Από που πήραν το όνομά τους τα νησιά μας

Rodiaki NewsRoom

Η γωνιά της γλώσσας μας - Του φιλολόγου Αλέξανδρου Κατσαρά

Τα γλωσσικά μυστικά των Δωδεκανήσων. Από που πήρε το κάθε νησί μας το όνομα του; Ένα παιχνίδι με τις λέξεις, την ιστορία και την τοπική γεωμορφολογία.

Θεοί, βασιλιάδες και νύμφες αναδύονται χιλιάδες χρόνια μετά μέσα από τα ονόματα αυτού του συμπλέγματος νησιών με την μοναδική ομορφιά και την μεγάλη ιστορία .

Ρόδος: από την αρχαία εποχή έχει επικρατήσει ο συσχετισμός του ονόματος με το ομώνυμο λουλούδι, το οποίο οι αρχαίοι κάτοικοι υιοθέτησαν ως έμβλημα του θεού Ηλίου και μοιάζει αρκετά με το τριαντάφυλλο. Γι’ αυτό και τα νομίσματα της Ρόδου παρίσταναν από το ένα μέρος το κεφάλι του Ήλιου και από το άλλο το Ρόδον. Πιστεύεται ότι αυτό έδωσε το όνομα του στη Ρόδη,τη μεγαλύτερη από τις Ωκεανίδες ,η οποία παντρεύτηκε το θεό Ήλιο.

Κως: είτε από την νύμφη Κων, κόρη του μυθικού βασιλιά του νησιού Μέροπος, είτε από το «Κωfoς» (το f είναι το αρχαίο δίγαμμα), το οποίο σημαίνει νησί με πολλά σπήλαια. Από αυτό προκύπτει η λέξη cave στα αγγλικά, καθώς επίσης και η λέξη καβούρι, το καβούκι του οποίου μοιάζει με σπήλαιο.

Κάλυμνος: Αρχικά το όνομα του νησιού ήταν Καλύδνα, ενώ από τον 4ο αι. π.χ. και μετά μετονομάστηκε σε Κάλυμνα. Η πιθανότερη ετυμολογία του ονόματος είναι από το καλός = ωραίος και ύδνα (από το ύδωρ) = νερό. Αυτό σημαίνει ότι η λέξη Καλύδνα είναι το νησί με τα ωραία νερά.
Λέρος: από το επίθετο λερός, που συνδέεται με το αρχαίο λευρός= λείος. Ίσως αποδόθηκε αυτή η ονομασία στο νησί κατ’ αντιδιαστολή προς τη γειτονική απόκρημνη Κάλυμνο.

Νίσυρος: Το όνομα του νησιού είναι πιθανό να προέρχεται από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις «νέω» (κολυμπώ) και «σύ(ρ)ω». Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή η Νίσυρος αποτελεί τον βράχο με τον οποίο καταπλάκωσε ο Ποσειδώνας τον γίγαντα Πολυβώτη και το νησί τρέμει ακόμη από τον τιμωρημένο γίγαντα. Μια άλλη άποψη θεωρεί το όνομα ως παραφθορά του «νέα Σάρος», που μπορεί να της δόθηκε από τους Κάρες , οι οποίοι κατοίκησαν τόσο τη Σάρο (νησί βόρεια της Καρπάθου) όσο και τη Νίσυρο.

Πάτμος: Η πρώτη ονομασία του νησιού θεωρείται ότι ήταν «Λητωίς», από τη θεά Άρτεμη, κόρη της Λητούς, καθώς πιστεύεται ότι χάρη σε εκείνη γεννήθηκε η Πάτμος. Άλλοι θεωρούν ότι οφείλει το όνομα της στο όρος Λάτμος της Μικράς Ασίας, όπου εκεί λατρεύονταν ιδιαίτερα η θεά Άρτεμη, απ' όπου προήλθαν οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού μεταφέροντας και τη λατρεία της Άρτεμης.

Τήλος: Πήρε το όνομα της από τον Τήλο ,το γιο του Ήλιου και της Θάλειας, της αδερφής των Τελχιδών. Ο Τήλος ήρθε στο νησί να ψάξει για βότανα που θα βοηθούσαν την άρρωστη μητέρα του. Του άρεσε τόσο πολύ που αργότερα ξαναήρθε στο νησί και του έδωσε το όνομά του. Άλλη άποψη υποστηρίζει πως το όνομα οφείλεται στην νύμφη Τήλη+αλος(θάλασσα)=η αναδυομένη από τη θάλασσα.

