Οι θεσμοί στη Δημόσια Διοίκηση και η νοσηρή εφαρμογή τους

Του Ευστάθιου Γιαννεσκή οικονομολόγου-εφοριακού ʼραγε φταίνε οι θεσμοί που υπάρχουν στη χώρα μας για τη σημερινή κρίση; Είναι τόσο μεγάλη η θεσμική ανεπάρκεια που μας οδήγησε στα όρια της χρεοκοπίας; Πολλοί υποστηρίζουν αυτή την άποψη. Μεταξύ τους και ο καθηγητής Β. Ράπανος, που σε πρόσφατο άρθρο του με τίτλο « είναι οι θεσμοί, ανόητε, που θα φέρουν την ανάπτυξη », που υποστήριξε ότι, η ανάπτυξη στη χώρα των κατάλληλων θεσμών αποτελεί προϋπόθεση για τον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξή της. Όταν λέμε θεσμούς δεν εννοούμε μόνον το σύνολο της υπάρχουσας νομοθεσίας αλλά και το γενικότερο πλαίσιο των κανόνων που ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ ατόμων, πολιτείας και επιχειρήσεων. Πράγματι το θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί η πολιτεία και παλαιό και φθαρμένο είναι. Πολύπλοκο και αντιφατικό, με κενά και ασάφειες που σκόπιμα δομήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια για να εξυπηρετήσουν πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Tο «θεσμικό πλαίσιο» χωρίζεται σε δύο μέρη: α) στο θεωρητικό που είναι το σύνολο των νόμων, κανόνων και αρχών που είναι οργανωμένες σε ένα λογικό σύστημα και περιγράφουν τρόπο σκέψης και δράσης και β) στο πρακτικό που σημαίνει την υλοποίηση σε πράξη όσων η θεωρία προβλέπει. Η σωρευτική εφαρμογή και των δύο χαρακτηρίζει το σύστημα αποτελεσματικό. Η ανεπάρκεια των θεσμών στη χώρα μας, εντοπίζεται κυρίως στο πρακτικό μέρος δηλαδή στην υλοποίησή τους, και ειδικά στη λειτουργία του δημόσιου τομέα, η οποία μέχρι και σήμερα παραμένει γραφειοκρατική και αναποτελεσματική. Δεν αποτελεί μοχλό ανάπτυξης αλλά τροχοπέδη στην πορεία της χώρας. Εάν όμως καταφέρουμε να δημιουργήσουμε το καταλληλότερο πλαίσιο δικαίου με αρχές και κανόνες, αναρωτιέται κανείς εάν θα μπορέσουμε να το εφαρμόσουμε για να πετύχουμε την πολυπόθητη ανάπτυξη. Αυτή η απορία πηγάζει από τη μέχρι σήμερα διαπιστωμένη ανικανότητα εφαρμογής των θεσμών εκείνων που σωστοί και χρήσιμοι είναι. Για παράδειγμα, εισάγουμε ως νέο θεσμό τη μονιμότητα του Γενικού Γραμματέα Εσόδων του Υπουργείου Οικονομικών. Εάν παράλληλα δεν εκσυγχρονίσουμε το διοικητικό και οργανωτικό περιβάλλον στο οποίο θα λειτουργήσει δεν θα επιτύχει ουσιαστικά αποτελέσματα. Οι όποιες αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του δημόσιου τομέα δεν πρέπει να αρκεστούν στη δημιουργία νέων θεσμών ή στην τροποποίησή τους αλλά να δοθεί ιδιαίτερο βάρος στην αναζήτηση της κατάλληλης μεθοδολογίας και τεχνικής που θα βοηθήσει στη μετατροπή της θεωρίας σε πράξη, του θεωρητικού σε εφαρμοσμένο θεσμικό σύστημα. Μόνον έτσι δεν θα ισχύει πλέον η γνωστή και σωστή διαπίστωση ότι «Νόμοι υπάρχουν αλλά δεν εφαρμόζονται. Τις τεχνικές αυτές μπορούμε να τις βρούμε στις βασικές αρχές της Οργάνωσης και Διοίκησης οι οποίες θα κινούνται στα πλαίσια των γενικότερων αρχών της διαφάνειας, της αξιοκρατίας και της διάρκειας. Ενδεικτικά και ενδεχομενικά αναφέρουμε: - Η οργανωτική δομή για να είναι αποτελεσματική πρέπει να διευκολύνει τη συμβολή των υπαλλήλων στην επίτευξη των στόχων που θέτει η πολιτεία. - Η διάρθρωση της οργανωτικής δομής των υπηρεσιών πρέπει να είναι τέτοια που να επιτυγχάνεται η επίτευξη