Παγκόσμια κρίση και χαμηλή αυτοεκτίμηση στα παιδιά

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Δρ. Σήφης Κουράκης*

Στον κυκεώνα των αλλαγών της παγκόσμιας κρίσης τα παιδιά -ως ευάλωτος κρίκος στο πλαίσιο της οικογενειακής δυναμικής- βιώνουν πρώιμες, συναισθηματικές εμπειρίες με στερητικές, απρόβλεπτες σχέσεις καθημερινότητας.
Ολοένα και περισσότερο την τελευταία πενταετία, η ελληνική οικογένεια μειώνει το επίπεδο υλικής και συναισθηματικής παροχής και υποστήριξης που παρείχε μέχρι πρότινος στα μέλη της.

Οι αναιρέσεις σχεδίων- προγραμμάτων με τη μορφή ματαίωσης αλλά και οι επαναλαμβανόμενες απειλές για κάθε είδους απώλεια στο γονεϊκό περιβάλλον (έκδηλα κοινωνιογενή χαρακτηριστικά και της υπάρχουσας κρίσης) προσέβαλλαν ανέκαθεν την παιδική αυτοπεποίθηση, την αυτοεκτίμηση και την ενίσχυση του αυτοσυναισθήματος σε παιδιά και σε έφηβους (Αngel και συν, Σύγχρονα θέματα Παιδοψυχιατρικής -β΄ μέρος-Ψυχοπαθολογία, Τσιάντης-Μανωλόπουλος, Αθήνα 1988, εκδόσεις Καστανιώτη).

Συνεπώς, η πολυεπίπεδη, παγκόσμια ύφεση την οποία διανύουμε, ισοδυναμεί με ένα σύνολο συμπεριφορών και βιωμάτων συμβολικού πένθους για τον παιδικό ψυχισμό.
Σύμφωνα με έγκυρες ψυχοδυναμικές έρευνες σχετικές με την παιδική κατάθλιψη (όταν υπερισχύουν οι δυσάρεστες, στερητικές εμπειρίες) τότε, η αίσθηση του εαυτού περιλαμβάνει στοιχεία αναξιότητας, θλίψης και χαμηλής αυτοεκτίμησης (Sandler & Joffe 1965-1980, Cαrlson & Strober 1990).

Ιδιαίτερης επισήμανσης τυγχάνουν στην παρούσα θεματική, τα οριακά και τα υπερκινητικά παιδιά που εμφανίζουν φοβίες, υποχονδριακές ιδέες, εξάρσεις θυμού, χαμηλή ανεκτικότητα στη ματαίωση, γρήγορες αλλαγές της διάθεσης και ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις.(ICD-10, ΠΟΥ, Γενεύη). Τοποθετούνται σε ομάδα «υψηλού κινδύνου» σε σχέση με την αίσθηση επαπειλούμενου την οποία επιτείνει η παρούσα κρίση, δεδομένου ότι έχουν μειωμένη ικανότητα προσδοκίας και ελάχιστο χρόνο ενδοβολής της ευχαρίστησης.

Σε καθεστώς κρίσεων της οικογένειας όπως σήμερα, εύκολα εμφανίζουν συμπεριφορές αποδιοργάνωσης και στατιστικώς σημαντική (significant difference) πτώση της αυτοεκτίμησης, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να διατηρήσουν αίσθηση συνέχειας και συνοχής με τον εαυτό ( Grinker S.r ,SR Warble 1968-1976).

Όπως καταδεικνύει το παρακάτω ερευνητικό διάγραμμα 1, επίσημα ερευνητικά στοιχεία του κρατικού αρχείου γενικής ψυχιατρικής των ΗΠΑ (1992- 1996) που αφορούσαν παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και ελλειμματική προσοχή, εντόπισαν ισχυρή συσχέτιση της παιδικής κατάθλιψης με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, τις ακαδημαϊκές δυσκολίες και το προκαταβολικό, σωματοποιημένο άγχος, υπό καθεστώς αστάθμητων, στερητικών περιβαλλοντικών συνθηκών.

Ειδικότερα, τα παιδιά με διαταραχές της Προσοχής-Υπερκινητικότητας, όπως διαφαίνεται χαρακτηριστικά στο διάγραμμα 2 που ακολουθεί, κατά τις αποδιοργανωτικές συνθήκες διαβίωσης τροφοδοτούνται με εξωγενές άγχος, συμπεριφορικές διαταραχές, προβλήματα σχέσεων, αίσθηση του επαπειλούμενου και της απώλειας (Harvard Medical School 2004, στο βιβλίο «Απρόσεκτος συχνά, αδιάφορος ποτέ», Δρ Κουράκης Σήφης, 2007).

