική ηλικία

Γράφει η Βαρδέλλη Βαλασία νηπιαγωγός Τι είναι παιδικό βιβλίο , τι παιδική λογοτεχνία , θα έλεγα ότι είναι δύσκολο να το ορίσουμε γιατί για κάθε χαρακτηρισμό ενός βιβλίου ως Παιδικού, ο ρόλος των ενηλίκων είναι καθοριστικός αφού αυτοί το γράφουν , το εκδίδουν , το κρίνουν , το προβάλλουν , το διαθέτουν , το αγοράζουν , το διδάσκουν. Αυτό που απομένει για τα παιδιά είναι η τελική επιλογή , και η ποιο σπουδαία , για το εάν το έργο θα διαβαστεί , θα αγαπηθεί , και θα καταξιωθεί ως παιδικό βιβλίο , ανεξάρτητα από το πώς θα το κρίνουν και θα το προβάλλουν οι ενήλικοι. Η πλοκή της ιστορίας , και οι χαρακτήρες αποτελούν ένα σημαντικό στοιχείο .Οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες στα παιδικά αναγνώσματα είναι άνθρωποι , δράκοι, μάγισσες , γίγαντες , γοργόνες , λύκοι . Η παρουσία ζώων και πραγμάτων σε πρωταγωνιστικό ρόλο και η παρουσίαση χαρακτήρων με λίγα και ξεκάθαρα χαρακτηριστικά είναι ένα «προνόμιο» της παιδικής λογοτεχνίας και ένα σημαντικό διαφοροποιό στοιχείο με την Λογοτεχνία. Χρονικά μια παιδική ιστορία μπορεί να αναφέρεται στο παρελθόν , στο παρόν , στο μέλλον , σε έναν κόσμο εντελώς φανταστικό και να ασχολείται με σχέσεις και προβλήματα των παιδιών , με την ιστορία , την οικολογία , την ειρήνη. Πόσο όμως είναι σημαντική η συμβολή του παιδικού βιβλίου στην ωρίμανση και ανάπτυξη του παιδιού και ιδίως του παιδιού της προσχολικής ηλικίας; Ευτυχώς σήμερα η πρώτη επαφή του παιδιού με το βιβλίο γίνεται από πάρα πολύ νωρίς , συνήθως , από την βρεφική ηλικία με τα πάνινα και τα «πλαστικά βιβλία» που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Με το βρέφος στην αγκαλιά επισκεπτόμαστε χώρους με βιβλία: Εκθέσεις, βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία. Απ’ τη στιγμή που το παιδί έχει ικανότητα να κρατά πράγματα, το ενθαρρύνουμε να επιλέξει τα βιβλία που θα καλύψουν και ικανοποιήσουν τις ανάγκες του: για περιέργεια, ανακάλυψη κ.ά Εμείς οι γονείς διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε ένα εικονογραφημένο βιβλίο έχοντας αγκαλιά το παιδί μας , πράγμα που όπως έχουν δείξει επιστημονικές έρευνες συμβάλλει ποικιλοτρόπως στην μεταγενέστερη γλωσσική ,νοητική και συναισθηματική ανάπτυξή του. Διαβάζοντας νανουρίσματα σ’ ένα μωρό, του προσφέρουμε νοητικά ερεθίσματα και το βοηθάμε να συνδέσει το διάβασμα με συναισθήματα χαράς, ευχαρίστησης και ασφάλειας. Διαβάζοντας σ’ ένα παιδί, από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του, το βοηθάμε να αναπτύξει την περιέργεια που έχει για τον κόσμο και να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του και τους άλλους. Σημαντικό επίσης στην δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων αλλά και πολύ οικονομικό στην περίοδο »κρίσης» που διανύουμε, είναι να ανταλλάσσουμε βιβλία με παιδιά φίλων μας. Διαβάζοντας το παιδί