Η φώκια μας, το βλέμμα της... και η εγγενής αξία

Γράφει ο αρχιτέκτονας μηχανικός Αγαπητός Ξάνθης Το πλάσμα το οποίο κειτόταν στην παραλία της Ιξίας δήλωσε σε εμάς ότι «όλοι έχουν ψυχή». Η εκφραστικότητα του βλέμματος και η παρουσία του δήλωνε απερίφραστα ότι άνθρωπος και ζώο, μπορούν και πρέπει να συμβιώσουν σε ένα κοινό αείφορο περιβάλλον, σ’ ένα πλανήτη πράσινο και βιώσιμο. Η δύναμη του ανθρώπου πλέον υποχωρεί μπροστά στα νέα οικολογικά δεδομένα, σε ένα κοινό πρόσταγμα: «όλοι μαζί μπορούμε να συνυπάρξουμε, χωρίς αποκλεισμούς και υπεροψίες». Οι νέες τάσεις της επιστήμης αντιδρούν στο αμιγές ανθρωποκεντρικό σύστημα θέτοντας επί τάπητος ότι όλοι έχουν κάτι παραπάνω από μια απλή εργαλεία αξία για τον άνθρωπο. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι έχουν και «οι άλλοι» κάποιου είδους εγγενή αξία (έμφυτη) αξία (αυταξία) (Γεωργόπουλος, 2002). Πράγματι, υπάρχουν οργανισμοί έκτος από τον άνθρωπο που έχουν εγγενή αξία και διαθέτουν «συμφέροντα» με την ανθρωπολογική έννοια, δηλαδή ευημερία και ευζωία και όχι με την στενή οικονομικο-πολιτική έννοια. Υπάρχουν όντα που αισθάνονται και έχουν τα χαρακτηριστικά για την ευζωία εφόσον αφεθούν να ζήσουν ελευθέρα και παρουσιάζουν την δύναμη της εγγενούς αξίας και όχι της συμπληρωματικής λειτουργίας προς τα συμφέροντα του ανθρώπου. Οι υποστηρικτές της βιοκεντρικής άποψης έχουν φτάσει στο συμπέρασμα ότι η μεταχείριση που κάνουμε στο φυσικό κόσμο (και η οποία υπαγορεύεται από την ανθρωποκεντρική στάση ζωής) είναι η βαθύτερη αιτία των περιβαλλοντικών προβλημάτων στις οποίες έχουμε εμπλακεί και καταλήγουν πως μόνο μια θεμελιώδης αλλαγή στάσης και αξιών προς βιοκεντρικές κατευθύνσεις θα σώσει τον πλανήτη. Όλα τα πράγματα βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση μέσα στο δίκτυο της Βιόσφαιρας ή αλλιώτικα έχουν εγγενείς σχέσεις μεταξύ τους. Η συμπεριφορά μας πρέπει να αποδίδει σεβασμό για όλες τις μορφές ζωής, μια κατανόηση με τέτοιο τρόπο που να οδηγεί στην αποδοχή των ίσων δικαιωμάτων όλων στη ζωή και στην ευημερία. Οφείλουμε να υιοθετήσουμε την ποικιλότητα (diversity) και την συμβίωση με όλες τις μορφές ζωής. Η λεγόμενη «πάλη για τη ζωή» οφείλει να συσχετιστεί πλέον με την συνεργασία και την συνύπαρξη, μέσα από πολύπλοκες σχέσεις παρά να εκδηλώνεται η υπεροψία του ανθρώπου προς την δική του κυριαρχία μέσα από σκοτωμούς και καταπίεση προς τον «άλλο». Το «ζήσε και άσε και τους άλλους να ζήσουν» (live and let live) εκφράζει πολύ καλύτερα τη νέα οικολογική σκέψη από τη θεωρία του μηδενικού αθροίσματος «ή εσύ ή εγώ». Να αμβλυνθεί η κοινωνική ανισότητα με την μείωση του χάσματος Βορρά-Νότου και της αύξησης της ανεργίας ως επακόλουθο της μεταναστευτικής πολιτικής και της αλλαγής του πληθυσμιακού πρότυπου. Να καταπολεμηθεί η ρύπανση των θαλασσών και του πλανήτη και η βίαιη εξάντληση των φυσικών πόρων που οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στο θάνατο της ζωής. Η αποδοχή της πολυπλοκότητας στις ανθρώπινες πρωτοβουλίες στη βάση της ολοκληρωμένης δράσης στο πεδίο της εργασιακής δραστηριότητας Τοπικές κοινωνίες με αυτάρκεια και αυτοσυντήρηση καταναλώνοντας λιγότερη ενέργεια στις μεταφορές (Arne Naess, 1973). Η «Ειρήνη», η μεσογειακή φώκια η οποία μας συντρόφευσε αυτές τις ημέρες, μας υπόδειξε ότι τα προβλήματα που άπτονται του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας είναι θέματα που απαιτούν μια νέα περιβαλλοντική πολιτική με την ευρεία έννοια του όρου που θα στηρίζεται όχι μόνο σε νέες επιστημονικές αλλά και σε νέες ηθικές παραμέτρους. Η φυγή από τον ανθρωποκεντρισμό σε ένα νέο φυσιοκεντρισμό μπορεί να είναι η απάντηση στην καταστροφική τάση του ανθρώπου έναντι της φύσης και των πλασμάτων της… Στο χέρι μας είναι το χάδι στην «Ειρήνη» για τη ζωή της, στο χέρι μας ο μαρασμός της και η αυτοκαταστροφή μας.