Από που κρατά η... σκούφια μας; 160 επώνυμα των κατοίκων της Ρόδου και η σημασία τους

Rodiaki NewsRoom

Η γωνιά της γλώσσας μας

Επιμέλεια:
Κατσαράς Ν. Αλέξανδρος
Φιλόλογος

(ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ)

Aγιακάτσικας = από το τουρκικό ayak = πόδι+kacik= ο φευγάτος ή ο κουτσός .
Αφεντούλης = από το τουρκικό efendi = ο αφέντης, ο προστάτης.
Aπόκοτος = από το επίθετο απόκοτος = ο υπερβολικά τολμηρός, παράτολμος.
Αρφαράς = από το φαρφαράς<τουρκικό farfara= ο φλύαρος, ο καυχησιάρης.
Ατσάς = από το τουρκικό aza= ο δικαστής.

Bεργής-Βεργωτής =από το επίθετο βέργος<βέργα Bενετοκλής = Σύμφωνα με τον Χ.Παπαχριστοδούλου αρχικά το επώνυμο ήταν Βενετικλής και εξελιχθηκε σε Βενετοκλής. Ήταν το παρατσούκλι όσων εμπορεύονταν με τη Βενετία.
Βιτζηλαίος = από την ενετική λέξη bigio = ο γκριζομάλλης.
Βολονάκης = ή από το όνομα της ιταλικής πόλης Bologna ή από το βολόνι<βελόνι.
Βογιατζής = από την τουρκικό boyaci = ο μπογιατζής.
Bούης = από το γούβης = το πουλί μπούφος.
Βρούχος = από το ιδιωμ. Βρούχος= είδος μεγαλόσωμης ακρίδας ( από το αρχ. βρούκος).

Γιακουμάκης/μάρος = Από το βαφτ. Γιακουμής<Ιάκωβος<εβραικό Ιακώβ που συνδέεται με το aqeb= φτέρνα, επειδή σύμφωνα με τη βίβλο ο Ιακώβ γεννήθηκε δεύτερος κρατώντας τη φτέρνα του αδελφού του.
Γιαλλουράκης = υποκοριστικό του γιαλλούρης = γαλανομάτης.
Γιαλούσης = αυτός που κατοικεί σε παράλιες περιοχές κοντά σε γιαλούς.
Γιαννίκης = από το Ιωαννίκιος υποκοριστικό του Ιωάννης.
Γλυνός = από την γλύνα,χώμα με το οποίο φτιάχνονταν κεραμίδια =ο κεραμιδάς.
Γόμπος= από το επίθετο γόμπος (λατ.gobo)=ο καμπούρης.
Γρίβας= Από το μεσαιωνικό γρίβας= άλογο που έχει χρώμα σταχτί.

Δελαπόρτας = εντάσσεται στην ομάδα ονομάτων με πρώτο συνθετικό το δε<λατ.de >della porta = της πόρτας.
Δελή-= πρώτο συνθετικό σε πολλά επώνυμα πχ Δεληγιάννης, Δεληπέτρου κτλ.
Από το τουρκικό deli = ο τρελός.
Διακο-= πρώτο συνθετικό σε πολλά επώνυμα πχ Διακογεωργίου,Διακοσταματίου κτλ. Προέρχεται από την λέξη διάκονος = ο υπηρέτης.
Διμέλλης = από το γιμέλλης υποκοριστικό του γίμελλος<λατ.gemellus = ο δίδυμος.
Δράκος = Επώνυμο προερχόμενο από το αρχαίο ελληνικό όνομα Δράκων,του περίφημου Αθηναίου νομοθέτη<από το ουσιαστικό δράκων= μεγάλο φίδι ή από το ρήμα δέρκομαι (αντιλαμβάνομαι)=ο οξυδερκής.

Ζαΐρης = από το τουρικό zair = ο επισκέπτης.
Ζερβός = από το μεσν. ζαβός = τρελός προέκυψε ο τύπος ζαρβός και κατόπιν ζερβός.
Zουμπάς = από την τουρκική λέξη zimba= εργαλείο του σιδηρουργού που χρησιμεύει για το άνοιγμα τρύπας στα μέταλλα.
Ζουρούδης = από το σλαβικό zora= η αυγή.

Ηρακλείδης = ο γιός, ο απόγονος τού Ηρακλή.

Θέμελης = από το βαφτ. Θέμελης<από το ουσ. θεμέλιο= ο θεμελιωμένος

Ισκάς = από το τουρκ iska= πότισμα,άρα ο νερουλάς.
Ιντζές = από την τούρκικη λέξη ince = ο λεπτός, ο πονηρός.