των στόχων με το μικρότερο δυνατό κόστος - Να καθοριστούν επακριβώς τα όρια εξουσίας κάθε υπαλλήλου του Δημοσίου σε όλα τα επίπεδα της Διοίκησης. - Η εκχώρηση της εξουσίας προς τα ανώτερα διοικητικά στελέχη θα πρέπει να είναι επαρκής για να εξασφαλίζει την ικανότητά τους να επιτυγχάνουν τα αποτελέσματα που προσδοκούνται από αυτούς. - Η ευθύνη που απορρέει από κάθε υφιστάμενη θέση να είναι απόλυτη, αλλά και κάθε προϊστάμενη θέση να μην μπορεί να αποφύγει την ευθύνη για πράξεις των υφισταμένων της. - Να υπάρχει ισότητα μεταξύ της ευθύνης που αναλαμβάνει κάθε υπάλληλος και της εκχωρημένης σε αυτόν εξουσίας. - Στην οργανωτική δομή να αντικατοπτρίζεται η κατάταξη των καθηκόντων ή δραστηριοτήτων κάθε θέσης εργασίας. Όσο καλύτερα σχεδιασμένος είναι ο ρόλος κάθε υπαλλήλου που να ταιριάζει στις ικανότητες του, τόσο αποδοτικότερη θα είναι η εργασία του. - Την εφαρμογή και αξιοποίηση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης η οποία θα παρέχει τη δυνατότητα ανεμπόδιστης ροής των διοικητικών αποφάσεων και εγγράφων εντός των Δημόσιων υπηρεσιών και όχι των πολιτών. - Τον πλήρη έλεγχο της ροής του χρήματος με αυτόματη καταγραφή σε κεντρική ηλεκτρονική μονάδα όλων των οικονομικών πράξεων εντός της χώρας. Αυτό θα επιτευχθεί με τη πλήρη μηχανογράφηση των δημόσιων υπηρεσιών, την ηλεκτρονική επικοινωνία μεταξύ τους και των πολιτών προς τις δημόσιες αρχές. - Να ενταχθεί στην οργανωτική δομή η ελαστικότητα, δηλαδή η τεχνική που θα προβλέπει την αντίδραση στις μεταβολές του περιβάλλοντος τόσο εσωτερικού όσο και εξωτερικού. Η ανελαστικότητα, που αναπτύσσεται είτε από αντίσταση στην αλλαγή είτε οφείλεται στις υπερβολικά περίπλοκες διαδικασίες, κινδυνεύει να μην μπορέσει να ανταπεξέλθει στις προσκλήσεις των τεχνικών, κοινωνικών και πολιτικών μεταβολών. - Να εφαρμόσει - στο βαθμό που δεν αντιστρατεύεται την αρχή της ελαστικότητας - μια μορφή « ευέλικτης τυποποίησης» ( που θα επιδέχεται μεταβολές) και θα έχει τη μορφή γραπτού εγχειριδίου « τυποποίησης και απλοποίησης διαδικασιών στις υπηρεσίες του δημοσίου», προς χρήση κάθε υπαλλήλου, ο οποίος θα γνωρίζει πως θα ενεργήσει σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση που θα αντιμετωπίσει. Με την σχετική τυποποίηση, αλλά και την ηλεκτρονική καταχώρηση όλων των εργασιών που εκτελούνται, θα είναι δυνατή η καθιέρωση δεικτών αξιολόγησης και μέτρησης αποτελεσμάτων. Η απόδοση κάθε υπαλλήλου θα γίνει μετρήσιμη, κάνοντας έτσι αντικειμενικότερη την αξιολόγησή του και βελτίωση της αξιοκρατίας που τόσο λείπει από το δημόσιο. - Η επιμόρφωση των υπαλλήλων να είναι διαχρονική και συνεχής σε όλη τη διάρκεια του εργασιακού βίου, που να αναπτύσσει στελέχη εξειδικευμένα και ικανά να ανταπεξέλθουν στις σύγχρονες και ανταγωνιστικές συνθήκες. - Να επιβραβεύει την αποδοτικότητα των υπαλλήλων, εφαρμόζοντας σύστημα κινήτρων και υποκίνησης με πολλούς τρόπους (ειδικά οικονομικά κίνητρα, έπαινοι, βαθμοί, προαγωγή κλπ), Η αίσθηση που έχουν οι δημόσιοι υπάλληλοι, ότι τυγχάνουν από την πολιτεία ισοπεδωτικής αντιμετώπισης και η υπηρεσιακή εξέλιξη και προαγωγή τους εξαρτάται από την κρίση και τις επιλογές της κάθε κομματικής εξουσίας, τους δημιουργεί πεποίθηση αναξιοκρατίας, η οποία και αποτελεί ισχυρό αντικίνητρο της αποδοτικότητας τους - Να εκσυγχρονιστεί