μας ένα βιβλίο που το έχει ενθουσιάσει το δανείζουμε σε ένα φίλο και με την σειρά του εκείνος μας δανείζει ένα άλλο. Φυσικά πρωταγωνιστής-τρια, ήρωας-ίδα σ’ όλα αυτά θα είναι το ίδιο το παιδί. Είναι και το κυριότερο κριτήριο ότι επιλέξαμε το κατάλληλο βιβλίο στην κατάλληλη στιγμή. Τα παιδιά λειτουργούν με βιωματικό τρόπο. Ζουν το κάθε τι. «Ταξιδεύουν» με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, επισκέπτονται χώρους άγνωστους, μαγικούς· συναντιούνται με νεράιδες, τρώνε, κοιμούνται, χορεύουν μαζί τους. Αναπαρασταίνουν δηλαδή την ώρα που διαδραματίζεται η ιστορία στο «χαρτί» μέσα από το παραμυθόδραμα. Τέλεια!!! Βλέπουν πράγματα που για μας είναι αόρατα, γιατί έχουν νωπή στην μνήμη τους την ικανότητα να ονειρεύονται ξυπνητά!!! Κάποτε την είχαμε και εμείς οι ενήλικες. Οραματισμός. Για μια πιο ευφάνταστη και πολυεπίπεδη καθημερινότητα. Παιδιά των οποίων οι γονείς διάβαζαν βιβλία , έδιναν πολλές ευκαιρίες στα παιδιά τους για διάβασμα , επισκέπτονταν βιβλιοθήκες και δανείζονταν από αυτές , απόκτησαν πολλές αναγνωστικές εμπειρίες που τα βοήθησαν στο σχολείο καθώς πολλά από αυτά , είχαν μάθει να διαβάζουν και να γράφουν πριν την είσοδό τους στο σχολείο, χωρίς να υπάρχει πρόθεση να διδάξουν οι γονείς οι ίδιοι , γραφή και ανάγνωση. Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειώσω την σημασία για την μάθηση και την πρόοδο των παιδιών τους , που έχει η συμπεριφορά των ίδιων των γονιών απέναντι στα βιβλία .Για να τα αγαπήσουν και να ασχοληθούν μαζί τους τα παιδιά πρέπει να τα αγαπάνε πρώτα οι γονείς. Πόσο όμως είναι δύσκολη η επιλογή του «σωστού» βιβλίου για αυτήν την ηλικία ; Στο εμπόριο κυκλοφορεί ετησίως ένας μεγάλος αριθμός προσχολικών βιβλίων που όμως λίγα από αυτά είναι κατάλληλα για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτής της ηλικίας είναι ότι τους ενδιαφέρει πολύ ο εαυτός τους το σπίτι τους , οι φίλοι τους και η οικογένειά τους. ʼρα αγαπημένα τους βιβλία, είναι αυτά που περιγράφουν μία κατάσταση που τους είναι οικεία , που μπορούν να ταυτιστούν με τον ήρωα της ιστορίας. Βιβλία που περιέχουν ιστορίες με ζώα είναι ιδιαίτερα αγαπητά. Τα βιβλία που θα επιλέξουνε οι γονείς θα πρέπει να έχουν λέξεις που θα ξεχωρίζουν και θα είναι ενδιαφέρουσες. Λέξεις με ομοιοκαταληξία , ονοματοποιημένες , αστείες . Μερικές φορές τους αρέσει ένα βιβλίο απλά και μόνο επειδή στην ιστορία υπάρχει μία αστεία λέξη. Στην ηλικία αυτή επειδή μαθαίνουν την γλώσσα , οι λέξεις και ο ήχος τους τα συναρπάζει. Επίσης προτιμούν βιβλία που παρουσιάζουν φανταστικές καταστάσεις και χαρακτήρες , επειδή σε αυτήν την ηλικία υποδύονται ρόλους , παίζουν διάφορα φανταστικά παιχνίδια , βιβλία που έχουν καλό τέλος. Τα βιβλία βέβαια που απευθύνονται σε μικρά παιδιά είναι εικονογραφημένα .