Η οικογένεια αποτελεί από τη φύση της ένα συνεκτικό, δυναμικό σύστημα λειτουργίας ανθρώπινων σχέσεων. Οι κατακλυσμιαία στερητικές αλλαγές που επιβάλλονται σήμερα από το πολιτικό- πολιτισμικό σύστημα, ανατρέπουν βίαια τον στοιχειώδη οικογενειακό προγραμματισμό και την οικονομική επάρκεια, βάλλοντας κυρίαρχα τον ευάλωτο κρίκο της οικογενειακής ομάδας, τα παιδιά.

Η κρίση, ως γενικότερη αρνητική δίνη με αποσταθεροποιητικό χαρακτήρα, έχει παρασύρει σε κλονισμό τα οικογενειακά προγράμματα, προκαλώντας πτώση της διάθεσης και των ενδιαφερόντων των γονέων, έκφραση συναισθημάτων δυσφορίας και απαισιοδοξίας στο οικογενειακό σύστημα, συνεχείς συγκρούσεις και διενέξεις για οικονομικά προβλήματα. Όλες αυτές οι δραματικές αλλαγές πραγματοποιούνται μέσα σ' ένα κλίμα φοβικής και ανασφαλούς καθημερινότητας (κατ' ουσίαν ένα κοινωνικό bulling) την οποία εισπράττουν τα παιδιά, όχι μόνο υλικά αλλά περισσότερο συναισθηματικά, όντας «τα πλέον ευαίσθητα αντηχεία του λόγου» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, η περίφημη ψυχαναλύτρια παίδων, Φρανσουάζ Ντολτό (Dolto F., 1989).

Aξίζει να υπογραμμισθεί ότι η κρίση αφομοιώνεται βιωματικά και συναισθηματικά, σε όλα τα στάδια της παιδικής ηλικίας.
Η επικρατούσα κοινωνική άποψη ότι «μόνο τα μεγάλα παιδιά λαμβάνουν ολοκληρωμένα τα αρνητικά περιβαλλοντικά ερεθίσματα- μηνύματα » στερείται νευροψυχολογικής ορθότητας, δεδομένου ότι τα νεογέννητα παιδιά γεννιούνται με πολύ περισσότερους νευρώνες απ? όσους θα συγκρατήσει ο ώριμος εγκέφαλός τους, ο οποίος αναπτύσσεται με τρόπο αφαιρετικό μετά την πρώτη και ειδικά κατά την έναρξη της δεύτερης παιδικής ηλικίας- εννιά με 12 έτη (Knight & Godfrey,1995).

Με άλλα λόγια, μέσα από μια διαδικασία διαφοροποίησης και ολοκλήρωσης, ο παιδικός εγκέφαλος χάνει πραγματικά τις νευρωνικές διασυνδέσεις που χρησιμοποιούνται λιγότερο και δημιουργεί ισχυρές διασυνδέσεις στα συναπτικά κυκλώματα που χρησιμοποιήθηκαν περισσότερο.

Μέχρι τα έξι έτη, οι συναπτικές διασυνδέσεις (νευρωνικές συνάψεις) μπορούν να σχηματιστούν μέσα σε ώρες ή σε μέρες (Golleman D. 1995,Lorenz, K,1966,1971).
Συνεπώς, οι τυχόν αρνητικές εμπειρίες του κοινωνικού περιβάλλοντος- όπως αυτές της κρίσης- ιδιαίτερα κατά τη νηπιακή και προνηπιακή ηλικία, διαπλάθουν κατακλυσμιαία τον παιδικό εγκέφαλο , ο οποίος αναπτύσσεται νευροφυσιολογικά με ταχύτατους ρυθμούς.
Συμπερασματικά, η κρίση λειτουργεί σαν ένας διολισθητικός μηχανισμός, ο οποίος πολλαπλασιάζει τα συναισθηματικά προβλήματα των παιδιών σε όλες τις ηλικιακές φάσεις και συντείνει αναμφίβολα στη δημιουργία συνθηκών μειωμένου αυτοελέγχου και χαμηλής αυτοεκτίμησης.

* O Δρ. Σήφης Κουράκης είναι ψυχολόγος, παιδοψυχολόγος, παιδαγωγός, και διδάκτωρ Νευροψυχολογίας Παίδων στην Ιατρική Σχολή Ηρακλείου Κρήτης