Καίκης = από το τουρκ.Kayik = η λέμβος,το πλοιάριο.
Kαλαμαράς = από το καλαμάρι=μελανοδοχείο=ο άνθρωπος των γραμμάτων,ο γραφέας.
Καλαφάτης/τας = ο τεχνίτης ειδικός στο καλαφάτισμα πλοίου/βούλωμα με στουπί και πίσσα των χαραμάδων του πλοίου<ιταλ. Calafato.
Καλλιγάς = από το καλίγιον<λατ. caliga = υπόδημα = ο υποδηματοποιός,ο πεταλωτής
Κάλφας = από το ν.ε. κάλφας, ο αρχιτεχνίτης, μάστορας <τουρκ.kalfa.
Καμπηλαυκάς = από το καμπηλαύκι<καμηλαύκι<λατ.camellaucium =είδος ποτηριού. Στην θρησκεία είδος καπέλου που φορούν οι ορθόδοξοι ιερείς.
Kαντής = από το Κωνσταντίνος>Κωνσταντής>Καντής.
Κανταρζής ή Καταρτζής=από το τουρκικό kantarci=o κατασκευαστής κανταριών.
Καραβόλ(ι)ας = Από το ιδιωμ. καράβολας, ο σαλίγκαρος <ιταλ.caragollo.
Καραγιάννης = από την τουρκική λέξη kara = μαύρος, μελαχρινός+το βαφτιστικό όνομα Γιάννης.
Καραμολέγκος = από το τουρκικό kara(μαύρος )+ melek(άγγελος).
Καράμπελας = kara(μαύρος)+bela(η συμφορά).
Καρτάλης= από την λέξη kartal που σημαίνει αετός.
Kαραχάλιος = από το τουρκικό kara( μαύρος) και το βαπτιστικό όνομα Μιχάλης.
Κασέρης = ή από το ιταλ.cassiere= ταμίας ή από το τυρί κασέρι<τουρκ.Kaser.
Καζούλης = από το κατσούλλι<κατσί<καττί =ο γάτος=αυτός που αρέσκεται στα χάδια όπως ο γάτος.
Κάτρης = από το τουρκ. Kadri=δυνατός, ευηπόληπτος.

Κατσαράς = από το κανθαράς<κάνθαρος>κανθαρίδα>κατσαρίδα.
Κατσούρης = από το κατσούριν<κατσίν = γατάκι+υποκ-ούριν ή από το κατσούριν= περικαυμένο δέμα σταχυών.
Kαψάλης = από το κάψαλο = το χρώμα των ημικαμμένων ξύλων.
Κλαδάς = αυτός που κόβει και ίσως πουλά κλαδιά για τους φούρνους.
Kλαδογένης = αυτός που έχει κλαδωτά γένια.
Κοντάκης = από το κοντάκι που είναι το πίσω μέρος του όπλου.
Κορδίνας = από το κορδίνα-κόρδινος=κόσκινο με πυκνές τρύπες φτιαγμένο από χορδές (κόρδα<χορδή).
Koρωναίος = από την Κορώνη του νομού Μεσσηνίας.
Κουλιανός = από τη λέξη kula= πύργος= φρουρός ή κάτοικος πύργου.
Κουμέντος= από το ουσιαστικό κουμέντο-koymanto, λατ.commando=αυτός που κυβερνά το σπίτι.
Kόνιαρης = αυτός που κατάγεται από το Ικόνιο της Μικράς Ασίας.

Κόνσολας = από το ιταλικό console=ο πρόξενος
Κουντούρης = υπάρχουν δύο πιθανές ερμηνείες: α)από την τουρκική λέξη kundura = χαμηλά γυναικεία παπούτσια. β)από το κοντή+ ουρά.
Κουρουμπλάκης = από το τουρκ.kurumlu=ακατάδεκτος,καπνισμένος με φούμο.
Κουτούζης/ος = από το τουρκ.Kutuz=λυσσασμένος.
Κούτρας/Κούτρης = από το δημώδες κούτρα= το κεφάλι<από το λατινικό scutra.
Κούρτης = από το τουρκ.Kurt= ο λύκος ή το σκουλήκι.
Κουτσούκος = Από το τουρκ. Kucuk = μικρός.
Κυριαζής = Από το βαφτ. Κυριαζής, παραλλαγή του Κυριάκος.
Κυρίτσης = επώνυμο προερχόμενο από τίτλο τιμής στην Κωνσταντινούπολη που αποδίδονταν σε ευγενείς.

Λαθουράκης = από το Λάθουρος<αρχ.Λάθυρος=ο αρακάς (σε άλλα μέρη η φάβα).
Λεντής = από το Λεόντιος<Λεοντής<Λεντής.
Λιαμής = από το Χαράλαμπος>Λάμπης> Λιάπης>Λιαμής.
Λοπός = από το ουσιαστικό λοπός = η φλούδα, το τσόφλι<λέπω=ξεφλουδίζω.
Λουιζίδης = από το αρωματικό φυτό Λουίζα.

Μαγκαφάς = από το τουρκ.mankafa = o χοντροκέφαλος.
Μαγριπλής = από το Magribli = o κάτοικος του Magrip=η βόρεια Αφρική πλην Αιγύπτου

(Οι ετυμολογικές ερμηνείες σε κάποια ονόματα είναι πολλαπλές και προκρίθηκε η θεωρούμενη προσωπικώς ως ορθότερη)
Πηγές
1) Κωνσταντίνου Μηνά: Μελέτες Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας Β’
2) Βάσου Βογιατζόγλου: Επώνυμα της Μικράς Ασίας
3) Γ. Μπαμπινιώτη: Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας
4) Χ. Παπαχριστοδούλου: Συμβολή στο τοπωνυμικό της Ρόδου
5) Διαδίκτυο