Ένα βιβλίο που είναι εικονογραφημένο δεν σημαίνει ότι είναι κατάλληλο πάντα για παιδιά προσχολικής ηλικίας . Πρέπει λοιπόν όσο ποιο μικρά είναι τα παιδιά τόσο ποιο απλές και ξεκάθαρες να είναι οι εικόνες. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τους αρέσουν τα έντονα και τα φωτεινά χρώματα. Πως όμως θα μπορέσουμε να διαβάσουμε ένα παραμύθι ή μια ιστορία στα παιδιά ; Πριν την ανάγνωση μπορούμε να δείξουμε στα παιδιά το εξώφυλλο του βιβλίου και να τους ρωτήσουμε για το ποια ιστορία φαντάζονται ότι γράφει το βιβλίο. Να τους διαβάσουμε τον τίτλο και να τα ρωτήσουμε αν αναγνωρίζουν λέξεις ή γράμματα . Να τους παρουσιάσουμε τους κεντρικούς χαρακτήρες , να τους μιλήσουμε για τον συγγραφέα . Κατά την διάρκεια της ανάγνωσης , μπορούμε να παροτρύνουμε τα παιδιά να σχολιάζουν , να τα ρωτάμε που και που για να ελέγχουμε αν κατανοούν την ιστορία , και αν όχι να την ξαναδιατυπώνουμε, αναλύοντας όπου είναι απαραίτητο ,έννοιες του κειμένου . Να ζητάμε από αυτά να προβλέψουν σε ορισμένα σημεία την εξέλιξη της ιστορίας και να εκφράσουν την άποψή τους. Αφού τελειώσουμε την ανάγνωση μπορούμε να επαναλάβουμε τα στοιχεία της ιστορίας , να προτείνουμε στα παιδιά να ζωγραφίσουν εικόνες σχετικές με την ιστορία που άκουσαν ή να δημιουργήσουν μία δικιά τους. Αν τα παιδιά σας ζητούν να επαναλάβετε ένα παραμύθι που το έχετε διαβάσει πολλές φορές μαζί , μην διστάσετε να τους το ξαναδιαβάσετε, μια και σε αυτήν την ηλικία τους αρέσει η επανάληψη και να μην ξεχνάμε άλλωστε ότι διαβάζουμε για την ευχαρίστησή μας. Και τι γίνεται όταν τα παιδιά αρνούνται να διαβάσουν; Πρέπει να διαχωρίσουμε την περίπτωση που ένα παιδί αρνείται να διαβάσει και αυτήν κατά την οποία βαριέται. Όταν αρνείται εντελώς να πάρει στα χέρια του βιβλίο, ίσως οι γονείς πρέπει να ανησυχήσουν για κάποια μαθησιακή δυσκολία, κάποια δυσαναγνωσία και διάσπαση της προσοχής ή πιθανώς ένα αρνητικό εκπαιδευτικό βίωμα. Αντίθετα, στην περίπτωση που βαριέται τα βιβλία που του δίνουν οι γονείς, ίσως οι τελευταίοι πρέπει να αναπροσαρμόσουν το περιεχόμενο των βιβλίων σε πιο υψηλό επίπεδο, για να ταιριάζουν περισσότερο στην ηλικία και την ωριμότητά του. Σημαντικότερο όμως είναι να γίνουν οι ίδιοι οι γονείς αναγνωστικά πρότυπα, και να παροτρύνουν στην συνέχεια το παιδί να διαβάζει, διδάσκοντας το ότι,"το παιδικό βιβλίο ανοίγει πολλούς νέους δρόμους, και δημιουργεί πολύ περισσότερες εικόνες από αυτές που προσλαμβάνει από την «φανταχτερή» τηλεόραση. Όλοι θέλουμε τα παιδιά μας να γίνουν έξυπνοι, καλοί και ευτυχισμένοι άνθρωποι. Tι μπορούμε να κάνουμε από τώρα γι’ αυτό; Πολλά! Αρκεί να αφιερώνουμε λίγα λεπτά την ημέρα για να διαβάσουμε ένα βιβλίο στα παιδιά μας. Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, το να διαβάζει το παιδί το βοηθά: • να αναπτύξει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί τη γλώσσα • να εξασκεί τη μνήμη και να εμπλουτίζει τη φαντασία του • να καλλιεργήσει την κριτική σκέψη και τη δημιουργική αναζήτηση • να οικοδομήσει μια δυνατή σχέση με τους γονείς του • να εξασφαλίσει μια ισορροπημένη συναισθηματική ανάπτυξη • να καλλιεργήσει τις ηθικές αξίες του • να βελτιώσει την ικανότητά του να συγκεντρώνεται • να μελετά με μεγαλύτερη ευκολία τα μαθήματά του στο σχολείο • και να αποκτήσει μεγαλύτερη θέληση για μάθηση Συνεπώς, καλό θα ήταν να διαβάζουμε στο παιδί μας 20 λεπτά την ημέρα, κάθε μέρα! Είναι, τελικά, η καλύτερη επένδυση για το μέλλον του παιδιού! Η ηλικία, το στάδιο ανάπτυξης (νοητικής, συναισθηματικής, κ.ά.), οι συγκεκριμένες συνθήκες που ζουν είναι κάποιοι από τους παράγοντες που μας βοηθούν να επιλέξουμε τα καταλληλότερα βιβλία που θα τα εξιτάρουν και θα καλύψουν άρτια τις ανάγκες τους: (ανάγκη να γνωρίσουν τα μυστικά της ζωής, για εξερεύνηση, φαντασία, έκφραση, επικοινωνία, καλλιέργεια και ανάπτυξη του λόγου κ.ά.). Εκτός απ’ τα γενικά χαρακτηριστικά, χρειάζεται κάθε φορά να παίρνουμε υπ’ όψη τις ιδιαιτερότητες του κάθε παιδιού, π.χ. όσο μικρότερο είναι, τόσο το υλικό (βιβλίο) χρειάζεται να είναι εκτός από καλαίσθητο και πρακτικό. Να είναι ελαφρύ (υφασμάτινο), μικρό, να καθαρίζεται εύκολα, να είναι ελκυστικό, να έχει εκπλήξεις κλπ. Οι εικόνες να είναι λίγες, καθαρές, να αναφέρονται σε γνωστά και οικεία θέματα όπως: αγαπημένα παιχνίδια, ατομικά σκεύη, ρούχα, χώρος διαμονής, οι γονείς μου, ο εαυτός μου, οι φίλοι μου, τα ζώα, τα πρώτα μου γενέθλια κλπ. Όσο μεγαλώνει, προστίθενται λέξεις, έννοιες και οι εικόνες γίνονται από απλές πολύπλοκες, περίπλοκες, σύνθετες κ.ά., ώσπου να φτάσουμε στο στάδιο που να μπορεί να παρακολουθεί την πλοκή μιας απλής ιστορίας. Αργότερα θα θελήσει να ταξιδέψει στο μαγικό κόσμο των παραμυθιών. Φυσικά πρωταγωνιστής-τρια, ήρωας-ίδα σ’ όλα αυτά θα είναι το ίδιο το παιδί. Είναι και το κυριότερο κριτήριο ότι επιλέξαμε το κατάλληλο βιβλίο στην κατάλληλη στιγμή. Τα παιδιά λειτουργούν με βιωματικό τρόπο. Ζουν το κάθε τι. «Ταξιδεύουν» π.χ. με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, επισκέπτονται χώρους άγνωστους, μαγικούς· συναντιούνται με νεράϊδες, τρώνε, κοιμούνται, χορεύουν μαζί τους. Αναπαρασταίνουν δηλαδή την ώρα που διαδραματίζεται η ιστορία στο «χαρτί» μέσα από το παραμυθόδραμα. Τέλεια!!! Βλέπουν πράγματα που για μας είναι αόρατα, γιατί έχουν νωπή στην μνήμη τους την ικανότητα να ονειρεύονται ξυπνητά!!! Κάποτε την είχαμε και μεις οι ενήλικες. Οραματισμός. Για μια πιο ευφάνταστη και πολυεπίπεδη καθημερινότητα. «Από τον πρώτο χρόνο κιόλας της ζωής ενός παιδιού είναι καλό να αποκτά εικόνες μέσα από βιβλία, ακόμη και στην πιο απλή και βρεφική μορφή τους, όπως για παράδειγμα ένα λαστιχένιο βιβλίο με φωτογραφίες και ένα γράμμα από κάτω», τονίζει ο κ. Κουράκης, συμπληρώνοντας πως μέσα από τα βιβλία, το παιδί αποκτά γνώσεις για το σώμα