ο Κώδικας Δημοσίων Υπαλλήλων και να δοθεί ιδιαίτερο βάρος στη σχέση του υπαλλήλου με τον πολίτη, που να βασίζεται στην εξυπηρέτηση και την καλή συμπεριφορά. - Πειθαρχικά παραπτώματα και αξιόποινες πράξεις των υπαλλήλων να παραπέμπονται άμεσα στα αρμόδια πειθαρχικά συμβούλια, τα οποία θα αποφασίζουν σε συγκεκριμένο και σύντομο χρόνο. Σε τυχόν παραπομπή των υπαλλήλων στη δικαιοσύνη, θα πρέπει να προσδιορίζεται γρήγορα και κατά προτεραιότητα η δίκη, οι δε ποινές να είναι σκληρές και παραδειγματικές. Οι ένοχοι του εγκλήματος της δωροληψίας (φακελάκι), και αδικημάτων που ζημιώνουν το δημόσιο, όπως η κατάχρηση και υπεξαίρεση δημοσίου χρήματος, όχι μόνον να μην έχουν δικαίωμα αναστολής της ποινής αλλά να δημεύεται η περιουσία τους. Μόνον έτσι, θα περιοριστεί το φαινόμενο της εκτεταμένης διαφθοράς και της μέχρι σήμερα ατιμωρησίας. Σε θεωρητικό επίπεδο εύκολα και γρήγορα μπορεί να δημιουργηθεί το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο. Η υλοποίηση του όμως, προσκρούει στις ελλείψεις που υπάρχουν στον τρόπο οργάνωσης της δημόσιας ζωής, τα κατεστημένα συμφέροντα και στις χρόνιες προκαταλήψεις της Ελληνικής κοινωνίας, Παγιωμένες αντιλήψεις, ως κληρονομιά της τουρκοκρατίας, που δημιουργούν νοσηρά κοινωνικά στερεότυπα (νοσηρότητα των θεσμών), είναι δύσκολο να διαλυθούν. Για παράδειγμα, η λανθασμένη αντίληψη που επικρατεί στην Ελληνική κοινωνία, να θεωρείται καταδότης και ηθικά κολάσιμος ο πολίτης που καταγγέλλει στις αρμόδιες αρχές παράνομη πράξη. Ακόμη , το γνωστό «φακελάκι» στους γιατρούς έχει γίνει πλέον «έθιμο-τυπικό» και δεν θεωρείται παράνομο και κολάσιμο αλλά αυτονόητο «δωράκι». Είναι τόσο μεγάλη η δύναμη των συντεχνιακών συμφερόντων του συγκεκριμένου επαγγελματικού κλάδου, αλλά και τόσο αδύνατοι οι δημοκρατικοί θεσμοί μας, που έγινε προσπάθεια αυτό το παράνομο «φακελάκι» να περιβληθεί τον τύπον της νομιμότητας (υποτίθεται για την πάταξη της φοροδιαφυγής). ʼμεση λοιπόν η ανάγκη του εκσυγχρονισμού των θεσμών και της εφαρμογής τους, κυρίως στη λειτουργία των δημόσιων υπηρεσιών, οι οποίες και αποτελούν το βασικότερο συντελεστή και εργαλείο ανάπτυξης. Οι δυσκολίες είναι πολλές , ειδικά όταν απαιτείται κοινωνική συναίνεση, που και αυτή προϋποθέτει αλλαγή στη νοοτροπία και συμπεριφορά των ανθρώπων. Η συνεχιζόμενη παθογένεια και νοσηρότητα της λειτουργίας του δημοσίου δεν οφείλεται στους υπαλλήλους. Ειδικά ο κλάδος των εφοριακών, στον οποίο έχω την τιμή να υπηρετώ, ο οποίος δέχεται άδικες επιθέσεις και κατηγορίες. Η ευθύνη για τη δυσλειτουργία του φοροεισπρακτικού μηχανισμού να αποδοθεί εκεί που πρέπει. Σίγουρα είναι αναγκαίες οι αλλαγές, οι οποίες όμως προϋποθέτουν πολιτική βούληση, για την άσκηση «πολιτικής» από αληθινούς πολιτικούς «άνδρες», που δυστυχώς μέχρι σήμερα λείπει. Τελικά όμως, η ανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς του κράτους θα συμβάλλει ουσιαστικά στην οικονομική και κοινωνική πρόοδο, και τα οφέλη από τον εκσυγχρονισμό των θεσμών και την ορθή εφαρμογή τους θα είναι για τους πολίτες, οι οποίοι θα ευημερούν σε μία σύγχρονη και αναπτυγμένη χώρα, χωρίς γραφειοκρατία, φοροδιαφυγή, μίζες και σκάνδαλα. Υ.Γ Η κριτική μου έχει καλόπιστη διάθεση, και οι προτάσεις μου σκοπό έχουν να βοηθήσουν στη βελτίωση της λειτουργίας των Δημόσιων Υπηρεσιών.