Καστελόριζο: από το κάστρο (καστέλι) που χτίστηκε στο νησί από τους Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου .Η ονομασία αυτή είναι μεσαιωνική. Το αρχικό όνομα ήταν Μεγίστη από τον πρώτο οικιστή του, το Μεγιστέα. Το όνομα παραπέμπει και στο ότι είναι η μεγίστη νήσος της περιοχής της Λυκίας.

Κάρπαθος: επειδή οι πρώτοι κάτοικοί της αγαπούσαν υπερβολικά τον τόπο τους, απήγαγαν τους Ολύμπιους θεούς και τους μετέφεραν στο νησί. Γι’ αυτή την πράξη τους ονομάστηκαν Αρπάθεοι. Αργότερα μετατράπηκαν σε Καρπάθεοι . Κατά το Μεσαίωνα ονομαζόταν «Scarpanto» (η ονομασία αυτή για το νησί επιβιώνει ακόμη, στα ιταλικά).

Αστυπάλαια: υποδηλώνει την εγκατάσταση των Ελλήνων σε ένα «άστυ παλαιό»,που είχε συσταθεί κάποτε από τους θαλασσοκράτορες Φοίνικες. Σύμφωνα με τη μυθολογική εκδοχή το όνομα οφείλεται σε μια αδελφή της Ευρώπης, τη μητέρα του βασιλιά Μίνωα. Η Αστυπάλαια και η Ευρώπη ήταν κόρες του Φοίνικα και της Περιμήδης. Από την ένωση της Αστυπάλαιας με τον Ποσειδώνα γεννήθηκαν ο Αγκαίος και ο βασιλιάς της Κω Ευρύπυλος.

Κάσος: το όνομα Κάσος έχει την φοινικική ρίζα -κας, η οποία σημαίνει αφρός της θάλασσας.

Σύμη: μία εκδοχή υποστηρίζει ότι πήρε το όνομα της από την νύμφη Σύμη με την οποία ο Ποσειδώνας ζευγάρωσε και έφερε στον κόσμο τον Χθόνιο, αρχηγό των πρώτων κατοίκων του νησιού. Ένας άλλος μύθος αποδίδει το όνομα Σύμη στην κόρη του βασιλιά Ιαλυσού, την οποία άρπαξε ο Γλαύκος και την έφερε σε αυτό τον τόπο. Ο Γλαύκος θεωρείται ότι ήταν ο πρώτος κάτοικος του νησιού και δεινός ναυπηγός.

Χάλκη: ονομάστηκε έτσι είτε από τα ορυχεία και τα εργαστήρια επεξεργασίας χαλκού που λειτουργούσαν στο νησί, είτε από τη φοινικική λέξη "κάρκη" ή "κάλχη" που σημαίνει "πορφύρα", το όστρακο που υπήρχε άφθονο στις ακτές του νησιού τότε και το εμπορεύονταν οι Φοίνικες.

Λειψοί: από το ρήμα λείπω,επειδή πρόκειται για άγονη και άνυδρη ομάδα νησιών.

Ψέριμος: Αποτελεί παράφραση της παλιότερης ονομασίας(Υψίρισμα). Γλωσσολογικά, η ρίζα Ψερ- μας παραπέμπει στο σκοτεινό χρώμα, στο σκοτεινόχρωμο νησί. Αλλιώς ονομάζεται Καππαρη λόγω του ομώνυμου φυτού που υπάρχει άφθονο στο νησί.

Αγαθονήσι: Στην αρχαιότητα ονομαζόταν «Υετούσα», ενώ ο Θουκυδίδης το ονομάζει «Τραγαία». Ανάμεσα στις παλαιότερες ονομασίες του συναντά κανείς και το Γαϊδουρονήσι, που οφείλεται στο σχήμα του αφού μοιάζει με γάιδαρο. Η σημερινή ονομασία του ,που χρησιμοποιείται τα τελευταία πενήντα περίπου χρόνια, πηγάζει από τον αγαθό - καλό χαρακτήρα των κατοίκων του Άλλη εκδοχή λέει ότι το όνομα του νησιού οφείλεται στο Αγαθόχορτο το οποίο συναντάται συχνά στο νησί.

(Οι ετυμολογικές ερμηνείες σε κάποια ονόματα είναι πολλαπλές και προκρίθηκε η θεωρούμενη προσωπικώς ως ορθότερη).

Eπιμέλεια
Κατσαράς Ν. Αλέξανδρος
φιλόλογος