του, κοινωνικές αξίες και γενικά, μαθαίνει… πώς να μαθαίνει. Όπως μας αναφέρει η κ. Σαράντη, ένα παιδί που έχει φυσιολογική σχέση με τα αναγνώσματα, αρχίζει να αναζητά και να διαβάζει μόνο του βιβλία από τις τελευταίες τάξεις του δημοτικού. Πώς θα γνωρίζουν όμως οι γονείς ποια είναι τα κατάλληλα βιβλία για τα παιδιά τους; Ο κ. Κουράκης, Τ. επιμορφωτής του Παιδαγωγικού Ινστιτιούτου Αθηνών, μας δίνει μερικές συμβουλές για να ξεχωρίζουμε τα ποιοτικά και τα ακατάλληλα παιδικά βιβλία: - Αρχικά, τα βιβλία που προορίζονται για τα παιδιά, πρέπει να περνούν από τα χέρια –και τα μάτια- των γονιών, ώστε αυτοί να γνωρίζουν το περιεχόμενό τους προτού τα διαβάσουν τα παιδιά τους. - Οι γονείς πρέπει να προσέξουν τι μήνυμα θέλουν να περάσουν μέσα από το βιβλίο στο παιδί τους, και αναλόγως να επιλέξουν. - Σημαντικές πληροφορίες μπορούν να αντλήσουν οι γονείς, βλέποντας το όνομα του συγγραφέα, και αν δεν το γνωρίζουν, να ψάξουν τις βιβλιογραφικές αναφορές, την εργογραφία του κλπ. - Σημαντικός δείκτης της ποιότητας ενός παιδικού βιβλίου είναι οι έπαινοι, τα βραβεία και τα θετικά σχόλια των έγκριτων κριτικών ή άλλων συγγραφέων για αυτό. - Επειδή συχνά η ποιότητα γίνεται υποκειμενική έννοια, ποιοτικό για ένα παιδί είναι το βιβλίο που εκφράζει τα βιώματά του και συνδέεται με άλλες παραστάσεις του. Αν για παράδειγμα του αρέσει πολύ μια θεατρική παράσταση, θα διαβάσει το αντίστοιχο βιβλίο ευχάριστα και δεν θα το ταυτίσει με μια «αγγαρεία» χωρίς ενδιαφέρον. - Τέλος, σταθερές και αναγνωρισμένες αξίες όπως ιστορικά στοιχεία και έννοιες από την ελληνική μυθολογία είναι πάντα ένα ασφαλές ανάγνωσμα για τα παιδιά. Και τι γίνεται όταν τα παιδιά αρνούνται να διαβάσουν; «Πρέπει να διαχωρίσουμε την περίπτωση που ένα παιδί αρνείται να διαβάσει και αυτήν κατά την οποία βαριέται», μας λέει ο κ. Κουράκης. Όταν αρνείται εντελώς να πάρει στα χέρια του βιβλίο, ίσως οι γονείς πρέπει να ανησυχήσουν για κάποια μαθησιακή δυσκολία, κάποια δυσαναγνωσία και διάσπαση της προσοχής ή πιθανώς ένα αρνητικό εκπαιδευτικό βίωμα. Αντίθετα, στην περίπτωση που βαριέται τα βιβλία που του δίνουν οι γονείς, ίσως οι τελευταίοι πρέπει να αναπροσαρμόσουν το περιεχόμενο των βιβλίων σε πιο υψηλό επίπεδο, για να ταιριάζουν περισσότερο στην ηλικία και την ωριμότητά του. Επίσης, όπως συμβουλεύει η. κ. Σαράντη, όταν οι ίδιοι οι γονείς δεν δίνουν το σωστό παράδειγμα, διαβάζοντας π.χ. τα σαββατοκύριακα, ας μην περιμένουν να ασχοληθεί από μόνο του το παιδί με την ανάγνωση. Επομένως, χρειάζεται αρχικά να είναι οι ίδιοι αναγνωστικά πρότυπα, αλλά και να παροτρύνουν στην συνέχεια το παιδί να διαβάζει και συγκεκριμένα, κάτι που του αρέσει. ʼλλωστε, "το παιδικό βιβλίο ανοίγει πολλούς νέους δρόμους, δημιουργώντας στο παιδί επιπλέον εικόνες από αυτές που προσλαμβάνει στην πραγματική ζωή" – ή και από την «φανταχτερή» τηλεόραση.